Hamshahri Newspaper

بابك خدادادي
اشاره؛
سازمان تبادلات آكادميك آلمان (DAAD) با بيش از ۷۵ سال فعاليت، نهادي است مشترك ميان تمامي دانشگاههاي آلمان كه سعي بر آن دارد تا از رهگذر تبادل دانشجويان، استادان، محققان و دانشمندان و نيز برگزاري برنامه ها و پروژه هاي متعدد در سطح بين الملل، بر ميزان روابط و همكاريهاي بين المللي دانشگاههاي اين كشور بيفزايد. سازمان مذكور داراي دفاتر نمايندگي فراواني در سراسر دنيا بوده و در واقع يك سازمان فعال در زمينه سياستگذاريهاي فرهنگي، علمي و دانشگاهي محسوب مي شود.
جذب دانشجويان، محققان و دانشمندان نخبه خارجي به دانشگاههاي آلمان از رهگذر اعطاي بورس، (با بودجه سالانه ۵۹ ميليون يورو)، اعطاي بورس تحصيلي به دانشجويان و نيز محققان و دانشمندان برتر آلماني، (با اعتبار سالانه ۵۸ ميليون يورو)، افزايش روابط بين المللي دانشگاههاي آلمان و نيز افزودن بر ميزان جذابيت اين دانشگاهها در سطح دنيا، (با بودجه سالانه ۶۶ ميليون يورو)، گسترش زبان و ادبيات آلماني و علم «آلمان شناسي» در دانشگاههاي برتر دنيا (با بودجه سالانه ۳۸ ميليون يورو) و همكاري آموزشي با كشورهاي در حال توسعه؛ (با اعتبار سالانه ۳۶ ميليون يورو) پنج هدف مهم «سازمان تبادلات آكادميك » آلمان را تشكيل مي دهند.
سازمان تبادلات آكادميك آلمان (DAAD ) معتقد است كه پيشرفت علم و اقتصاد نيازمند همكاريهاي بين المللي و گسترش دوستي ها و نيز رقابت سالم در سطح جهان است. بنا به نظر DAAD فرهنگ نيز به گفت وگوي بين المللي، گشاده رويي، شكيبايي و احترام قائل بودن براي ارزشهاي ديگر جوامع احتياج دارد و در اين ميان سياست نيز اگر بر پايه تفاهم و درك متقابل استوار باشد، به منزله تضميني براي بقاي صلح است.«DAAD» تنها راه رسيدن به اين اهداف را در «تبادلات آكادميك بين المللي» جست وجو مي كند و از همين رو از بدو تأسيس (۱۹۲۵ م) كوشيده است تا به اهداف خود دست يابد.«DAAD» سالانه حدود ۰۰۰/۶۰ نفر را تحت پوشش بورس خود قرار داده و حدود ۲۰۰ برنامه و پروژه را اجرا مي كند. اين سرويس با يك صد كشور جهان داراي همكاري و روابط متقابل بوده و بودجه سالانه آن رقمي معادل ۲۲۰ ميليون يورو است. اين سازمان شناخته شده و معتبر در سطح بين الملل تا اواخر سال ۲۰۰۳ فاقد دفتر نمايندگي مستقيم در ايران بود و پاييز سال جاري رسماً فعاليت خود را در كشور ما آغاز نمود. به همين مناسبت با خانم دكتر «پترا كوپل ماير» نماينده «DAAD» در ايران گفت وگويي انجام داده ايم كه در پي مي آيد. دكتر «كوپل ماير» پيشتر نيز (۲۰۰۳-۱۹۹۸) نمايند ه DAAD در كشور تركيه بوده است.

