Hamshahri Newspaper

مريم غفاري
اشاره: برگزاري چهارمين كنفرانس جهاني زن توسط سازمان ملل در آخر قرن گذشته، نقش موثري در ارتقاي جايگاه آرمان عدالت جنسيتي و قراردادن آن در مركز دستور كار جهاني داشت. كنفرانس مذكور موجب متحد ساختن جامعه بين الملل در پشت مجموعه اي از اهداف مشترك همراه با يك برنامه عمل كارآمد براي پيشرفت زنان در همه جا و در كليه عرصه هاي زندگي عمومي و خصوصي گرديد. نتيجه اين اجلاس بيانگر مصالحه اي ظريف بين نظامهاي ارزشي و ديدگاه رقيب پيرامون مفاهيم و موضوعات حساسي از قبيل خانواده، ازدواج، جنسيت و توليدمثل كه نقشي محوري و قابل توجه در تمامي جوامع ايفا مي كنند، بود. دولتها با تصويب كار پايه عمل پكن، تعهد خود مبني بر لحاظ كردن رويكرد جنسيتي را به نحوي موثر در كليه نهادها، سياستها، برنامه ها و تصميم گيريهاي خويش اعلام نمودند.
از آنجا كه وضعيت موجود زنان در جهان امروز، حاكي از عدم تحقق بسياري از اهداف مورد توافق در سطوح ملي و بين المللي بوده است، لذا بهبود وضعيت آنها و ارتقاي جايگاهشان، نيازمند راه كارها، ابتكارات، و تدابيري فراتر از آنچه تاكنون ارايه شده است، مي باشد. با توجه به برگزاري كميسيون مقام زن كه در اسفندماه سال جاري در نيويورك برگزار شد و همچنين تشريح عملكرد كميته آماده سازي اجلاس جهاني ۲۰۰۵ (پكن+۱۰) جهت حضور فعال، موثر، كارآمد و تاثير گذار زن ايراني در سطوح دولتي و غيردولتي در مجامع بين  المللي، گفتگويي با شهيندخت مولاوردي، مدير ارتباطات بين الملل مركز امور مشاركت زنان انجام داده ايم، كه در ادامه از نظرتان مي گذرد.
* برگزاري اجلاس و كميسيونهاي مربوط به مسايل زنان چقدر در احقاق حقوق آنها موثر بوده است؟
- موضوع حقوق زنان با وجود دلسردي هاي مكرر در قبال دشواري ها وچالش هاي متعدد، مسيري را طي كرده است.
از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۳ (زمان برگزاري دومين كنفرانس بين المللي حقوق بشر در وين) نزديك به ۴۸ سال طول كشيد تا جامعه بين المللي به اين باور برسد كه «حقوق زنان، حقوق بشر است.»
با پايان جنگ جهاني دوم كه فرد به عنوان موضوع حقوق بين الملل شناخته شد و به ويژه در دهه هاي اخير جنبشي جهاني براي تاكيد بيشتر بر مسايل مربوط به حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي (نسل دوم حقوق بشر) و حق جمعي (حق توسعه، حق زيستن در صلح و حق داشتن محيط زيست سالم) كه همان نسل سوم حقوق بشر است سر برآورده و بر تفكيك ناپذيري اين حقوق از حقوق مدني و سياسي (نسل اول حقوق بشر) تاكيد دارد ودر اين ميان توجه به حقوق اساسي بشر و آزاديهاي بنيادين افراد به مرور جاي خود را باز كرده است. همچنين تقاضاي توجه به حقوق انساني زنان موجب شده است كه موضوعات مرتبط با حقوق بشر به شكل جامع تر و به نحو وسيعتري مورد بحث و بررسي قرار گيرند و اعتراض به مفاهيم محدود و تنگ نظرانه از حقوق انساني كه زندگي زنان در آنها فرع بر مسايل مربوط به حقوق بشر انگاشته مي شود آغاز شده است. اما اينكه آيا در عمل نيز اين روشها كارساز بوده و منجر به بهبود عملي وضعيت زنان دنيا گشته است؟ نمي توان با قاطعيت اظهارنظر كرد. چرا كه گزارشات و مستندات منتشره از سوي نهادهاي مختلف خود سازمان ملل در خصوص وضعيت زنان جهان گوياي اين واقعيت تلخ است كه داستان طولاني، تكراري، غم انگيز، ملال آور و دنباله دار نقض حقوق بشري زنان كماكان ادامه دارد. امروزه تبعيض و خشونت واژه اي آشنا و مشترك براي تمامي زنان دنياست و با همه تحولات و پيشرفتهايي كه (لااقل در حرف و بر روي كاغذ) نصيب زنان شده، باز هم انواع و اشكال متعدد و مختلف ظلم و تبعيض و خشونت عليه زنان اعمال مي شود و مشكلات زنان با شدت و ضعف ادامه دارد و هنوز نمي توان با قاطعيت اعلام كرد كه زنان مشمول حكم كلي مقررات اعلاميه جهاني حقوق بشر كه انسان را به عنوان انسان داراي حق مي شناسد و همه را برخوردار از حقوق مساوي مي داند قرار دارند.
