بقاي ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي تمدن و در نهايت حفاظت از صلح به حفاظت از طبيعت و منابع آن بستگي دارد
از سال هاي مياني قرن بيستم ميلادي تاكنون فعاليت هاي انساني به بيش از نيمي از اكوسيستم هاي ساحلي جهان، صدمه زده است. آمار تخريب در مناطق اروپايي ۸۰ درصد و در مناطق آسيايي ۷۰ درصد مي باشد.
خشكي ها منشأ حدود ۸۰ درصد از آلودگي هاي دريايي مي باشند. در كشورهاي در حال توسعه بيش از ۹۰ درصد از فاضلاب و ۷۰ درصد از زباله هاي صنعتي تصفيه نشده در آب ها تخليه مي شوند.
صنعت ماهيگيري به صورت مستقيم و غيرمستقيم، وسيله معاش۴۰۰ ميليون انسان در سراسر جهان است. يك چهارم ازمناطق ماهيگيري جهان بيش از حد مورد استفاده قرار مي گيرند. اقدام فوري در جهت توقف يا كاهش ميزان ماهيگيري در ۷۵ درصد از آب هاي جهان ضروري است تا منابع غذايي دريايي مورد نياز براي آينده حفظ شود.
حدود يك چهارم از توده هاي مرجاني كاملاً تخريب شده اند و ۲۰ تا ۳۰ درصد باقي مانده از اين ذخاير تا ده سال آينده در معرض خطر نابودي قرار مي گيرند. توده هاي مرجاني اجزاي اصلي چرخه غذايي اقيانوس ها مي باشند و با نابودي اين منابع، زندگي در اقيانوس ها با خطر جدي روبه رو مي شود.
تجمع دي اكسيد كربن در اتمسفر، كه گاز اصلي گلخانه اي است، در خلال ۵ دهه اخير از ۲۷۰ واحد در ميليون بيش از صنعتي شدن به ۳۶۰ واحد در ميليون افزايش يافته است. دست كم يك سوم از دي اكسيد كربن كه نتيجه فعاليتهاي انساني در سال هاي اخير بوده تا صد سال آينده در اتمسفر باقي خواهد ماند.
طبق گزارش يك هيأت بين المللي كه مأمور بررسي تغييرات آب و هوايي جهان مي باشد، سطح دريا از سال ۱۹۰۰ تاكنون ۱۰ تا ۲۰ سانتي متر بالا آمده است. در تابستان بخش اعظم يخچال هاي غيرقطبي عقب نشيني مي كنند و ضخامت يخ در درياي منجمد شمالي كم مي شود. طبق يافته هاي اين هيأت، هر سال حدود ۴۶ ميليون نفر به دليل جريان هواي توفاني دچار سيل مي شوند.
با بالا رفتن ۵۰ سانتي متر آب سطح دريا تعداد انسان هايي كه از سيل خسارت مي بينند به ۹۲ ميليون نفر مي رسد و اگر اين افزايش به يك متر برسد تعداد افراد خسارت ديده از سيل به ۱۱۸ ميليون نفر خواهد رسيد.
طبق آخرين ارزيابي مطالعات بين المللي در سال ۲۰۰۱ اگر آب دريا يك متر بالا بيايد، جزيره هاي كوچك و دلتاها آسيب بسيار مي بينند. در اين حال ساختن سد هاي دريايي همچنان به طبيعت زيان مي رساند. ميزان اين خسارات ۵/۱ درصد در مصر، ۶ درصد در هلند، ۵/۱۷ درصد در بنگلادش و حتي ۸۰ درصد در جزاير مارشال روبه افزايش است و در نتيجه ده ها ميليون نفر ناچارند از محل زندگي خود مهاجرت كنند زيرا مناطق جزيره اي پست به كلي زير آب مي روند. بيش از ۱۱ هزار گونه زيستي در معرض خطر انقراض قرار دارند و بيش از ۸۰۰ گونه تقريباً منقرض شده اند، علت اين انقراض بيشتر صدمه ديدن يا از بين رفتن زيستگاه  آنها گزارش شده است.
امواج مخرب اين قبيل معضلات زيست محيطي جهان را درمي نوردد اگرچه معاهده هاي بين المللي در خصوص حفاظت از محيط زيست همچنان بين كشورها به امضا مي رسد. اما نتايج به دست آمده چندان اميدوار كننده نيست.
