خانواده هايي كه يكي از افراد آن بيمار رواني مزمن قلمداد مي شود، مي دانند نگهداري اين قبيل بيماران چقدر دشوار است و پرداخت هزينه هاي مربوطه تا چه حد وضعيت مالي آن ها را تحت تأثير قرار مي دهد. لزوم ارائه خدمات دولتي در اين زمينه كتمان ناپذير است. دوره مداواي اين بيماران طولاني است و شايد تا آخر عمر نياز به نگهداري در مراكز ويژه داشته باشند. اما بودجه در نظر گرفته شده براي آن ها ناچيزتر از آن است كه ساماني به شرايط آن ها ببخشد و اكثر خانوارها تحمل پرداخت هزينه هاي بخش خصوصي را هم ندارند.
هشدار كارشناسانه 
در هفته پيش فريد براتي، سرپرست گروه كارشناسان «ستاد ساماندهي بيماران رواني مزمن» در مورد شرايط اين دسته از بيماران به نكاتي اشاره كرد كه وضعيت اين بيماران و خانوارهاي آنان را در زمينه اقتصادي و طبعاً بهبود و نگهداري از بيماران دشوارتر مي كند. نكات كليدي ارائه شده توسط او به قرار زير بودند:
- بودجه اي كه براي رسيدگي به وضعيت اين بيماران در نظر گرفته شده، يك ميليارد و ۲۰۰ هزار تومان است كه با اين رقم فقط مي توان چهار هزار خانواده را تحت پوشش قرار داد. در حالي كه در اين حوزه حدود يازده هزار خانوار شناسايي شده اند. ما براي اين كه بتوانيم اين ماهانه را به تمامي آن ها پرداخت كنيم، بودجه اختصاص يافته را تقسيم مي كنيم.
- برخي از بيماران رواني مزمن، بي سرپرست بوده يا مجهول الهويه هستند و در مراكز درماني و توانبخشي غيردولتي تحت پوشش قرار گرفته اند. در آيين نامه دولت مقرر شده هزينه درمان بيمار رواني مزمن در اين مراكز صد هزار تومان است كه ۶۰ درصد آن را دولت تأمين كرده و بقيه را نيز بايد سرپرست بدهد كه در صورت فقدان وي، دولت اين مبلغ را نيز مي پردازد.
- پس از گذشت سه سال از تصويب آيين نامه، يارانه دولت تنها ده درصد افزاش يافته و به ۱۱۰ هزار تومان رسيده [و به همين دليل] روند درمان و توانبخشي بسياري از بيماران متوقف شده است.
موارد ذكر شده توسط اين كارشناس نه تنها هشداري به برنامه ريزان در مورد عنايت به شرايط اين بيماران و خانوارهاي آنان مي دهد؛ بلكه بازتابنده فشار مالي كه خانوارهاي درگير اين امر تحمل مي كنند، نيز هست. جانمايه امر نشان مي دهد بودجه تخصيص يافته براي رسيدگي به شرايط و بهبود اين بيماران به طور متوسط از سقف ۵ تا ۶ هزار تومان افزايش نمي يابد كه در حقيقت مترادف با رقمي معادل صفر است.
هزينه نگهداري در بخش خصوصي 
امكان نگهداري از بيماران رواني مزمن براي بسياري از خانوارها ميسر نيست. دلايل عمده به قرار زير هستند:
- خانه هاي ديروز بدل به آپارتمان هاي كوچك شده اند و خانوارها فضاي كافي براي نگهداري بيمار خويش ندارند.
- افراد خانواده بيش از گذشته درگير كار شده اند و كمتر كسي در مقايسه با گذشته ها امكان نظارت دائمي بر اعمال و حركات بيماران را دارد.
- هزينه نگهداري بيماران در خانه بسيار زياد است. پرستاران مربوطه در اين زمينه مبالغي بين ۵ تا ۱۵ هزار تومان در روز براي نظارت بر حركات بيمار و نگهداري از او دريافت مي كنند واكثر خانواده ها توانايي پرداخت چنين مبلغي را ندارند.
- در شرايطي كه وضعيت بيمار بحراني مي شود چاره اي جز انتقال او به مراكز درماني وجود ندارد.
در اين روند هزينه درمان و توانبخشي يك بيمار رواني مزمن به صورت ماهانه در مراكز غيردولتي شبانه روزي از سوي سرپرست گروه كارشناسان ستاد ساماندهي بيماران رواني مزمن حدود ۲۰۰ هزار تومان اعلام شده است.
آن چه كه خاطرنشان مي كند اين رقم از درآمد بسياري از خانوارها بيشتر است و خانواده اي كه اقدام به پرداخت اين مبلغ در ماه براي نگهداري بيمار خود در مراكز غيردولتي شبانه روزي كند بي ترديد درآمدي بيش از نيم ميليون تومان در ماه دارد.
بدين ترتيب اكثر خانوارها از اين سياهه حذف مي شوند و بديهي است در صورت رويارويي با اين امر نظام دولتي را تحت فشار قرار مي دهند.