در حالي كه زنان در بيشتر جوامع به پيشرفتهاي مهمي نايل شده اند اما هنوز هم تقريبا در همه جا به مسايل مربوط به زنان اولويتي ثانوي اعطا مي شود. زنان به شيوه هاي پنهان و آشكار با تبعيض و به حاشيه راندگي جامعه مواجه اند و در ثمرات توليد به گونه اي برابر سهيم نيستند.
* سازمان ملل در برخورد ريشه اي با چالش هاي موجود زنان جهان براي رسيدن به وضعيت مطلوب چه اقداماتي را انجام داده است؟
- واقعيت اين است كه از قديم الايام تلقي انسان نبودن و يا حداقل تنزل مقام زنان و دختران به موجوداتي كمتر از يك انسان كامل موجب شده است كه از نظر «قوانين» و در «عمل» به لحاظ حقوق انساني ناديده گرفته شوند. اين انسانيت زدايي سهم بسزايي در رواج و رونق انواع تبعيض، خشونت، اجحاف و نابرابري عليه زنان داشته است و زنان دنيا را در بسياري از تجربه هاي مربوط به نقض حقوق انساني شان سهيم و مشترك و همدل نموده است و امروزه نيز سايه انواع و اشكال مختلف، مدرن، فريبنده و متنوع خشونت و تبعيض در كنار رويه هاي سنتي زيان آور بر زندگي زنان سنگيني مي كند.
به هر حال واقعيات ملموس و عيني حكايت از آن دارد كه اقدامات انجام شده هنوز به نتيجه مطلوب نرسيده است و سازمان ملل هر چند در زمينه تبيين و تشريح موضوعات مبتلابه زنان جهان و نيز برانگيختن احساسات جامعه بين المللي و جلب توجهات و فراهم كردن موجبات نگراني و دغدغه  هاي خاطر آن جامعه در رابطه با نقض، تضييع و يا سلب حقوق بشري زنان و ارائه راهكارهاي حداقل نظري گامهاي اساسي برداشته است و به ويژه در جا انداختن اين ديدگاه كه «پيشرفت زنان پيش شرط توسعه است»، و «توانمندسازي زنان توانمند سازي كل بشريت است» نقش بسزايي داشته است، اما تا رسيدن به وضعيت مطلوب، اتخاذ اقدامات عملي تر و مؤثرتري مورد نياز است و كليه اقدامات و ابتكارات انجام شده با اينكه شرط لازم براي بهبود وضعيت زنان دنياست، اما به هيچ وجه كافي به نظر نمي رسد و موفقيت سازمان ملل تا حدود زيادي در گروي برخورد ريشه اي و قاطع اين سازمان با چالش هاي موجود- از سنتي گرفته تا مدرن- و نه صرفا در تئوري و بلكه در عمل براي رونق بخشيدن به موضوع حقوق بشر است.
از سوي ديگر امروزه با بسط حدود مسئوليت و تعهدات بين المللي دولتها اين حقيقت آشكار شده است كه وضعيت حقوقي زنان منحصرا به حقوق داخلي و دولت متبوع آنها واگذار نگرديده است و وجدان جامعه بين المللي، احترام به حقوق بشر و آزاديهاي بنيادين را يك تعهد عام مي داند. لذا همكاري بيشتر دولتها و ساير بازيگران جامعه مدني اين روند را تسريع خواهد كرد.