* همكاريهاي بين المللي چه نقشي در توسعه كيفي دانشگاهها دارند؟
- براي بهتر روشن شدن موضوع به كشور آلمان اشاره مي كنم. طي ۵ تا ۱۰ سال گذشته، دانشگاههاي آلمان تحولات و پيشرفتهاي وسيعي داشته اند. در پي همه اين تحولات، اكنون آلمان به اين نتيجه رسيده كه «آموزش» يك مقوله بين المللي بوده و مي بايست منافع كشور را در جذب دانشجويان خارجي و گسترش همكاريهاي بين المللي در زمينه آموزش عالي جست وجو كند. از همين رو آلمان و بويژه دانشگاههاي اين كشور تلاش زيادي مي كنند تا توجه دانشجويان خارجي را جلب كرده و همكاريهاي بين المللي خود را گسترش دهند. در واقع «گسترش همكاريهاي بين المللي» يكي از مهمترين اهداف دانشگاههاي آلمان را تشكيل مي دهد زيرا بدون چنين همكاريهايي، دستيابي به پيشرفت امكان پذير نخواهد بود.
«آموزش» و «علم» دو سرمايه اصلي در كشور آلمان محسوب مي شوند و اين كشور در دراز مدت منافع زيادي را از قبل همكاريهاي بين المللي حاصل مي كند.
با توجه به اين كه آلمان كشوري است فاقد منابع طبيعي گسترده و با اهميت، بنابراين «علم» مطمئن ترين سرمايه در اين كشور به شمار مي رود. آلمان به اين نتيجه رسيده است كه «علم» و مقوله «آموزش» يكي از مهمترين اركان روابط و همكاريهاي بين المللي طولاني مدت مي باشند و از همين رو سعي مي شود تا اين هدف تحقق يابد. ضمن آن كه از اين رهگذر، طبيعتاً سطح كيفي دانشگاهها نيز افزايش مي يابد.
* اساساً براي برقراري ارتباطات و همكاريهاي بين المللي در زمينه آموزش عالي، به چه زيرساختها و شرايطي نياز داريم؟ تجربه آلمان چطور بوده است؟
- يكي از مشكلات هميشگي در زمينه آموزش عالي آلمان، تطابق، هماهنگي و تناسب مقاطع تحصيلي اين كشور با ديگر كشورها بوده است، زيرا نظام آموزش عالي آلمان تقريباً با ساختارهاي دانشگاهي ساير كشورهاي دنيا متفاوت است. بنابراين تا اندكي پيش ، ادامه تحصيل در آلمان براي بسياري از تحصيل كردگان خارجي مشكل بود؛ اين افراد با اخذ مدرك تحصيلي از كشور خود، براي ادامه تحصيل به آلمان مي آمدند و در اينجا با مشكلات بسياري در زمينه تطابق مدارك تحصيلي خود مواجه مي شدند. آنها يا بايد زمان بيشتري صرف ادامه تحصيل در آلمان مي كردند و يا حتي گاه ناچار به آغاز مجدد تحصيلات (از صفر) مي شدند. از همين رو اكنون آلمان با ايجاد نظام دانشگاهي مشابه با ساير كشورها (در نظر گرفتن مقطع كارشناسي اين مقطع تا چندي پيش در آلمان وجود نداشت) به برطرف كردن مشكلات مذكور همت گمارده است.
بنابراين، به نظر من اولين زيرساخت لازم جهت برقراري ارتباطات و همكاريهاي بين المللي در زمينه آموزش عالي، «نظام»، «ساختار» و «برنامه» دانشگاهي مناسب است. دومين ابزار مهم، «زبان» است. زبان آلماني زبان ساده اي نيست و مي تواند مشكلات زيادي را براي دانشجويان خارجي ايجاد كند. راه حل اول اين است كه دانشگاهها خود اقدام به برگزاري كلاسهاي آموزش زبان براي دانشجويان خارجي خويش نمايند و راه حل دوم اين كه امكانات و كلاسهاي درسي لازم به زبان انگليسي را تمهيد كنند تا دانشجويان خارجي بدون نياز به زبان آلماني به تحصيل در دانشگاههاي آلمان بپردازند. (اين مورد درباره زبان فارسي و دانشگاههاي ايران نيز صادق است.) ضمناً مي توان با فراهم آوردن تسهيلات ويژه براي دانشجويان و نيز طراحي برنامه هاي اصولي و جذاب، پويايي دانشجويان و آموزش عالي را افزايش داد. البته تمامي اين اصلاحات مستلزم صرف پول و بودجه است و بنابراين لازم است كه براي نيل به اصلاحات و اهداف مذكور سرمايه گذاري جدي صورت گيرد.
