Hamshahri Newspaper

اشاره: كرمان دياري است آرميده در دل كوير. دياري كه زخم تازيانه هاي باد همواره بر تنش نقش بسته و از هر زخم درختي به بار آمده است. سرزميني كه با وجود صحراهاي داغ و تفتيده، سرشار از طبيعتي است كه انتظار باران و غرورسركش كوير او را از سبز شدن باز نمي دارد. در پهناي اين سرزمين، جنگل ها، مراتع، كوهستانها و طبيعت رازآلودي غنوده كه پناهگاه امني است براي انسان به تنگ آمده از زندگي معاصر. انساني كه در عميق ترين زواياي روح خود عاشق طبيعت است.

پارك ملي خبر و پناهگاه حيات وحش روچون ، با ۱۷۰ هزار هكتار وسعت، در محدوده حوزه استحفاظي شهرستان بافت و در فاصله ۶۰ كيلومتري جنوب اين شهرستان واقع شده است. سه نوع آب و هواي سردسير، معتدل و گرمسيري در پارك موجب تشكيل سيستم هاي اكولوژيك مختلف شده و زيستگاههاي متفاوت، چشم اندازهاي ديدني و گونه هاي گياهي و جانوري فراواني را در منطقه بوجود آورده است. پس از بررسي هاي انجام شده در سال ۱۳۵۴، منطقه خبر و روچون، در ليست پناهگاه و مناطق حفاظت شده كشور ثبت و در سال ۱۳۷۸ بخش اعظم آن تحت عنوان پارك ملي خبر به تصويب شوراي عالي محيط زيست رسيد. كوه خبر دامنه هاي سرسبز اين كوه، دشت ها، چراگاهها و ارتفاعات نيمه گرمسيري و مناطق معتدل تا زمينهاي گرمسيري جنوبي، در هر گوشه اي از دامان دست نخورده و پراعجاب خود، پوششهاي گياهي خاصي را مي پروراند و در هر فصل از سال پذيراي گونه هاي جانوري مختلفي مي باشد. علاوه بر اين در طي ساليان دراز، فشارهاي طبيعي، برداشتها و خشكسالي هاي متوالي را تحمل نموده و گونه هاي جانوري و گياهي موجود در آن، همواره خود را با اين زندگي پرفراز و نشيب وفق داده و باقي مانده اند. اما متأسفانه گونه هايي نيز وجود داشته اند كه نسل آنها قبل از اعمال كنترل و حفاظت منطقه منقرض شده است. ساكنين منطقه مي گويند كه تا سال ۱۳۴۱ شمسي در كوه بزرگ خبر، كوه زنجير آويز و ... خرس سياه آسيايي زندگي مي كرده و غذاي خود را از ميوه هاي اهلي و وحشي نظير زيتون، انجير، خرما و همچنين عسل به دست مي آورده است. جمعيتي از گور ايران نيز تا سال ۱۳۴۱ در دق عليجان زندگي مي كرده كه از آن سال به بعد اين حيوان در منطقه ديده نشده است،. بخش اعظم اين منطقه به وسيله كوهها پوشيده شده، اما پراكندگي اين ارتفاعات در تمامي سطح پناهگاه يكسان نيست. به جز كوه بزرگ و كوچك خبر كه در شمال غربي پناهگاه به صورت منفرد ديده مي شود، ديگر كوههاي مرتفع موجود در پناهگاه، به صورت رشته كوهي از شمال شرقي تا جنوب غربي پناهگاه كشيده شده است. همچنين وسعت زياد منطقه باعث ايجاد دره هاي بسياري شده كه از مهمترين آنها مي توان به دره شاه ولايت، دره خبر، دهنه گردو و ... اشاره كرد. دو قله اصلي چاه برف و برج شوم از ديگر جلوه هاي طبيعي اين منطقه است. همچنين غار شب پره كه در كوه خبر واقع شده و شبيه تالار بزرگي با ۴۰ متر ارتفاع و ۲۰ متر پهنا است كه ديوار ه اي صيقلي بر پيشاني آن مشاهده مي شود. در اين پناهگاه دشتهاي مختلفي نظير: دشت مركزي، دق عليجان، دشت ميل زنگي و ... وجود دارد كه زيستگاههاي مناسبي براي انواعي از جانوران مي باشد. به دليل كمبود ريزشهاي جوي، ميزان آبهاي سطحي منطقه بسيار ناچيز است و به جز ايامي كه در اثر بارندگي شديد مسيلها آبدار مي گردند، بقيه مواقع سال اكثر مسيلها خشك و بي آب بوده و ساكنان منطقه همچنين وحوش و دامها، نياز خود را از آبهاي زيرزميني تأمين مي كنند. چشمه ها، رودخانه ها، چاهها، قنوات و ريزابهاي موقت و فصلي از منابع آبي اين منطقه به شمار مي آيند.