به طور كلي اقدامات و مساعي جامعه بين المللي را در زمينه ارتقاء و بهبود وضعيت زنان و به رسميت شناختن حقوق انساني آنان مي توان در قالب هاي ذيل طبقه بندي كرد: ۱- تاسيس نهادهاي اجرايي (كميسيون مقام زن، بخش پيشرفت زنان، مؤسسه بين المللي تحقيقات و آموزش براي پيشرفت زنان (INSTRAW) و صندوق توسعه سازمان ملل براي زنان (UNIFEM) ، ارگانهاي معاهداتي ناظر بر اجراي كنوانسيونهاي بين المللي مانند كميته رفع تبعيض عليه زنان و كميته حقوق كودك و...
۲- اتخاذ تدابير ويژه: سال بين المللي زنان- ۱۹۷۵، دهه ملل متحد براي زنان- ۱۹۷۵- ۱۹۸۵، روز جهاني زن- ۸ مارس و برپايي كنفرانسهاي متعدد جهاني كه تاكنون چهار كنفرانس جهاني، شامل مكزيكوسيتي (۱۹۷۵) كپنهاك (۱۹۸۰)، نايروبي (۱۹۸۵) و پكن (۱۹۹۵) برگزار شده و نشست ويژه مجمع عمومي نيز در سال ۲۰۰۰ برگزار گرديده است (پنج سال بعد از پكن با عنوان زنان ۲۰۰۰: تساوي جنسيتي، توسعه و صلح براي قرن ۲۱)
۳- تصويب اسناد در قالب ميثاقها، كنوانسيونها، اعلاميه ها، قطعنامه ها، توصيه نامه و پروتكلها كه در كنار اين اقدامات خاص و ويژه نبايد از ساير اقدامات و ابتكارات و به ويژه اسناد عام حقوق بشري نيز غافل بود كه شمول آنها زنان را نيز دربرمي گيرد.
* با توجه به اينكه اخيرا كميسيون مقام زن در نيويورك اجلاس ساليانه خود را برگزار كرد لطفا كمي در خصوص عملكرد اين كميسيون توضيح دهيد؟
- كميسيون مقام زن يكي از كميسيونهاي كاركردي شوراي اقتصادي اجتماعي سازمان ملل متحد است.
اين كميسيون در سال ۱۹۴۶ (يك سال بعد از تاسيس سازمان ملل متحد) با عضويت پانزده كشور عضو ملل متحد كار خود را آغاز كرد و در حال حاضر داراي ۴۵ عضو است كه هر ساله توسط شوراي اقتصادي اجتماعي ملل متحد براي يك دوره چهارساله انتخاب مي شوند. اعضاي كميسيون كه دولتها مي باشند براساس توزيع جغرافيايي و به شرح ذيل انتخاب مي شوند: گروه آفريقا، ۱۳ كشور، گروه آسيا، ۱۱ كشور، گروه اروپاي شرقي، ۴ كشور، گروه آمريكاي لاتين، ۹ كشور و گروه اروپاي غربي، ۸ كشور. ايران نيز در ۳ دوره پياپي از ۱۹۸۹ به بعد به عنوان عضو اين كميسيون انتخاب شده است.
وظايف و اختيارات اين كميسيون عبارتند از: ارائه توصيه و گزارشهايي در ارتباط با ارتقاء و بهبود وضعيت زنان و احقاق حقوق آنان در عرصه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و آموزشي به شوراي اقتصادي اجتماعي ملل متحد، ارائه توصيه به آن شورا در زمينه مشكلاتي كه مستلزم توجه فوري است و نظارت بر اجراي اسناد بين المللي مربوط به زنان توسط كشورهاي عضو.
* برگزاري اين كميسيونها تاكنون چه دستاوردهايي را در زمينه حقوق زنان به دنبال داشته است؟
- بسياري از دستاوردهاي سازمان ملل در زمينه اسناد مربوط به حقوق زنان حاصل تلاشهاي اين كميسيون مي باشد، از جمله تصويب ميثاق حقوق سياسي زنان (۱۹۶۵).