* چشم انداز آينده همكاريهاي بين المللي در آلمان را چگونه مي بينيد؟
- طبيعتاً تبادل دانشجو و استاد در محدوده قاره اروپا افزايش خواهد يافت. همكاريهاي بين المللي رفته رفته از شكل «فردي» آن خارج شده و جنبه «جمعي تر» به خود مي گيرد. يعني اين همكاريها بيش از آن كه فردي باشند، دسته جمعي خواهند بود؛ در سطح مؤسسات و نهادها. در اين ميان نقش دولت نيز بسيار حائز اهميت خواهد بود. دولت مي تواند با حمايت مالي از دانشگاهها، مؤسسات و مراكز علمي، آنها را در رسيدن به اهدافشان كمك كند. به عنوان نمونه، بخش اعظم هزينه هاي «DAAD » از محل حمايتهاي وزارت امور خارجه آلمان تأمين مي شود.
هم اكنون در آلمان، سازمانها و نهادهاي مختلف علمي در پروژه اي مشترك سعي بر افزايش استانداردهاي تحصيلي كشور مي كنند كه از جمله اين نهادها مي توان از «DAAD »، وزارت امور خارجه، انجمن تحقيقات آلمان و ... نام برد. بودجه اصلي اين پروژه توسط دولت تأمين مي شود و طي آن، نمايشگاههاي اطلاع رساني زيادي در كشورهاي مختلف برپا مي شود تا به اين ترتيب آلمان در سطح جهان شناسانده شده و جذابيت اين كشور افزايش يابد. آمار «DAAD» نيز نشان مي دهد كه پروژه مذكور، پروژه اي موفق بوده و تعداد متقاضيان خارجي تحصيل در آلمان را افزايش داده.
البته لازم به ذكر است كه آلمان به هيچ وجه خواستار نگهداري هميشگي دانشجويان خارجي تحصيل كرده در دانشگاه هاي اين كشور، در خاك خود نمي باشد. هدف اصلي آلمان، گسترش همكاري ها(ي بين المللي) است. در واقع آلمان نمي خواهد از «فرار مغزها» حمايت نموده و آن را تقويت نمايد، زيرا پديده مذكور در درازمدت داراي تأثيرات منفي فراواني است. كشورها بايد منافع درازمدت را در نظر بگيرند، نه منافع مقطعي را. فرض نماييم يك دانشجوي خارجي در آلمان به تحصيل در رشته ماشين آلات پرداخته و پس از اتمام تحصيلات به كشور خويش بازگردد. اين فرد در كشور خود يا جذب يك كارخانه مي شود و يا خود شخصاً يك كارخانه و يا كارگاه داير مي نمايد. فرد مذكور هيچگاه ارتباط خود با آلمان را از بين نمي برد و دير يا زود وارد تجارت با اين كشور مي شود. طبيعتاً اين امر به نفع آلمان خواهد بود، چه از نظر اقتصادي و مالي و چه از نظر معنوي.
از اين رهگذر آلمان محبوبيت بيشتري در بين جوامع مختلف كسب خواهد كرد. از سوي ديگر، اين نكته نيز بايد لحاظ شود كه آلمان تنها علاقه مند به جذب دانشجويان خارجي مستعد است. آلمان خواهان سرمايه گذاري بر روي افرادي است كه بازده خوبي نيز داشته باشند.
* «DAAD» براي كشورهاي در حال توسعه و به ويژه ايران چه برنامه هايي دارد؟
- سازمان (DAAD) قصد دارد فعاليت خود در ايران را گسترش دهد، از همين رو من به عنوان اولين نماينده سرويس مذكور در ايران حضور دارم.
