آجرها و بلوك ها
آجرها گروهي از مصالح هستند كه به صورت صنعتي توليد و جايگزين سنگ شده اند و درحقيقت سنگي ساخته دست بشر هستند، سنگي دگرگون كه از تغيير وضعيت خشت پديد ميآيد. اين گروه از مصالح كه اولين توليد صنعتي و انبوه مصالح ساختماني به دست بشر به شمار مي آيند براساس نوع مواداوليه، روند توليد و محل مصرف به انواع متنوعي تقسيم مي شوند. آجرهاي رسي كه اولين و فراوان ترين آنها هستند قدمت چندهزار ساله دارند. با پيشرفت تكنولوژي و علم شيمي انواع بي شماري از آجرها با كيفيت هاي مختلف، ابعاد و شكل ظاهري متنوع راهي بازار مصرف شده اند.
آجرها و فرآورده هاي رسي
آجر رسي از قديمي ترين مصالح ساختماني كه به وسيله بشر توليد شده است، مي باشد. سنگ باوجود فراواني و استقامت به راحتي در دسترس قرار نمي گيرد، اين مصالح طبيعي فرم دلخواه را به آساني به خود نمي گيرد و با صرف هزينه بسيار قطعات آن يكسان مي گردند و در اين حالت نيز دورريز زيادي از خود به جا مي گذارد. در حالي كه گل حاصل از خاك رس كه منشأ تهيه آجر است به راحتي شكل دلخواه را به خود مي گيرد و محصولي همگن به دست مي دهد.
از اين رو مي توان با قالب زدن گل و حرارت دادن آن مصالحي سخت، داراي مشخصات فيزيكي، مكانيكي و شيميايي يكسان، متناسب با كاربرد، منطبق با فيزيك بدن انسان، با فرآيند توليد ساده، سريع و حمل ونقل آسان توليد كرد.
مصارف آجر
به اعتقاد باستان شناسان، اولين بار آجر در سرزمين بين النهرين تهيه شده است. به هر صورت بايد آجر پس پيدايش آتش و در نواحي كه معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد. نمونه هاي زيبا و باعظمت كاربرد آجر در معماري ايران باستان نماينده پيشرفت درخشان ايرانيان در توليد و مهندسي كاربرد اين مصالح است. در اين ميان مي توان از زيگورات چغازنبيل، ايوان مدائن، كاخ هاي فيروزآباد و لرستان در قبل از اسلا م و همين طور مساجد جامع اصفهان و يزد، گنبد كاووس و ارگ تبريز مربوط به دوران بعد از اسلا م نام برد.
رمز توانايي آجر در خلق شگفت انگيزترين ساختمان هاي تاريخ در تناسبات آن نهفته است. اين ابعاد در طي زمان متحول شده و در حال حاضر با ساختار و توانايي بدن انسان هماهنگ شده است. ابعاد آجر به طريقي است كه به راحتي در يكديگر قفل و بست مي گردند. اين خاصيت، كيفيت هاي مهندسي بي شماري از جمله در محل اتصال دو ديوار به يكديگر به وجود ميآورد. آجرها به كمك ملا ت به يكديگر متصل مي شوند و سطح يكنواختي را به وجود ميآورند. اين ابعاد متناسب باعث شده است كه اين مصالح به منظور اجراي دهانه هاي وسيع به صورت قوس و طاق و گنبد كه از زمان قبل از ساسانيان در ايران رواج داشته است، كارآيي منحصر به فردي داشته باشد.
خواص آجر باعث شده است كه به عنوان مصالح پركننده ديوار و سقف از جمله پرمصرف ترين مصالح باشد. زيبايي آجر و الگوي حاصل از آجر چيني باعث شده است كه به صورت نما در داخل و خارج بنا مورد استفاده قرار گيرد و هويت خاصي به ساختمان ببخشد. استفاده از آجر به عنوان فرش كف و پلكان، فارغ از مقاومت مطلوب آن ويژگي هاي اقليمي اين مصالح كويري را بيشتر به نمايش مي گذارد.