مقاوله نامه بين المللي مزد برابر در برابر كار (۱۹۵۱)، ميثاق رضايت در ازدواج و حداقل سن ازدواج و ثبت آن (۱۹۶۲)، ميثاق تابعيت زنان شوهردار (۱۹۵۷)، كنوانسيون رفع كليه اشكال تبعيض عليه زنان (۱۹۷۹) كه در ۱۹۶۷ به صورت اعلاميه تصويب شده بود، اعلاميه رفع خشونت عليه زنان (۱۹۹۳) و پروتكل الحاقي اختياري كنوانسيون رفع كليه اشكال تبعيض عليه زنان و...
متعاقب تشكيل چهارمين كنفرانس جهاني زن در پكن (۱۹۹۵)، مجمع عمومي ملل متحد، كميسيون مقام زن را موظف نمود پيگيري روند اجراي مصوبات سند پكن را بر عهده بگيرد. كميسيون مذكور همچنين در ادامه انجام اين وظيفه مصوبات بيست و سومين اجلاس ويژه مجمع عمومي (پكن+۵) در سال ۲۰۰۰ كه در راستاي بازنگري و ارزيابي اجراي مصوبات مذكور طي گذشت ۵ سال پس از پكن تشكيل گرديد را نيز مورد پيگيري قرار داد و به منظور تسريع در امر پيگيري موارد نگران كننده تعيين شده در سند پكن اقدام به تصويب برنامه كار براي سالهاي ۲۰۰۶-۲۰۰۹ نمود كه طي هر يك از اجلاس سالانه آن دو موضوع از حوزه هاي نگران كننده مندرج در سند پكن در دستور كار اجلاس قرار مي گيرد:
* ۲۰۰۲-۲۰۰۱: ۱-امحاي فقر به ويژه از طريق توانمند سازي زنان در چرخه زندگي
۲- مديريت زيست محيطي و كاهش بلاياي طبيعي با لحاظ نمودن ديدگاه جنسيتي (اجلاس ۴۶ كميسيون مقام زن)
* ۲۰۰۳-۲۰۰۲: ۱-مشاركت و دسترسي زنان به رسانه ها، فناوريهاي اطلاعات و ارتباطات و تاثير كاربرد آنها به عنوان وسيله پيشرفت و توانمندسازي زنان ۲- حقوق بشر زنان و رفع كليه اشكال خشونت عليه زنان و دختران براساس سند پكن و پكن +۵ (اجلاس ۴۷ كميسيون مقام زن)
* ۲۰۰۴- ۲۰۰۳: ۱- نقش مردان و پسران در دستيابي به تساوي جنسيتي ۲- مشاركت برابر زنان در پيشگيري از مناقشات و روند استقرار صلح (كه دستور جلسات اجلاس ۴۸ كميسيون مقام زن در اسفند ۱۳۸۲ است)
* ۲۰۰۵- ۲۰۰۴: ۱- بررسي اجراي كار پايه عمل پكن و سند نهايي اجلاس ويژه (پكن+۵)
۲- چالشهاي جاري و راهبردهاي آينده نگر در زمينه پيشرفت و توانمندسازي زنان و دختران
* ۲۰۰۶-۲۰۰۵: ۱-مشاركت فزاينده زنان در توسعه ۲- مشاركت برابر زنان و مردان در فرآيند تصميم سازي در كليه سطوح
يكي از مباحث مطروحه در ميزگردهاي مربوط به دستور جلسات هر ساله كميسيون مقام زن، بررسي نتايج و توصيه هاي حاصل از نشستهاي گروه كارشناسان در موضوعات مربوطه و در كشورهاي مختلف مي باشد، از جمله مي توان به نشست گروه كارشناسان پيرامون موضوع نقش مردان و پسران در تحقق تساوي جنسيتي كه از ۲۱ تا ۲۴ اكتبر ۲۰۰۳ با ميزباني برزيل تشكيل گرديد و نشست گروه كارشناسان پيرامون موضوع «توافقات صلح به عنوان ابزاري براي پيشبرد تساوي جنسيتي و تضمين مشاركت زنان، چارچوب مدل سازي» كه از ۱۰ لغايت ۱۳ نوامبر ۲۰۰۳ در كانادا برگزار شده است، اشاره كرد كه در اجلاس آتي آن كميسيون مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.