پوشش گياهي
در تشكيل جوامع گياهي مختلف در پناهگاه حيات وحش خبر و روچون، عواملي نظير ارتفاع از سطح دريا، رطوبت، جنس طبقات خاك، وجود ارتفاعات و ديگر عوامل اقليمي و ريزشهاي جوي دخالت دارند. يكي از عوامل بسيار مهم در پوشش گياهي منطقه، تأثير عمليات بهسازي يا تخريب منطقه به وسيله انسان است. به طوري كه دخل و تصرف ايجاد شده و تغييرات مصنوعي مي تواند چهره يك منطقه را دگرگون كند. نمونه اي از اين تغيير فاحش را مي توان در دره سوهاندر در حوزه دهسرد و بسياري نقاط مشابه ديگر مشاهده نمود كه در حالت طبيعي پوشش مرتعي و جنگلي آن حدود ۸۰ درصد بوده. اما هم اكنون به كلي نابود شده و تنها ۲۰ درصد پوشش گياهي آن باقي مانده است. از رويشهاي عمده اين پارك مي توان به گونه هايي نظير: كلاه ميرحسن، ارچن، سيه چوب، انواع گون، زيتون وحشي و جنگلهاي بادام وحشي، كنار، اورس، بنه و كهكم، پوشش انبوه هوم تنگس، درمنه و انواع گياهان دارويي علفي اشاره كرد.
همچنين در ميان ارتفاعات رشته كوه خبر، درختان اورس و سروكوهي تنومندي رشد كرده كه با توجه به ديواره هاي بلند پيرامون آنها، يكي از نادرترين مناظر بديع طبيعت ايران را بوجود آورده است.
حيات وحش
اين منطقه شامل گونه هايي از پستانداران مثل: كل و بز، قوچ و ميش، جبير، گرگ، پلنگ و يوزپلنگ، كاراكال، رودك عسل خوار، سگ تور، شغال، كفتار، گراز، سمور، روباه و انواع مختلفي از پرندگان شكاري از جمله: عقاب طلايي، پيغو، قرقي، انواع بلبل، كبك، تيهو، شاهين، هدهد، داركوب باغي، جغد كوچك، كلاغ ابلق، زاغ نوك سياه و ... است. همچنين خزندگاني مثل بزمجه، انواع مارمولك، مار جعفري، كك مار، مار يالدار، مار دست بندي و افعي نيز در اين منطقه ديده مي شودو بعضي از گونه هاي جانوري اين پارك از جمله يوزپلنگ، كاراكال و پرندگاني چون هوبره در سطح كشور منحصر به فرد هستند.
قابليت هاي منطقه
پارك ملي خبر و پناهگاه حيات وحش روچون در زمينه هاي كشاورزي، دامداري، معدن، جنگل و مرتع، داراي قابليت ها و استعدادهاي فراواني است كه همين قابليت ها سبب جذب جمعيت و در بعضي موارد اشغال زيستگاهها شده است. اما منطقه به دليل برخورداري از ذخاير بيولوژيك منحصر به فرد و طبيعت بكر، از چنان ارزشي برخوردار است كه نمي توان از آن به عنوان منبع خام جهت كشاورزي و صنعت استفاده كرد. از قابليتهاي اين منطقه مي توان به قابليت هاي تحقيقاتي به خاطر تنوع گياهي و جانوري، قابليت هاي آموزشي از جهت پديده هاي جغرافيايي، زمين شناسي، علوم جانوري و ...، قابليت هاي گردشگري به دليل چشم اندازهاي زيبا و دلنشين طبيعت (كه تاكنون به دليل دوري از شهرهاي بزرگ در نزد مردم ناشناخته مانده و تنها دره زيبا و ديدني شاه ولايت و چشمه گواراي آن، گاه و بيگاه پذيراي تعداد اندكي از بازديدكنندگان است) و قابليتهاي حفاظتي به دليل تنوع و تراكم پوشش گياهي، حيات وحش و زيستگاههاي بكر و دست نخورده اشاره كرد.
دهستانهاي خبر، دشتاب، شاهماران و وكيل آباد، از مهمترين مراكز جمعيتي موجود در پارك هستند. به طور كلي روستاييان و عشاير، جوامع انساني مؤثر در طبيعت اين منطقه را تشكيل مي دهند. جوامع عشايري به دليل وابستگي شديد به محيط طبيعي اطراف خود، از سالياني دور در مسير كوچ خود از محدوده پناهگاه مي گذشته اند و منطقه ييلاق و قشلاق طوايفي از آنها داخل محدوده پناهگاه واقع بوده كه بر اساس مميزي انجام شده در سال ۶۸ و به دليل حفاظت اسكان عشاير، كوچ عشاير به خارج از محدوده پناهگاه تغيير يافته است. اما مسأله عشاير هنوز از مشكلاتي است كه ذهن محيط بانان منطقه را به خود مشغول كرده است. قلندري، مسئول محيط زيست بافت در اين زمينه مي گويد:
وجود بعضي از آباديها و روستاها در داخل و حاشيه پارك و همچنين وجود بيش از اندازه عشاير در منطقه كه تعداد زيادي از آنها هنوز طرح اسكان نگرفته اند و براي مأمورين مشكل ايجاد مي كنند، از مشكلات عمده اين منطقه است. وي همچنين كمبود نيرو، بحران خشكسالي و تأمين آب وحوش منطقه را از ديگر مشكلات اين منطقه ذكر مي كند.
وجود محيط باناني كه به خاطر عشق و علاقه وافرشان به طبيعت و با وجود همه مشكلات و كمبودها، به حفظ و حراست از منطقه مشغولند، از جمله مسائلي است كه نمي توان آن را ناديده انگاشت. مي شود گفت، محيط بانان جزو زحمتكش ترين و در عين حال گمنام ترين اقشار جامعه هستند كه ميراث طبيعي بجا مانده از اعماق گذشته ها را جان مي بخشند.
آرزو شهبازي