دكتر آليس استرلينگ هونيگ
استاد دانشگاه سيراكيوز در آمريكا
مغز هر نوزاد در بدو تولد داراي ۱۰۰ ميليارد سلول عصبي (نورون) است، يعني به تعداد ستارگان موجود در كهكشان راه شيري. در خلال سالهاي اوليه رشد، هزاران ميليارد پيوند به نام سيناپس هاي عصبي بين اين سلولها برقرار مي شود.
قاعده ايجاد شبكه بين سلولي در مغز، اين است كه اگر از آن استفاده نشود، از بين مي رود. سيناپس هايي كه از طريق شبيه سازي متصل نشود، در طول سالهاي دبستان كودك از بين مي رود. با وجودي كه مغز نوزاد داراي قدري شبكه عصبي (مانند توانايي يادگيري زبان) است، از مغز شخص بزرگسال انعطاف پذيرتر است و شگفت انگيز اين است كه مغز كودك دو برابر مغز هر شخص بزرگسال پيوند هاي عصبي دارد.
اگر نوزاد خود را در موقعيت هاي محبت آميز مملواز جلوه هاي زباني قرار دهيد، مي توانيد امكان ايجاد پيوندهاي عصبي بيشتري را در مغز وي فراهم و امكان ايجاد شبكه را بين سلولهاي مغزي بيشتر كنيد. در نتيجه مهارت هاي زباني، استدلالي و برنامه ريزي كودك تقويت خواهد شد.
بيست راه مؤثر براي تقويت قواي مغزي نوزاد از اين قرار است:
۱- پيش از تولد نوزاد، تندرستي جسماني او را در نظر بگيريد.
به هنگام بارداري، سلامت خود را حفظ كنيد و متوجه باشيد كه برخي داروها تأثير مخربي بر مغز جنين در رحم دارد. بسياري از كودكاني كه به هنگام بارداري مادرشان داروي نادرست مصرف كرده است، دچار مشكلات يادگيري شديد مي شوند و گاه به يك باره رفتارهاي تهاجمي از خود نشان مي دهند.
۲- مكالمات معنادار داشته باشيد.
به سروصداي اوليه كودك با اشتياق و با الفاظ بچه گانه جواب دهيد. قدري سيلابها را بكشيد و با هيجان صحبت كنيد، لحني كه در اصطلاح زبان بچه گانه است. قسمت هايي در مغز كه كلام را مي فهمد و زبان توليد مي كند، نيازمند دريافت محرك غني است.
۳- به بازي هايي بپردازيد كه دست را به كار مي گيرد.
نوزادان به يادگيري بازي هاي ساده خوب واكنش نشان مي دهند.
۴- مراقب باشيد.
وقتي كودك اشاره مي كند، با نگاه مسير را دنبال كنيد و در مورد چيزها يا مسائل مورد علاقه حرف بزنيد. اين «توجه مشترك» به كودك مي گويد كه علايق و مشاهدات او براي شما اهميت دارد.
۵- از همان اوايل، علاقه به كتاب را در او ايجاد كنيد.
كتاب هاي داراي تصاوير رنگي و بزرگ را انتخاب كنيد و پا به پاي اشتياق بچه مثلاً سروصداي حيوانات مزرعه را در آوريد. لحن صدايتان را بالا و پايين كنيد. بعضي بخش هاي داستان را ساده كنيد يا در مورد آن توضيح دهيد. كودك را تشويق كنيد درباره كتاب ها صحبت كند. فراموش نكنيد ايجاد مهارت دريافت زباني (فهم گفتار) مهمتر از ايجاد توان و بيان زباني (صحبت كردن) در كودكي است.
۶- از زمان تعويض پوشك، براي تقويت احساس عاطفي نوزاد استفاده كنيد.
به آرامي شكم و موي سر او را نوازش كنيد. مطالعات نشان مي دهد مغز بچه هايي كه به اندازه كافي نوازش نمي شوند، كوچكتر از حد عادي براي سن مربوط است. به علاوه، به هنگام تعويض پوشك، فاصله بسيار خوبي با چشمان او داريد تا توجهش را به كلام خود جلب كنيد.
۷- اسباب بازي هايي را انتخاب كنيد كه براي رشد او سودمند است.
اين بازي ها باعث مي شود تا كودك روحيه كاوش و تعامل را پيدا كند. بازي هايي مانند خانه سازي (مكعب هايي كه روي هم سوار مي شوند) روابط علت و معلولي و استدلال «اگر- پس» را به كودك مي آموزد. اگر كودك مكعب بزرگ را روي مكعب كوچك قرار دهد، مكعب بالا مي افتد. اگر با موفقيت مكعب كوچك را روي مكعب بزرگ قرار دهد، اين اطلاعات را در مغز ذخيره مي كند.
۸- وقتي كودك جيغ مي زند، درست پاسخ دهيد.
كودك را اطمينان دهيد، بغل كنيد و نوازش دهيد تا در مغزش مدارهاي مثبت شكل بگيرد كه با عواطف مرتبط است. بغل كردن آرام و تماس صميمانه روزانه با بچه، امنيت عاطفي را به مغز او مي فرستد.
۹- با توجه و تمركز، اعتماد ايجاد كنيد.
كودكاني كه از لحاظ عاطفي پيوند مطمئني با والدين ايجاد كرده اند، مي تواند نيروي بيشتري را صرف لذت هاي جستجو، يادگيري و اكتشاف كنند.
