فروش انبوه ماهيان خاوياري در يكي از بازارهاي محلي تركمنستان كه نشان از صيد بدون محدوديت اين گونه در آب هاي اين كشور دارد، بازارهاي داخلي و محلي را از دايره اجراي قوانين خود خارج كرده و ضرر و زيان هاي حاصل از تجارت هاي داخلي را ناديده مي شمارد.

معصومه صفايي 
گلوله هايي ريز و سياهرنگ، كمي چندش آور، تخم هاي ماهي بيچاره اي كه از شكمش بيرون كشيده شده، درمجموع به اندازه يك قاشق غذاخوري كه با دورچيني از سبزي ها و ترشي ها و مخلفات، با تشريفاتي ويژه در ظروفي ويژه تر روي ميز خودنمايي مي كند. اين يك پرس خاويار است.

خاوياري كه به اصطلاح، خارجي ها حاضرند براي يك پوند (۴۵۴ گرم( آن 900 دلار (۷ ميليون و 920 هزار ريال( بپردازند.
غذاي لذيذ و بيشتر تشريفاتي كه هر روز گران تر و درنتيجه لذيذتر مي شود، چرا كه جمعيت تاس ماهي هاي حامل خاويار به دليل بهره برداري هاي بي رويه و بي مبالاتي هاي كشورهايي كه در حوزه آبهاي دربرگيرنده اين ماهي ها هستند هر روز كمتر و كمتر مي شود. به خصوص ماهي هاي خاوياري درياي خزر كه يكي از مرغوب ترين انواع خاويار را توليد مي كنند.
تعدد كشورهاي حاشيه درياي خزر، نرخ وسوسه انگيز خاويار در جهان، آلودگي هاي ناشي از نفت، مصرف سموم كلره و PCB به خصوص D.D.T و ورود آنها به آبهاي درياي خزر همه و همه هر روز وضعيت اين گونه را وخيم تر مي كند تا آنجا كه از سال 1970 نرخ جمعيت ماهي خاوياري درياي خزر 90 درصد كاهش داشته است.
يكي از كارشناسان بخش كنترل كيفي ماهيان خاوياري، يكي از مهمترين علل كاهش جمعيت اين گونه را، قاچاق شديد آن حتي دربين خود كشورهاي حاشيه خزر مي داند. او مي گويد: در زمان اتحاد جماهير شوروي وضع خيلي بهتر بود چرا كه برخورد با گروه هاي جنايتكار كه جمعيت ماهيان خاوياري را تهديد مي كردند به طور جدي و قانوني انجام مي گرفت.
فريدون آذري رئيس قسمت كنترل كيفي خاويار در ايستگاه خاويار بندرانزلي مهمترين عامل را، آلودگي نفتي و مهمترين منبع آلودگي نفتي اين حوزه را صنايع نفتي آذربايجان مي داند.
به دنبال كاهش شديد جمعيت ماهي خاوياري در سال 1998، اتحاديه بين المللي تجارت گونه هاي در معرض خطر تجارت اين گونه را محدود كرد و با وضع قوانيني، تجارت خاويار براي كشورهاي صادركننده آن را تنها منوط به رعايت اين قوانين دانست.
اين طور كه كارشناسان داخلي ادعا مي كنند، ايران يكي از كشورهاي متعهدي بود كه با رعايت قوانين تنظيم شده از سوي آژانس بين المللي كنترل معامله گونه هاي در معرض خطر انقراضCITES((بعد از حدود سه سال تنها كشور مجاز به بهره برداري از ماهيان خاوياري درياي خزر شناخته شد.
دكتر اسماعيل كهرم در اين باره مي گويد: صيادان ماهيان خاوياري در ايران تحت آموزش قرار مي گيرند. او كه در يكي از سفرهاي دريايي صيد ماهيان خاوياري ماهيگيران را همراهي مي كرده، مي گويد: صيادان، ماهي را بالا مي آوردند، نگاهي به طولش مي كردند و بعضي ها را با اين حال كه نسبتا بزرگ هم بودند، دوباره به دريا بازمي گرداندند! از آنها سوال كردم كه چرا ماهي را رها كردي؟ صياد گفت: ماهي طولش از يك متر كمتر بود به ما گفته اند ماهي هاي زير يك متر را دوباره به آب بازگردانيم و اين جاي خوشحالي دارد.
اما ظاهرا توافقنامه اي كه در سال 2001 توسط كشورهاي حوزه خزر براي حمايت و حفظ ماهي خاوياري به تصويب رسيده بود، تاريخ مصرفش گذشته و از قرار معلوم نتايج تحقيقات و بررسي هاي كارشناسي CITES جالب تر از اين حرف هاست. اين اتحاديه، تجارت خاويار را تا زماني كه اين كشورها به يك توافقنامه واحد براي حفاظت از ماهيان خاوياري برسند ممنوع اعلام كرد.