«DAAD» در صدد است تا فعاليتهاي گسترده اي در كشورهاي مختلف انجام دهد، فعاليتهايي از قبيل: برگزاري نشست ها و گردهمايي هايي در دانشگاه ها، برقراري ارتباط با محققان و مؤسسات ، جلب توجه دانشجويان و... . در واقع «DAAD» مي خواهد پل ارتباطي ميان دانشگاه ها، اساتيد، دانشجويان و مؤسسات تحقيقاتي باشد. سازمان تبادلات آكادميك آلمان آماده گسترش همكاريهاي متقابل با ايران است. ولي اين امر مستلزم كمك متقابل ايران است .در رابطه با كشورهاي در حال توسعه، برنامه ها و اهدافي وجود دارند كه تنها مربوط و محدود به يك كشور خاص نمي شوند، بلكه برنامه هايي منطقه اي هستند. به عنوان نمونه بررسي هايي كه سازمان تبادلات آكادميك آلمان ارائه مي دهد، منطقه اي هستند. اين بدان معني است كه اگر قرار باشد تعداد بورس هاي بيشتري در اختيار ايران قرار گيرند، به همان اندازه از تعداد بورس هاي ساير كشورهاي منطقه كاسته مي شود.
* يكي از چالش هاي يونسكو در قرن فعلي، توسعه همكاريهاي بين المللي است. به نظر شما ايران در اين زمينه از چه وضعيتي برخوردار است و چگونه مي تواند به اين هدف نزديك شود؟
- هم اكنون مدت كوتاهي از ورود من به ايران و اقامت در اين كشور مي گذرد. بنابراين اطلاعات من از حوزه و بستر آموزش عالي ايران به هيچ وجه كامل نيست، ولي به هر حال مواردي وجود دارند كه توجه من را جلب كرده اند.
ايران نيز همچون آلمان مي تواند و بايد در زمينه اعطاي بورس و حمايت مالي تلاش بيشتري كند، زيرا ظرفيت هاي لازمه هم اكنون موجود است.
مشكل ديگر دانشگاه هاي ايران، زبان است. حتي صفحات اينترنتي بسياري از دانشگاه هاي ايران تنها داراي زبان فارسي هستند.
از طرف ديگر، لازم است تسهيلات اداري بيشتري براي اقامت اساتيد ميهمان در ايران در نظر گرفته شده و مشكلات اداري در اين زمينه كاهش يابند.
دانشگاه هاي ايران نيز بايد تلاش بيشتري براي انعقاد قراردادهاي همكاريهاي متقابل با دانشگاه هاي ساير كشورها كنند. در اين راستا مي توان به عنوان نمونه به دانشگاه «مرسين» تركيه اشاره نمود. دانشگاه «مرسين» دانشگاهي كوچك و نوپا در جنوب شرقي كشور تركيه است كه چند سال پيش با دانشگاه «پادربورن» آلمان قرارداد همكاري در زمينه تبادل دانشجويان و اساتيد رشته شيمي منعقد كرد. با گذشت تنها چند سال، اكنون همكاري اين دو دانشگاه چنان گسترش يافته كه دانشجويان آلماني زيادي براي تحصيل به دانشگاه «مرسين» رفته و متقابلاً نيز عده زيادي از دانشجويان ترك به دانشگاه «پادربورن» مي روند و دو دانشگاه مذكور در حال حاضر پروژه هاي مشترك فراواني در دست اجرا دارند.
چنين همكاري هايي هستند كه موجب تقويت همكاريهاي گسترده تر و روابط بين المللي مي شوند. طرح برنامه هاي بزرگ به هيچ وجه مهم نمي باشد، بلكه روابط بين مردم هستند كه حائز اهميت هستند.
ايران نيز بايد محققان و دانشمندان خود را تشويق به شركت در كنگره هاي بين المللي كرده و موجبات آشنايي آنها با همكاران خارجي خود را فراهم آورد. اين امر مي تواند تأثير بسزايي بر گسترش همكارهاي بين المللي داشته باشد.
علاقه دانشجويان آلماني به ايران و تحصيل در اين كشور كم نيست و اين امر را نبايد كم اهميت دانست. دانشجويان زيادي هستند كه علاقه مند به تحصيل در ايران هستند، از جمله دانشجويان رشته هاي ايران شناسي، معماري، باستان شناسي، علوم اسلامي و...
عامل مهم ديگر، مجلات تخصصي و علمي است. هر چند اينترنت كمك فراواني در تبادل تازه ها در سطح جهان محسوب مي شود، ولي دانشگاه هاي ايران بايد مجلات تخصصي را نيز به روز تهيه كرده و در اختيار دانشجويان و اساتيد خود قرار دهند.