مصوبه دولت چه بود
هيأت وزيران در سال ۱۳۸۰ با استناد به ماده ۱۹۲ قانون برنامه توسعه، آيين نامه اي براي ساماندهي و بهبود وضعيت بيماران رواني مزمن تصويب كرد. در اين آيين نامه مقرر شده بود ستادي تحت عنوان «ستاد مركزي ساماندهي بيماران رواني مزمن» به رياست وزير بهداشت و با حضور نمايندگان قوه قضاييه، وزارت كشور، سازمان هاي مديريت و برنامه ريزي و نظام پزشكي، شهرداري تهران، يكي از معاونان وزارت بهداشت و رئيس كميسيون بهداشت و درمان مجلس تشكيل شود.
قرار بود اين ستاد براي رسيدگي به امور بيماران رواني مزمن از همه امكانات در دسترس ياري جسته و آن ها را تحت پوشش قرار دهد. اما آن چه كه نور اميدي در دل خانوارهاي بيماران رواني دميده بود طي گذري ۱۵ ساله به سرانجامي نرسيد و حتي به مصوبه هيأت وزيران مبني بر لزوم اختصاص ده درصد از تخت هاي موجود در بيمارستان هاي عمومي به بيماران اعصاب و روان، بسياري از بيمارستان ها و مراكز درماني بي اعتنا ماندند.
دليل بي اعتنايي بيمارستان ها چيست؟
جمله سرپرست گروه كارشناسان ستاد ساماندهي بيماران رواني مزمن در اين زمينه جانمايه امر را كه ريشه هاي كاملا ً اقتصادي دارد، ادا مي كند.
«... بسياري از بيمارستان ها از اجراي اين طرح طفره مي روند. به عنوان مثال بيشتر بيمارستان هاي عمومي تهران اين كار را نكرده و تخت ها را به بيماراني كه سوددهي بيشتري دارند، اختصاص داده اند و بيماران رواني مزمن را نمي پذيرند.»
آن چه در اين زمينه جلب نظر مي كند ناكارايي نظام بيمه در ارائه خدمات به اين قبيل بيماران و خانوارهاي آن ها است. آن چه كه لبه تيز پرداخت هزينه ها را به سوي خانوارهاي بيماران مي گيرد.
سازمان هاي بيمه كننده به دليل آن كه تصور مي كنند دوره بستري شدن بيماران رواني مزمن در بيمارستان طولا ني است - و البته همين طور هم هست - و طبعاً مستلزم پرداخت هزينه قابل توجهي مي شود، آن ها را بيمه نمي كنند.
در حالي كه خانوارهاي درگير اين مسأله مي گويند: «بيمه در چنين برهه هايي بايد به نجات بيماران و خانوارهاي آنان برآيد و بيمارستان ها بايد در اين دوره ها باري را از دوش ما بردارند.»
نتيجه آن كه فقدان مراكز نگهداري اين بيماران نه تنها باعث دردسرهاي پرشمار براي خانواده ها شده؛ بلكه فشار مالي بي حصري كه تمامي ندارد نيز بر آن ها وارد ميآورد.
ابعاد مسأله كم نيست
كارشناسان برخلا ف آن چه به نظر مي رسد خبر از وجود تعداد پرشماري از افرادي كه داراي مشكلات رواني هستند، مي دهند و توجه برنامه ريزان مالي را به اين امر جلب مي كنند.
براساس آخرين برآوردهاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي كه مستند بر مطالعات و تحقيقات انجام شده، ۲۵ درصد افراد جامعه يعني حدود ۱۴ ميليون نفر با دشواري هاي رواني روبه رو هستند و از اين تعداد ۲۱ هزار نفر جزو بيماران رواني مزمن به شمار مي روند كه بايد مورد رسيدگي همه جانبه قرار گرفته و ساماندهي شوند.
اما بررسي ها نشان مي دهند تاكنون در ايران فقط ۱۵هزار نفر بيمار رواني مزمن تحت پوشش حمايت هاي دولتي قرار گرفته اند و بقيه اين افراد كمك هاي بيمه اي، حمايتي و تأمين اجتماعي قابل توجهي را دريافت نكرده اند.
اعظم صادقي فر، مديرعامل انجمن «حمايت از بيماران اعصاب و روان» از تلاش هاي اين انجمن براي تدوين و تهيه پيش نويس قانون جامع حمايت از بيماران اعصاب و روان و ارائه آن به نهادهاي مسؤول خبر مي دهد، اما اين قانون و طرح هرچه باشد بدون كمك هاي مالي دولت به سرانجام نخواهد رسيد. خانواده هاي درگير اين امر درد دل هايي از ته دل دارند و بسيار بيش از اين ها بيماران خويش را نيازمند كمك مي دانند.
اكثر آن ها به ناتواني خود در پرداخت هزينه هاي مربوطه تعرف هستند و اين البته ديگر درد دل آرامي نيست و براي آن ها درخواست ياري و كمك به صورت علني است.