جيم آرمسترانگ، مسوول آژانس حفاظت از گونه هاي در معرض خطر انقراض كشورهاي اصلي توليدكننده خاويار كه در حاشيه درياي خزر واقع شده اند را در كنترل قاچاق خاويار دچار اشكالات جدي مي داند. وي با بيان اين مطلب اعلام كرد: كشورهاي موردنظر، از توافقنامه امضا شده در سال 2001 پيروي نمي كنند به همين دليل اتحاديه از ژانويه سال جاري اجازه نامه جديدي را درمورد برداشت ماهيان خاوياري تاييد نكرده است.
تجارت بين المللي گونه هاي مختلف ماهي خاويار از سال 1998 به دنبال افزايش وحشتناك صيد قاچاق اين ماهي تحت نظارت سازمان ملل قرار گرفت. اين مرجع اعلام كرده، سال گذشته كشورهاي ايران، روسيه، قزاقستان و آذربايجان 150 تن انواع مختلف خاويار را از درياي خزر استخراج و صادر كرده اند.
اما سهم ايران از اين برداشت چقدر بوده؟
محمد قاسمي، مديركل شيلات مازندران در حاشيه خبر رهاسازي 95 ميليون بچه ماهي خاوياري و استخواني در درياي خزر مي گويد: سال گذشته براساس سهميه بندي صيد در استان هاي شمالي با احتساب خاويار استحصال شده، بيش از 188 تن ماهي خاوياري از خزر صيد شده است.
اما اگر قرار باشد كسي خود را ملزم به رعايت قوانين جهاني بداند، فعلا نبايد هيچگونه بهره برداري از ماهيان خاوياري آب هاي خزر توسط كشورهاي سهيم انجام پذيرد. البته لازم به ذكر است اين محدوديت تنها خزر را دربر نمي گيرد. مناطقي نظير درياي سياه، رود آمور در چين و روسيه، چهار درياچه بزرگ كانادا و چند منطقه ديگر هم مشمول اين قوانين مي شوند.
آرمسترانگ مي گويد: توافقنامه اي كه در سال 2001 به امضا رسيد، امسال دردسرآفرين شده است و بايد مورد بازنگري قرار گيرد. وي تاكيد مي كند كه اين محدوديت ها تجارت ماهي هاي پرورشي خاوياري را تحت الشعاع قرار نخواهد داد.
جالب اينجاست كه در اين توافقنامه به بازارهاي محلي كه در روسيه، يكي از قطب هاي غيرقانوني خريد و فروش ماهي خاوياري است به طور كلي درنظر گرفته نشده و جاي بسي خوشبختي است كه اتحاديه بين المللي حفاظت، كمترين ميزان قاچاق ماهي خاوياري را در ايران و بيشترين را در روسيه مي داند. اين اتحاديه اعلام كرده: هيچ صادركننده اي بدون مجوز رسمي از اتحاديه بين المللي حفاظت، مجاز به حمل و نقل خاويار نخواهد بود.
درمجموع 5 گونه از خانواده تاس ماهيان كه به ماهيان خاوياري شهرت دارند در ايران زندگي مي كنند كه دربرگيرنده ماهي هاي خاوياري درياي خزر و بي ترديد داراي بيشترين شهرت بين المللي هستند. خاويار بلوگايا اسيوترا (به ويژه نوع طلايي آن( آوازه و بهايي شايد بي همتا دربين خوراك شناسان دنيا احراز كرده است. اكنون تقريبا باوركردني نيست كه زماني فراواني اين ماهيان در درياي خزر و درياي سياه چنان بوده كه خاويار يكي از خوراك هاي معمولي مردم و فقرا به شمار مي رفت!
تاس ماهيان موجوداتي ابتدايي با قدمت بسيار هستند و منشاء آنها به دوران پالئوزوئيك برمي گردد. اسكلت تاس ماهيان بيشتر غضروفي است ولي چند رديف صفحه استخواني هم در طول بدن آنها وجود دارد. اين ماهي ها دندان ندارند و پوزه آنها از دهان جلو مي زند؛ تحولي ناشي از اينكه از موجودات كف دريا تغذيه مي كنند، يعني بنتوفاژ (benthophage( هستند.
اندازه تاس ماهيان (غير از بلوگا( معمولا 1 تا 2 متر و وزن آنها 12 تا 25 كيلوگرم است. بلوگا يا فيل ماهي موجودي غول پيكر و بزرگترين ماهي ايران است. اما كمتر كسي متوجه است كه بلوگا بزرگترين ماهي آب شيرين جهان نيز هست و وزن آن (در گذشته( به 1500 كيلوگرم و طولش بين 5 تا 8 متر هم گزارش مي شد.
پنج گونه تاس ماهي موجود در آبهاي ايران كه همگي در طبقه بندي IUCN در معرض خطر انقراضند:
تاس ماهي روس، چالباش، اسيوتراAcipenser gueldenstaetii
شيبAcipenser nudiventris
تاس ماهي ايران، قره برونAcipenser persicus
ازون برون، تيرج، دراكولAcipenser stellatus
بلو گا، فيل ماهيHuso huso
حيات وحش ايران
اسكندر فيروز