* لطفا كمي در خصوص نتايج نشستهاي منطقه اي كه با محوريت مسايل زنان برگزار مي شوند توضيح بفرماييد؟
- يكي از اقدامات سازمان ملل، به ويژه قبل از نشستهاي ويژه مجمع عمومي و كنفرانس هاي جهاني برگزاري نشستهاي منطقه اي مي باشد كه از جمله آنها مي توان به دو نشستي كه اخيرا برگزار شده اشاره كرد:
الف- نشست منطقه اي ارگانهاي ملي براي تساوي جنسيتي در منطقه آسيا و اقيانوسيه،به سوي يك دستور كار آينده نگر (سئول، ۱۲-۱۴ نوامبر ۲۰۰۳)، آبان ۱۳۸۲
اين نشست با همكاري ESCAP (كميسيون اقتصادي و اجتماعي آسيا و اقيانوسيه) و وزارت تساوي جنسيتي جمهوري كره از ۱۴- ۱۲ نوامبر ۲۰۰۳ در سئول برگزار گرديد. اين نشست متعاقب فراخوان عمل در بيست و سومين نشست ويژه مجمع عمومي (پكن+۵) جهت تبادل نظرات كارشناسي، تجارب و آگاهيهاي مربوط به ساز و كارهاي ملي توانمندسازي زنان، مسايل جنسيتي و روش شناسي و ديدگاههاي جريان سازي جنسيتي تشكيل شد و فعاليت مهمي در بحث و گفتگو پيرامون سازوكارهاي ملي براي آماده سازي دو گردهمايي جهاني و منطقه اي (در سالهاي ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵) محسوب مي شود.
اهداف اين نشست عبارت بودند از: ۱- مرور پيشرفتها و موانع ساختاري، ساز و كارها و روند كار پايه عمل پكن ۲- تقسيم رويه هاي خوب و مداخله گريهاي استراتِژيك (راهبردي) كه نهادينه شده اند ۳- توسعه و ترويج همكاري منطقه اي و بين المللي جهت تقويت دستگاههاي ملي براي تساوي جنسيتي ۴- تشخيص موارد بحراني كه بايد در روند مرور و ارزيابي ۱۰ ساله كار پايه عمل توسط دستگاههاي ملي به آنها پرداخته شود.
در اين نشست بالاترين سطح مقامات دولتي حضور داشتند و گزارشات كشوري پيرامون اقدامات مربوط به: ۱- محيط تواناساز ۲- ساختارهاي كارآمد ۳- روندهاي تقويت و تحكيم را ارائه داده و شكافها، موانع و چالشهاي رودررو و اقدامات آتي را يادآور شدند. از جمله توصيه هاي اين نشست موارد زير مي باشد:
۱- تاسيس يك چارچوب مشترك منطقه اي جهاني جهت پرداختن به مسايل جنسيتي
۲- تهيه رهنمودهاي فني براي جريان سازي جنسيتي در سياستها و برنامه ها
۳- استانداردكردن سيستم نظارتي و ارزيابي از طريق دسته  اي از شاخصها و اصلاح داده ها
۴- تهيه محلي براي تقسيم تجارب و درسهاي آموخته شده از ابتكارات كشوري
۵- اتخاذ يا تصويب يك دستور كار حمايتي و برنامه ريزي استراتژيك براي پرداختن به مسايل در حال ظهور در سطح منطقه اي جهاني.