معاهده زيست محيطي پاريس در ماه مارس ۱۹۰۲ با هدف حفاظت پرندگان مفيد براي كشاورزي به امضا رسيد و در سال ۱۹۱۱ موافقت نامه هايي براي حمايت از فوك ها آماده شد. همچنين در سال ۱۹۶۸ (۸ مارس) اعلاميه مبارزه با آلودگي هوا و منشور اروپايي آب توسط شوراي اروپا به تصويب رسيد و در پاييز همان سال در قاره آفريقا كنوانسيون حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي امضا شد، اما رسالت حفاظت از محيط زيست در پاييز سال ۱۹۶۸ ميلادي لاجرم به مرجع جهاني كشيد و قطعنامه  ۲۳۹۸ مجمع عمومي سازمان ملل متحد (۳ دسامبر ۱۹۶۸) لزوم تشكيل همايش جهاني در خصوص محيط زيست و انسان را مورد تأييد قرار داد.
در اين همايش كه از پنجم تا شانزدهم ماه ژوئن ۱۹۷۲ در استكهلم سوئد برپا شده بود و روش هاي حفاظت از محيط زيست به طور جامع مطرح شد و مصوبه هايي در اين زمينه تهيه گرديد و ده سال بعد در ۱۹۸۲ گروه كارشناسي كه توسط اتحاديه بين المللي براي حفاظت از طبيعت و منابع آن تشكيل شده بود طرح اوليه منشور جهاني طبيعت را تهيه كرد كه متن نهايي آن در ۲۸ اكتبر ۱۹۸۲ به تصويب مجمع عمومي رسيد. در اين متن تأكيد شده است كه هر يك از اشكال حيات منحصر به فرد بوده و صرف نظر از فايده آن براي بشر در جاي خود ارزش مراقبت را دارد. بقاي ساختارهاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي تمدن و در نهايت حفاظت از صلح به حفاظت از طبيعت و منابع آن بستگي دارد.
قابليت حيات ژنتيكي زيستي را نبايد دچار مخاطره كرد و جمعيت هر گونه وحشي يا اهلي را بايد در حدي كه براي ادامه حيات آن گونه لازم است حفظ نمود.
اگرچه منشور و اعلاميه استكهلم فقط توصيه نامه اي بيش نبود، اما همايش سازمان ملل متحد درباره محيط زيست و توسعه موسوم به اجلاس ريو از سوم تا چهارم ژوئن ۱۹۹۲ در شهر ريودوژانيرو در كشور برزيل با تصويب سه متن با صدور بيانيه نهايي در خصوص تلاش به منظور حفظ تعادل آب و هوا و تنوع زيستي به كار خود پايان داد.
و سرانجام در اجلاس ژوهانسبورگ و هزاره سوم كه با حضور ۱۴۷ تن از سران كشوري و دولتي از ۱۹۱ كشور برپا شده بود، بيانيه اي را بر اساس اهداف زير انتشار داد:
حفاظت از محيط زيست، كاهش فقر، حفظ سلامتي و بهداشت مردم، رعايت الگوهاي مفيد توليد و مصرف و صرفه جويي در مصرف انرژي.
اما با وجود تمامي پيمان نامه ها و قطع نامه هاي بين المللي براي حفاظت و حمايت از محيط زيست فجايع و حوادث نگران كننده زيست محيطي در جهان رو به افزايش است.
و امروزه مردم جهان دريافته اند كه به دست آوردن موفقيت در جهت حفظ محيط زيست نيازمند تلاش هاي جمعي و به كار گرفتن راهبردهاي مفيد توسعه مي باشد.
مينو بيگي
منابع:
۱- حمايت از محيط زيست در حقوق بين الملل دكتر سيد قاسم زماني
۲- اجلاس ژوهانسبورگ و چالش هاي هزاره سوم
۳- توسعه فرهنگي و محيط زيست ژرژ تومه
۴- حفاظت از محيط زيست چيست؟ حمايت از محيط زيست كدام است؟دكتر مجيد مخدوم
۵- حقوق محيط زيست در ايران- مصطفي تقي زاده انصاري

* نوشته: دانيل پوتكين- ادوارد كلر.
* ترجمه: عبدالحسين وهاب زاده.
* ناشر: جهاد دانشگاهي مشهد- ۷۰۰ صفحه- قطع وزيري.