بازهم غلظت منواكسيد كربن در حال افزايش است و طي يك ماه گذشته در مقايسه با دو هفته قبل از آن، 60 درصد افزايش داشته با اين وجود نسبت به سال گذشته شرايط بهتري داريم چون در مقايسه با مدت مشابه سال قبل۵‎/۱۴ درصد كاهش را در غلظت اين آلاينده مهلك مشاهده كرديم.
در مورد ذرات معلق نيز وضع به همين ترتيب است. با وجود آنكه در يك ماه گذشته نسبت به 2 هفته قبل از آن، 51 درصد افزايش پيدا كرده ولي نسبت به سال قبل 3/24 درصد كاهش غلظت را نشان مي دهد.

هنوز زمان زيادي از آتش سوزي در نورآباد فارس كه 600 هكتار از اراضي جنگلي و مراتع طبيعي  اين شهرستان را به نابودي كشاند، نمي گذرد كه خبرآتش گرفتن 5 هكتار از مراتع كرمانشاه به گوشمان مي رسد. چند روز پيش 5 هكتار از اراضي مرتعي وجنگلي ملينه شهرستان گيلان غرب هم به خاكستر تبديل شد و باز هم ماموران نيروي انتظامي، آتش نشاني، محيط زيست و مردم محلي با دست خالي آتش را مهار كردند و باز هم مثل هميشه علت وقوع اين حادثه توسط كارشناسان در دست بررسي است البته با حضور ايشان در محل.

از اين به بعد بهتر است در مراتع هم تابلو خطر احتمال ريزش كوه نصب كنند. چند روز پيش گله اي 570 راسي از گوسفندهاي روستاي شاليزار شهرستان بهبهان در اراضي مرتعي حاشيه اين روستا مشغول چرا بوده اند كه ناگهان سنگ هاي بالاي كوه كه در اثر فرسودگي كاملا سست و بي ثبات شده بودند به طرف پايين سرازير مي شوند. زماني نمي گذرد كه بارش سنگ و خاك از كوه، گوسفندها و چوپان را زيرخاك مدفون مي كند. محلي هايي كه در آن دور و اطراف مشغول به امور يوميه بودند با شنيدن صدا به محل رفته و به سرعت به ياري علي بخش و گوسفندانش مي شتابند. خوشبختانه او زنده مي ماند ولي 270 راس از گوسفندهايش در زير آوار صخره ها جان مي بازند.