۱۰- از اشاره استفاده كنيد.
اين كار براي كاهش فشار روحي كودك و تقويت احساسات مطبوع و امنيت عاطفي لازم است. تحقيقات نشان مي دهد بچه هاي زودرسي كه روزانه سه بار ماساژ داده مي شوند، مي توانند زودتر از همتايان خود كه ماساژ نمي شوند، از بيمارستان مرخص شوند.
۱۱- به هنگام تميز و مرتب كردن اشيا از كمك كودك استفاده كنيد.
اين كار براي تمرين دسته بندي خوب است. بچه ياد مي گيرد مثلاً جانوران عروسكي شب ها در يك جا قرار داده مي شوند و ماشين و ديگر اسباب بازي ها در جايي ديگر. بچه ها بايد دسته بندي و مرتب سازي (گذاشتن اجسام به ترتيب مثلاً از كوچك به بزرگ) را در چارچوب پيشرفت شناختي در دوران پيش دبستاني بياموزند.
۱۲- محيطي ايمن ايجاد كنيد.
براي كودك خود كه در سنين سينه خيز رفتن يا تاتي تاتي كردن است، محيط امني فراهم كنيد. يادگيري فضايي مهم است و بچه تدريجاً درباره چيزهايي مانند زير، بالا، نزديك و دور مي آموزد. او خواهد توانست در ذهن خود نقشه محيط پيرامون را ترسيم كند و رابطه راحتي با جهاني كه در آن زندگي مي كند، برقرار كند.
۱۳- سرود بخوانيد.
حركات بدن و بازي انگشت به كودك كمك مي كند تا بچه اصوات را با حركات كوچك و بزرگ جسمي ارتباط دهد. به علاوه سرود يادگيري ضرباهنگ، وزن و الگوهاي زباني را تقويت مي كند.
۱۴- شتاب خود را با خلق و خوي بچه هماهنگ كنيد.
برخي بچه ها به راحتي با موقعيت هاي ناآشنا سازگار مي شوند، برخي جسور و خودانگيخته و برخي ديگر بسيار خجول هستند. اگر مي كوشيد ميزان جرأت و راحتي بچه ها را افزايش دهيد، با شتاب فكري وي همراه شويد. به كودكي كه به شدت فعال است، كمك كنيد از انرژي فوق العاده اش به خوبي استفاده كند و مهار حركات آني را فرا بگيرد. پذيرش شما باعث مي شود از آرامش مورد نياز جهت تجربه كردن و آزادانه آموختن برخوردار شود.
۱۵- از وقت غذا و استراحت استفاده مثبت كنيد.
وقتي بچه غذا مي خورد، اسامي غذاها را بلند بگوييد. وقتي ياد گرفت خودش غذا بخورد، اظهار شادي كنيد، هر چند كه تلاش هاي اول او با ريخت و پاش همراه باشد. اين كار باعث مي شود تداعي معاني خوبي با زمان صرف غذا و خوردن پديد آيد. دعوا و غر زدن در مورد غذا مي تواند باعث شكل گيري الگوهاي عاطفي منفي در مغز شود.
۱۶- در برابر كارهاي بچه واكنش هاي آشكار نشان دهيد.
اگر به روش مناسب، اطمينان بخش و قابل پيش بيني به رفتار كودك پاسخ دهيد، مغز در حال رشد نوزاد مي آموزد از اطراف معنا بياموزد. منسجم باشيد.
۱۷- از انضباط مثبت بهره بگيريد.
بدون ترساندن يا خجالت زده كردن بچه، پيامدهاي مثبت ايجاد كنيد. اگر از كودك شما كار ناشايسته اي سرزد، مثلاً بچه ديگري را زد، طوري در برابرش بايستيد كه چشمان شما در سطح چشمان وي باشد. با لحن ملايم و جدي، قانون لازم را تكرار كنيد. قانون بايد ساده و براي سن بچه قابل درك باشد. معقول نيست از كودك نوپا انتظار داشته باشيم به گلدان شيشه اي روي ميز دست نزند.
۱۸- احساسات همدردي با ديگران را براي وي تقليد كنيد.
وقتي كسي كه غمگين يا ناراحت به نظر مي رسد، به كودك درباره احساسات، توجه نشان دادن، غمخواري و مهرباني بياموزيد. هر چقدر پيوندهاي مغزي بيشتري براي پاسخ هاي همدردي و مؤدب بودن ايجاد كنيد، اين مدارهاي مغزي بيشتر تثبيت مي شود. اين امر نه فقط به يادگيري شناختي و زبان، بلكه مهارت هاي عاطفي مثبت كمك مي كند.
۱۹- امكان بازي با برخي اجسام را با نظارت خود فراهم كنيد.
چيزهايي از قبيل آب، شنا و حتي خاك و گل از اين دست است. اين كار بچه را با خصوصيات فيزيكي و خواص تركيبات، مايعات و جامدات آشنا مي كند. به هنگام حمام، مغز اطلاعات مربوط به آب، صابون لغزنده و پرز حوله جذب مي كند. تجارب حسي مبناي يادگيري مغز است.
۲۰- به كودك ابراز علاقه و شادي كنيد.
بگذاريد اشاره ها، چشمان درخشان، توجه شما به فعاليت هاي كودك، نوازش هاي نرم و لبخند طبيعت دوست داشتني او را تقويت كند.