نويسندگان در اين كتاب با تقسيم بندي مشكلات كنوني عمده محيط زيست جهان به سه عامل عمده: جمعيت، الگوي مصرف و پيامدهاي فن آوري به تشريح نقش اين عوامل پرداخته اند. فصل هاي كتاب به بخش هايي همچون: محيط زيست به عنوان يك ايده، زمين به عنوان يك سيستم، حيات و محيط زيست، تأمين منابع،  انرژي، محيط زيست آبي، آلودگي هوا، محيط زيست و جامعه تقسيم شده است. فصل مربوط به مباحث پايه در محيط زيست با پرسش هايي درباره مسايل مربوط به رشد سريع جمعيت انساني، نحوه بهره برداري پايدار از منابع محيط زيست، مسايل محيط زيست شهري، نقش آگاهي و واقعيت هاي علمي در ايجاد راه  حل براي مشكلات زيست محيطي، تأثيرگذاري انسان بر محيط زيست كره زمين و... آغاز مي شود. كتاب از تصاوير،  نقشه، نمودار و طرح هاي گوناگون براي درك بهتر مفاهيم بهره گرفته است.

يكي از سه رود مهمي كه در شمال استان خوزستان در دشت شوش جريان دارند، رودخانه شاوور نام دارد. شاوور را بعضي شاه هور يا شاهپور نيز ناميده اند. اين رودخانه زيبا در جهت شمال به جنوب به موازات جاده ترانزيتي انديمشك، اهواز جريان دارد، سرچشمه رودخانه شاوور از حدود هيجده كيلومتري شمالغرب شهر شوش در كناره شرقي روستاي جريه (قريه سيد احمد) از چند چشمه به هم پيوسته شكل مي  گيرد و با تشكيل يك جويبار كوچك مسير خود را طي مي كند. در طول مسير چشمه هاي بسيار زيادي اين رودخانه زيبا را همراهي و كم كم به آب رودخانه اضافه مي كنند به طوري كه در حوالي شوش تبديل به يك رودخانه قابل اعتنا مي شود.
اين رودخانه مهم پس از تقسيم شهر شوش به دو بخش شرقي و غربي از كنار آرامگاه حضرت دانيال نبي(ع) مي گذرد.
رودخانه شاوور مسافتي قريب به شصت و پنج الي هفتاد كيلومتر را طي مي كند و پس از آن به رودخانه دز ملحق مي گردد، قريب به چهل هزار نفر از روستاهاي بخش شاوور در پائين دست از آب آن براي آشاميدن و مصارف كشاورزي استفاده مي كنند.
اكوسيستم رودخانه شاوور اهميت ويژه اي دارد. در اين رودخانه آبزياني همچون ماهي و لاك پشت و خرچنگ و مارماهي و سگ ماهي زندگي مي كنند و پرندگان بسيار زيبايي همچون دراج- كبك- بلدرچين- درنا- حواصيل- مرغ ماهي خوار و غيره جلوه مطلوبي به حيات وحش رودخانه شاوور بخشيده اند. در بيشه زارهاي رودخانه شاوور جانوران گوناگون از قبيل گراز و روباه زندگي مي كنند. رستنيهايي همچون لوي (پاپيروس)، پرج، گزوجاز و بيد و استبرق در كرانه هاي اين رودخانه به وفور ديده مي شوند. اين پوشش غني گياهي چراگاه با اهميتي براي پرورش گاوميش و گاو و گوسفند در شهر شوش ايجاد كرده است. بايد به اين نكته مهم اشاره شود كه رودخانه شاوور هنگام عبور از ميان زمينهاي مزروعي دو سوي رودخانه و روستاي شهيد دانش، دستخوش تغييرات بيولوژيك مي شود. يعني به دليل نشت و نفوذ سموم دفع آفات نباتي و كود شيميايي كه در زمينهاي زراعي مورد استفاده واقع مي شوند بسياري از آبزيان نادر اين رودخانه از بين رفته و منقرض شده اند. يكي ديگر از عوامل مهم و اثرگذار بر روي رودخانه شاوور تخليه پس آبهاي خانگي و فاضلاب روستاي شهيد دانش و شهركهاي سلمان فارسي و دانيال شهر شوش مي باشد كه آب زيباي اين رودخانه را كدر و بدبو و چرب نموده است، به طوري كه كمتر كسي حاضر مي شود در گرماي تابستان تن به آب رودخانه بسپارد. شايسته و بهنگام است كه مسئولين محترم شهر شوش و استان خوزستان و متوليان محيط زيست و وزارت نيرو هرچه زودتر تمهيدي براي ساماندهي رودخانه شاوور به  كار گيرند و مانع از مرگ تدريجي اين رودخانه زيبا و ارزشمند شوند.
محمد معزز