بنزين نزنيد، گازوئيل هم نزنيد حتي گاز هم همين طور. خب مگر مي  شود ماشين با باد هوا كار كند. اين بار مي  شود. يك آدم استراليايي اين كار را كرده، خودرويي ساخته كه با هوا كار مي  كند. البته با اين خودرو نمي  توانيد در اتوبان ها ويرا ژ بدهيد چون اصلا براي اين كار ساخته نشده.
اين وسيله براي برداشتن و جابه جايي مواد باغباني به درد مي  خورد و سرعتش هم در سطوح صاف به 50-40 كيلومتر در ساعت مي  رسد. فقط هم يك ساعت حركت مي  كند. بعد از آن بايد مجددا شار ژ شود. طراح استراليايي آن، آنجلودي پيترو، از شركت مهندسان سيدني در اين زمينه مي  گويد: اين مدل نسبت به نمونه هاي مشابهي كه براي زمين هاي گلف استفاده مي  شوند و با باتري كار مي  كنند، بهتر است چون پر كردن باتري 8 ساعت زمان لازم دارد و بعد از مدتي باتري غيرقابل استفاده و به زباله تبديل مي  شود.
و اما نحوه حركت آن. اين وسيله توسط هواي فشرده يك سيلندر كه موتور را مي  چرخاند، حركت مي  كند. ولي مساله اي كه در مورد اين موتورها وجود دارد اين است كه بخشي از انرژي مصرف شده براي فشرده كردن هوا، به صورت گرما به هدر مي  رود؛ از اين رو انرژي به دست آمده هميشه كمتر از انرژي مصرف شده است. همچنين در جريان فشرده سازي هوا در هر صورت سوخت نيز به مصرف مي     رسد. پس باز هم به سوخت ديگري غير از هوا نياز است كه ممكن است مقدارش زياد باشد حتي بيشتر از مصرف ساير موتورها. ولي اين شركت مشكل اتلاف گرما را حل و سيستمي را طراحي كرده كه مي    تواند گرماي مصرف شده را دوباره ذخيره و مورد استفاده قرار دهد.
ممكن است اين سيستم در ساخت موتورهاي هواي فشرده كار آمدتر و براي توليد اتومبيل هاي مسافربري نيز استفاده شود.
به گفته وي اگر تكنولوژي لازم در دسترس باشد مي  توان از انرژي باد و خورشيد براي فشرده سازي هوا استفاده كرد كه در اين صورت اين موتورها هيچ گونه سوختي غير از هوا مصرف نمي  كنند و كاملا بي  ضرر و بدون آلودگي خواهند بود.

ماجراي ذرت بوداده هم داستاني دراز دارد. چون بهتر مي دانيد كه رفتن به سينما و تماشاي فيلم ترسناك بدون همراه داشتن ذرت بوداده مانند خواندن روزنامه بدون عينك است. بسياري از فيلمسازان تلاش مي كنند كه آثار خود را مطابق سليقه تماشاگران تهيه كنند. براي اين كار به جز استفاده از هنرپيشه هاي مشهور و جلوه هاي ويژه، توزيع ذرت بوداده با كيفيت در سينما از اهميت بالايي برخوردار است. در يك نظرسنجي كه در مورد علت اعتياد به فيلم انجام شد، 73 درصد ذرت مرغوب و رفيق ناباب را دليل اصلي عمل خود مي دانستند! از شوخي گذشته فوايد ذرت بوداده هنوز به طور كامل شناخته نشده است. دانشمندان براساس آخرين تحقيقاتي كه اين اواخر در سوئد انجام دادند كاربرد جديدي براي اين كوچولوهاي خوشمزه يافتند. ذرت بوداده با پف كردن، قابليت شناور شدن روي آب را دارد. به خاطر همين، نيروهاي گارد ساحلي از اين خوراكي براي حفاظت از اكوسيستم دريايي در برابر انتشار آلودگي هاي نفتي استفاده كردند. اين افراد براي تمرين شرايط اضطراري نشت نفت از سكوهاي حفاري و مخازن نفت با ذرت بوداده به جاي لكه هاي شناور نفت بر روي آب تمرين كردند. مناطق دريايي اسكانديناوي و بالتيك به خاطر حجم بالاي تردد كشتي هاي نفتكش در معرض تهديد مسموميت هاي شيميايي قرار دارد. در نتيجه آماده بودن نيروهاي دريايي براي مقابله با بحران هاي احتمالي در دريا از اولويت بالايي برخوردار است. در مانوري كه چهارشنبه هفته گذشته برگزار شد 10 متر مكعب ذرت بوداده بدون نمك و روغن در دريا رها شد كه منطقه وسيعي را پوشش داد. البته مرغ هاي دريايي هم در اين عمليات شركت كردند و در پايان مانور مقدار زيادي از ذرت هاي بوداده را بلعيدند. استفاده از اين ماده نه تنها براي محيط زيست هيچ ضرري ندارد بلكه موجب چاق شدن برخي حيوانات دريايي هم مي شود.