روش نوين امروزي، وسايل فني زياد و امكانات فراواني را به دست معماران داده است كه با وجود مدرن بودن، وسيله اي براي شكفتن روح حساس و زيباشناس آنها است. البته تنها آجر وسيله شناخت اين زيبايي روحي نيست و عناصر بسياري نيز اين عمل را به خوبي انجام مي دهند ولي فرق بين آنها در اين است كه آجر قابليت ايفاي هر منظوري را دارد و باوجود گذشت قرون متمادي هنوز مدرن است. يك ساختمان آجري جزئي از طبيعت است و همآوايي آن را نه تنها به هم نمي زند بلكه رنگ و فرم بديعي نيز به آن مي بخشد و با اين وجود هيچ گاه كهنه نبوده و نيست و همراه با زمان پيش مي رود. به هر حال يك ساختمان آجري همانند يك فرش دستباف، تركيب بديعي از سليقه هاي بي انتهاي معماران هنرمند است.
بر طبق استاندارد شماره ۷ ايران آجرهاي مصرفي در نما بايد داراي مشخصات زير باشند:
- معايب ظاهري: آجرنما بايد عاري از معايب ظاهري مانند ترك خوردگي، شوره زدگي، آلوئك و نظاير آن باشد.
- لبه هاي آجر: خط فصل مشترك سطوح آجرها بايد مستقيم و زواياي تلا قي آنها قائمه و سطوح شان صاف باشد.
- در آجرهاي سوراخ دار: سوراخ ها بايد عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور يكنواخت در سطح آن توزيع شده باشند و جمع مساحت آنها بايد بين ۲۵ تا ۴۰ درصد سطح آجرها باشد. بعد سوراخ هاي مربع و قطر سوراخ هاي دايره اي بايد حداكثر به ۲۶ ميليمتر محدود شود و در ضخامت ديواره بين سوراخ و لبه آجر بيش از ۱۵ ميليمتر و فاصله بين دو سوراخ بيش از ۱۰ ميليمتر باشد.
- مقاومت در برابر يخبندان: آجرهاي مصرفي در نما بايد در برابر يخبندان پايدار باشند و در آزمايش يخ زدگي دچار خرابي ظاهر مانند ورقه ورقه شدن، ترك خوردن و خوردگي نشوند.
- قطعات نازك آجري (آجر دوغايي) مورد مصرف در نماسازي به ابعاد ۲۰* (۴۰ يا ۳۰) * ۲۰۰ ميليمتر با قطعات موزائيكي نازك آجري نما به ضخامت ۲۰ يا ۳۰ ميليمتر با نقش چند آجر بندكشي شده (آجر موزاييكي) ساخته مي شوند حداقل بايد داراي مشخصات آجرهاي ماشيني با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره ۷ ايران باشند.
- ترك در سطح آجر: وجود يك ترك عميق در سطح متوسط آجر حداكثر تا عمق ۴۰ ميليمتر در آجر پشت كار بلا اشكال است ولي به طور كلي درصد آجرهاي ترك دار نبايد بيشتر از ۲۵ باشد.
- پيچيدگي، انحنا و فرورفتگي: پيچيدگي در امتداد سطح بزرگ آجر حداكثر ۴ ميليمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا ۵ ميليمتر مجاز است. آجر نبايد انحنا و فرورفتگي بيش از ۵ ميليمتر داشته باشد و اين مقدار در صورتي قابل قبول است كه ميزان آن از ۲۰ درصد كل آجرها افزايش پيدا نكند.
- ساير موارد: آجر بايد كاملا ً پخته و يكنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر ديگر صداي زنگ دار ايجاد كند. به علت عدم چسبندگي آجرهاي كهنه به ملا ت حتي المقدور از آنها استفاده نمي شود و تنها در صورت انجام پيش بيني هاي لا زم به صورت ساييدن يا برس سيمي استفاده از آن مجاز خواهد بود.
آجرهاي ساختماني مقاومت خوبي در برابر آتش دارند به طوري كه يك ديوار ۲۲ سانتي متري از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزي مقاومت از خود نشان مي دهد.
منبع: كتاب مصالح ساختمان- تاليف: سام فروتني