گلوكوم مزمن با زاويه باز چنان آرام بينايي را به سرقت مي برد كه بيمار تا زماني كه صدمه اساسي به عصب بينايي اش نخورده باشد، از وجود آن باخبر نمي شود
در عكس سمت چپ ساختار چشم انسان را مي بينيد. در عكس سمت راست جهت چرخش مايع زلا ليه را مي بينيد
۱- مجرا براي خروج مايع از چشم
۲- محل انسداد مجراي خروج
دكتر علي عبدالهي
- تخصص و فوق تخصص قرينه
گلوكوم يكي از بيماري هاي چشم است كه به عنوان يكي از شايع ترين علل نابينايي در جهان شناخته شده است.
گلوكوم، بيشتر در ميان افراد بالاتر از ۳۵ سال شايع است. بينايي هر دو نفر از ۱۰۰ نفر اين گروه سني توسط گلوكوم تهديد مي شود. كوري حاصل از گلوكوم در صورتي كه زود تشخيص داده شود، قابل كنترل است.
زماني كه به اشياء نگاه مي كنيم، تصوير آن از طريق شبكيه و توسط اعصاب بينايي به مغز انتقال مي يابد. اين عصب همانند كابل برقي عمل مي كند كه حاوي يك ميليون سيم است و هر يك پيامي را به مغز، انتقال مي دهند كه مجموع اين پيامها در مغز ايجاد ديد جانبي و ديد مطالعه اي دقيق و مركزي مي كند.
گلوكوم، به اين سيم ها (رشته هاي اعصاب چشم) آسيب مي رساند و باعث ايجاد نقاط كور در محدوده اي مي شود كه تصوير قرار است در آن ايجاد شود. تا زماني كه صدمات قابل توجهي به اعصاب بينايي وارد نشده است، مردم به ندرت متوجه اين نقاط كور در ديد جانبي خود مي شوند.
زماني كه تمامي عصب، آسيب ديده باشد، كوري حاصل مي شود. خوشبختانه در صورتي كه گلوكوم زود تشخيص داده شود، كوري ناشي از گلوكوم به ندرت به وقوع مي پيوندد.
كليد جلوگيري از آسيب ديدن عصب بينايي و كوري ناشي از گلوكوم، تشخيص و درمان به موقع است. اكثر پزشكان مي توانند تست گلوكوم را به عنوان قسمتي از معاينات فيزيكي دوره اي خود انجام دهند. يك متخصص چشم، فرديست كه به طور اخص درخصوص معاينه و درمان اين زمينه ها تبحر يافته است. معاينه چشم توسط چشم پزشك، بهترين دفاع در مقابل گلوكوم است و به اين خاطر بهتر است، چشم بزرگسالان متناوبا مورد معاينه يك چشم پزشك قرار گيرد.
علل و نشانه ها
مايع شفاف و صافي به نام زلاليه(aqueous humor) ، مرتبا در چشم داخلي در گردش است. اين جريان داخلي مي تواند به يك وان دستشويي كه شيرش همواره باز است تشبيه شود كه اگر خروجي آب به طريقي مسدود شود آب در وان دستشويي جمع مي شود. پس اگر به طور مشابه، خروجي مايع زلاليه به طريقي مسدود شود، فشار مايع درون چشم داخلي بالا رفته و اين امر باعث مي شود به عصب بينايي صدمه وارد شود.
انسداد اين مجاري به چهار حالت ممكن است:
الف) شايع ترين حالت انسداد، يكي تنگ شدن مجاري تخليه به دليل افزايش سن و ديگري انسداد مجاري تخليه در اثر تجمعdeposits رسوبات زائد در محل است. اين بسته شدن تدريجي، باعث افزايش آرام فشار داخلي چشم، مي شود. به اين حالت، به دليل ايجاد تدريجي آن، گلوكوم مزمن با زاويه باز مي گويند و اكثر بيماران بزرگسال، مبتلا به اين نوع گلوكوم هستند.