گونهMeriones libycus :
زير خانواده: جربيل هاGERBILLINAE -
خانواده: موش هاMURIDAE -
راسته: جوندگانRODENTIA -
رده: پستاندارانMAMMALIA -
جثه متوسطي دارد، دمش هم كمي كوتاه تر از طول سروتنه و به رنگ حنايي است. در انتهاي دم دسته اي موي بلند و سياه رنگ دارد. ناخن هاي سياه رنگي دارد و كف پاهايش مودار است و در پاشنه پا يك نوار بدون مو ديده مي شود.
طول سروتنه اش از 12 تا 5/16 سانتي متر است. بيشتر در بوته زارها، مناطق تاغ كاري شده و اطراف مزارع زيست مي كند و در ايران از اكثر مناطق گزارش شده است. اين گونه بيشتر به صورت انفرادي يا در گروه هاي كوچك زندگي مي كند ولي در تركمن صحرا در داخل كلني هاي جرد بزرگ مشاهده مي شود. اغلب از مواد گياهي مثل دانه و قسمت هاي سبز گياهان تغذيه كرده و براي زمستان غذا ذخيره مي كند.

نوشته: دكتر ريموندريتمارس 
قسمت هفتادم
ابتدا شاخه ها را به يك گوشه حصار (فنس( برده و روي شاخه ها، برگ هاي نم كشيده را كپه كرده و آنها را به پايين فشار داده بودند تا درزها و منافذ پر شود. روي برگ ها و مخلوط با آن، گل چسبناك ماليده و همه اينها را روي دو دست و زير چانه شان حمل مي  كردند. اين يك شيب راهه تر و تميز براي رسيدن به بالاي حصار بود. اگر ساعتي ديرتر قضيه كشف مي  شد آنها به بالاي حصار مي  رسيدند و فرار مي  كردند.
يك بار ديگر تصميم گرفتيم در نقطه اي خاص براي سمورهاي آبي مان سدي بسازيم. اين نقطه در جايي انتخاب شده بود كه تماشاچيان بتوانند از پشت فنس (حصار( كار سمورهاي آبي را ببينند.
يك تخته روي جوي كوچكي كه به محل سمورهاي آبي مي  رفت قرار داديم تا نشان دهنده محلي كه انتخاب كرده بوديم باشد. مقدار زيادي چوب، الوار و گل نيز آماده شده بود. به زودي آب شروع به چكه كردن در لبه تخته كرد. مطمئنا سمورها به سرعت آنجا را تعمير مي  كردند.
بيست و چهار ساعت بعد تمام گل و شاخه و چوب به كنار حصار كشيده شده بود كه بيش از 10 متر باتخته ما فاصله داشت. مجبور شديم همه مواد را دوباره به كنار تخته برگردانيم و سمورها را به حال خود بگذاريم تا هر طرحي كه خود صلاح مي  دانند پياده كنند. بار ديگر ديديم مصالح ساختماني نزديك حصار روي هم تلنبار شده و باز آنها را به محل نخست برگردانديم. تصميم گرفتيم به اين جنگ لجبازانه، حتي اگر تا آخر تابستان به طول انجامد، ادامه دهيم. دفعه سوم سمورهاي آبي تسليم نظر ما شدند و سد زيبايي درست در جايي كه تخته را گذاشته بوديم ساختند.
برگردان: حميد ذاكري