۶- انجام پژوهشهاي اجتماعي- فرهنگي
ب- اولين نشست كميته زنان كميسيون اقتصادي و اجتماعي و غرب آسيا (ESCWA) در بيروت (۴ لغايت ۷ دسامبر ۲۰۰۳)، دي ۱۳۸۲
كميسيون اقتصادي و اجتماعي غرب آسيا به منظور پيگيري اجراي مصوبات چهارمين كنفرانس جهاني زن (۱۹۹۵) و پكن+۵(۲۰۰۰) نشست مقدماتي منطقه اي پكن +۱۰ را در دسامبر ۲۰۰۳ در بيروت برگزار نمود. در اين نشست بيش از ۲۵۰تن از وزراء، رؤسا، اعضاي كميته ها و شوراهاي ملي و كارشناسان مسايل زنان به نمايندگي از سازمانهاي دولتي و غيردولتي از كشورهاي عضو ESCWA شامل اردن، سوريه، عمان، فلسطين، قطر، كويت، لبنان، مصر، يمن و نمايندگاني از كشورهاي تونس، سودان، مراكش و عراق و ج.ا.ا به عنوان ناظر و همچنين نمايندگان آژانسهاي تخصصي ملل متحد حضور داشتند. اين نشست به ابعاد منطقه اي كنفرانسهاي جهاني زن پرداخت و هدف از آن مرور ارزيابي پيشرفت حاصله از ارتقاي مقام زن عرب ۱۰ سال پس از كنفرانس پكن در ۱۹۹۵ اعلام شده بود. براساس دستور كار، كشورهاي عضو كميسيون گزارشي از اقدامات انجام يافته براي بهبود وضعيت زنان، دستاوردها، موانع و ابتكارات آتي را ارائه دادند. كارگاه جريان سازي جنسيت در منطقه ESCWA با تشكيل دو گروه كاري براي بررسي اقدامات و موانع موجود برگزار شد و در پايان پيشنهادات و توصيه هاي خود را به نشست ارائه كردند. سند نهايي اجلاس شامل ۳ بخش الف- موضوعات سازماني، دستور كار و سازماندهي كار ب- موانع و مشكلات در مسير اجراي سند پكن + ۵ ج - توصيه ها و ابتكارات لازم از جمله تعيين شاخصهاي اندازه گيري بهبود وضعيت زنان و همچنين پرسشنامه ارزيابي اجراي مصوبات پكن و پكن + ۵ و برنامه عمل ۱۰ ساله از ۱۹۹۵ براي توانمندسازي و اجراي برنامه عمل ملي و سرعت بخشيدن به روند اجراي برنامه هاي بهبود وضعيت زنان در منطقه به تصويب رسيد.
* جنابعالي چه راه كاري را براي غلبه بر موانع و چالش هاي موجود زنان پيشنهاد مي كنيد؟
- بديهي است اتخاذ ابتكارات و انجام اقدامات لازم و غلبه بر موانع و پرداختن به چالشها، با مشاركت و ايفاي نقش مكمل كليه بازيگران جامعه مدني و ذينفعان مختلف در همه سطوح و جز در سايه عزم، اراده و همتي جدي در سطح ملي ممكن نمي شود، به ويژه امروز كه جهان در سالهاي نخستين هزاره جديد به سر مي برد وفرصتها و تهديدهايي متوجه فرهنگها، ملتها، و هويتهاي ملي، قومي و مذهبي شده است.
از يك سو گردش آ زاد اطلاعات، سهولت ارتباط جهاني ميان سازمانها، گروهها، افراد و جمعيتهاي مدافع حقوق بشر، حقوق زنان و حفظ محيط زيست و تقويت نقش سازمانها و مجامع بين المللي در اين امور را به ارمغان آورده است و از سوي ديگر چالشهاي جدي و سرنوشت ساز در مسير عرصه هاي فرهنگي، اقتصادِي، سياسي و اجتماعي جوامع پديد آورده و بر ارزشهاي فرهنگي، شيوه زندگي و اشكال ارتباطات تاثيرگذارده است و پيامدهايي را نيز براي نيل به توسعه پايدار به همراه داشته است.
بهره برداري لازم از اين فرصتهاي طلايي و بي بديل و در عين حال برنامه ريزي براي برخورد منطقي و عقلايي با تهديدات اين فرآيند، مشاركت بيشتر و مؤثر كشورهاي در حال توسعه را در روند بين المللي تصميم سازيها و تصميم گيريها طلب مي كند.
* از اينكه وقتتان را در اختيار ما گذاشتيد، از شما سپاسگزاريم.