گلوكوم مزمن با زاويه باز، چنان آرام بينايي را به سرقت مي برد كه بيمار تا زماني كه صدمه اساسي به عصب بينايي اش نخورده باشد، از وجود آن باخبر نمي شود. به دليل نبود نشانه و يا علايمي از بيماري گلوكوم، بهترين راه تشخيص، مراجعه متناوب به چشم پزشك است.
ب) حالت دوم، معيوب بودن مجراي تخليه چشم است. اين نوع نقص در گلوكوم مادرزادي ديده مي شود كه در آن دهانه مجاري تخليه از بدو تولد غيرطبيعي هستند.
از آنجايي كه چشم يك طفل نسبت به چشم يك بزرگسال از انعطاف بيشتري برخوردار است، لذا زماني كه فشار داخلي چشم زياد شود، چشم به آساني، متسع شده و بزرگ مي شود. جلوي چشم ممكن است مانند شيشه جلوي اتومبيل بخار گرفته شود، طفل ممكن است نسبت به نور حساسيت نشان داده و اشك ريزش شديد داشته باشد. اين شرايط نادر هستند.
به هر تقدير، چنين نشانه هايي و يا هرگونه شك و ترديد نسبت به سلامت چشم نوزاد و يا كودك بايد منجر به مراجعه فوري به چشم پزشك شود.
ج) ورقه كاغذ شناوري در حوالي مجراي تخليه آب مي تواند يك باره بر روي مجرا افتاده، آن را مسدود كند و جريان خروج را قطع كند. در چشم نيز عنبيه، همان نقش كاغذ را بازي مي كند و به محدوده مجرا فشار آورده و آن را مسدود مي كند. در اين صورت عنبيه جلوي خروج زلاليه را گرفته و فشار داخلي چشم را به سرعت زياد مي كند. اين انسداد كامل و ناگهاني مجراي خروج و در نتيجه جلوگيري از ادامه جريان، به گلوكوم حاد با زاويه بسته معروف است. ديد محو، درد شديد، به وجود آمدن هاله اطراف منبع نور، تهوع و استفراغ، عواملي هستند كه بيمار را به چشم پزشك مي كشانند.
در صورتي كه اين عوامل به سرعت از بين نروند، كوري در يكي دو روز بعد حاصل مي شود.
د) شرايط ديگري چون جراحات، برخي داروها، خونريزي ها، تومورها و التهابها در بعضي مواقع مي توانند باعث بسته شدن مجرا و جلوگيري از جريان زلاليه در چشم شوند. اين امر باعث افزايش فشار داخلي چشم شده و منجر به گلوكوم ثانويه مي شود.
كشف و تشخيص
تشخيص سريع در صورت مراجعه متناوب به چشم پزشك و معاينه چشم، امكان پذير است. در حين معاينه (كه اصلا درد ندارد)، متخصص چشم مي تواند فشار داخلي چشم را اندازه بگيرد و اين فقط بخشي از معاينات بيماري گلوكوم است. چشم پزشك با استفاده از دستگاهي به نام افتالموسكوپ مي تواند پشت چشم (ته چشم) را ببيند و بدينوسيله مي تواند تشخيص دهد كه عصب بينايي، سالم است و آسيبي به آن نرسيده. تست ميدان بينايي (پريمتري) براي تشخيص نقاط كور انجام مي شود و در صورت لزوم، آزمايش هاي ديگري هم انجام مي گيرد.
در برخي موارد، بيماري، با فشار داخلي بيشتر از حد طبيعي يافت مي شود كه حاصل از گلوكوم نيست. به نظر مي رسد كه برخي مردم، فشار زياد داخل چشم را بدون اينكه هرگز خللي در ديدشان ايجاد شود، تحمل مي كنند.
به هر حال در اين موارد، مهم است كه چشم پزشك، عوامل اضافي ديگر را كه بتواند، احتمال صدمه ديدن چشم توسط گلوكوم را افزايش دهد، بررسي كند.
سابقه بيماري گلوكوم در فاميل يا يك بيماري عمده مثل ديابت، تنگي عروق و يا كم خوني مي توانند نمونه هايي از عوامل خطرزا باشند.
يك چشم پزشك بايد تمامي اين عوامل را قبل از تصميم به درمان گلوكوم در نظر بگيرد يا اينكه بيمار بايد مثل يك فرد مشكوك به گلوكوم به دقت تحت نظر، قرار گيرد زيرا خطر ابتلا به گلوكوم در اينها نسبت به افراد عادي بيشتر است. معمولا مهار گلوكوم توسط چكاندن قطره در چشم و آن هم يك تا چهار بار در روز و يا توسط قرص با ترتيب هاي خاص صورت مي پذيرد. براي اثربخش بودن درمان، اين شيوه درمان بايد به طور دايمي ادامه يابد.
بيماران، با هر نوع گلوكوم بايد تحت معاينه دوره اي قرار گيرند. گاهي گلوكوم، بدون توجه فرد بيمار، بهتر يا بدتر مي شود كه از اين جهت ممكن است بتوان تغيير در نحوه درمان را، به عنوان علت در نظر داشت. به عنوان يك اصل، آسيب حاصل از گلوكوم برگشت ناپذير است. قطره هاي چشم، قرص و جراحي به عنوان وسيله اي براي پيشگيري صدمات آتي و حفظ ديد فعلي مورداستفاده قرار مي گيرند. در هر حال، درمان مي تواند به همراه آورنده عوارض جانبي باشد. برخي از قطره هاي چشم، مي توانند باعث سوزش، قرمزي چشم، تار شدن ديد و سردردهاي پراكنده شوند. چنين عوارض جانبي معمولا پس از چند هفته، از بين مي روند. برخي ديگر از قطره ها، البته به ندرت، مي توانند بر روي نبض، ضربان قلب و تنفس اثر بگذارند.
قرصها گاهي باعث ايجاد خارش در انگشتان، گيجي، از بين رفتن اشتها، اختلالات روده اي و در بعضي موارد تشكيل سنگ كليه شده، در نتيجه اين قرص ها فقط زماني كه واقعا مصرفشان ضروري باشد تجويز مي شوند. شما بايد فورا چشم پزشك تان را از بروز عوارض جانبي مطلع سازيد.
كنترل گلوكوم توسط دارو فقط زماني امكان پذير است كه بيمار از نحوه مصرف داروهاي تجويز شده، پيروي كامل كند.
تيم درماني، تشكيل يافته است از شما و دكترتان. درمان دارويي هرگز نبايد بدون مشورت با چشم پزشك قطع شود. اين مهم است كه در مراجعه به پزشك هاي ديگر، آنها را از تحت درمان بودن چشم خود مطلع سازيد.
اگر درمان دارويي توسط بيمار، عملي نشد و يا در كنترل گلوكوم موثر نبود آنگاه جراحي ضروري مي شود. بر روي برخي از بيماران، جراحي تقريبا بي درد و بدون شكافتن مي تواند به وسيله اشعه ليزر انجام پذيرد. در ديگر موارد، ايجاد شكافي در چشم براي باز كردن راه جديد تخليه، الزامي است. عوارضي چون كاتاراكت (آب مرواريد) و عفونت ممكن است رخ دهد. خوشبختانه عوارض عمل جراحي مدرن گلوكوم، نادر هستند. در اكثر موارد، جراحي به مراتب مطمئن تر از نابودي تدريجي عصب بينايي توسط گلوكوم است.
به طور كلي مراقبت از چشم ها شامل معاينه دقيق و كامل چشم، تجويز لنزهاي مناسب، تشخيص بيماري ها و معايب چشم و به كارگيري روش هاي مناسب دارو درماني و جراحي براي بهبود است و تنها چشم پزشك قادر به انجام تمامي موارد فوق است.
كوري قابل پيشگيري است!
اگر شما بيش از ۳۵ سال داريد، چشمان شما بايد هر دو يا سه سال براي تشخيص گلوكوم معاينه شوند. چشم پزشك شما بايد در ارتباط با هرگونه كاهش ديد، درد مكرر و يا هر نوع علايمي كه در اين مقاله از آن ياد شد، طرف مشورت قرار گيرد.
زماني كه تشخيص سريع صورت پذيرد، فشار داخلي چشم مي تواند تحت كنترل قرار گيرد و از حملات آتي گلوكوم جلوگيري شود.