انوشه منصوري 
نويسنده اين مقاله فارغ التحصيل كارشناسي ارشد معماري از دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران است . بنيانگذار و رئيس هيات مديره كانون مهندسان معمار دانشگاه تهران، عضو هيات دبيران جامعه مهندسان معمار ايران، عضويت هيات موسس و هيات مديره انجمن مفاخر معماري ايران، عضو هيات موسس انجمن زنان هنرمند ايران، عضو هيات موسس شورايعالي خانه هنرمندان ايران، مقام مسوول در انتخاب و اهداي جوايز پيرنيا اولين جايزه معماري ايراناست.
جمعيت تهران براساس برآورد كارشناسان تا سال 1400 .به مرز 20 ميليون نفر مي رسد. آيا اين شهر آن زمان خواهد توانست نقش خود را به عنوان پايتخت كشور به طرز مناسبي ايفا كند؟ پاسخ بسياري از كارشناسان امور شهري به اين سوال منفي است و بهترين راه را تغيير پايتخت عنوان مي كنند. تغيير پايتخت با چه قيمت؟ شهر تهران درحال حاضر با مشكلات عديده اي روبه رو است كه از آن جمله مي توان از مشكل تامين آب، آلودگي هوا و ترافيك سرسام آور خيابان هاي آن و زلزله خيزي اين شهر نام برد، ساير مشكلات را مي توان با صرف مقاديري هزينه، كمابيش حل يا اصلاح كرد ولي مشكل زلزله راه حل ريشه  اي ندارد و مشكل تامين آب و آلودگي هوا هزينه بالايي را مي طلبد. افزايش رشد جمعيت شهري نيز به نوبه خود دشواري ها را صدچندان كرده است.
ده ها سال است كه نقش تهران به عنوان مركز اداري كشور، تاثير عمده اي در ابقا و افزايش مشكلات داشته، با اين حال انتقال اين نقش و انتخاب محل ديگري به عنوان پايتخت، مشكلات فعلي آن را حل نخواهد كرد. از طرفي زلزله خيزي مختص تهران نيست و تقريبا تمام ايران روي خط زلزله قرار دارد.
وقتي صحبت از ايجاد پايتخت يا مركز اداري جديد براي كشوري مي شود، نخستين سوالي كه در ذهن خطور مي كند محل و هزينه احداث آن است. حدود 15 سال قبل مطالعاتي كه در وزارت مسكن و شهرسازي انجام گرفت، حاكي از آن بود كه حداقل شعاع مركز جديد مي بايست 200 كيلومتر فاصله از تهران داشته باشد. اين طرح محدوده زماني انتقال را 25 سال پيش بيني مي كرد و جمعيت مركز جديد تا پايان دوره طرح در نهايت به 2 ميليون نفر مي رسيد حال آنكه در آن زمان كل جمعيت كشور يكصد ميليون نفر بوده و تهران به تنهايي به مرز 20 ميليون نفر نزديك مي شد.
كارشناسان معتقدند با تغيير پايتخت بعيد به نظر مي رسد كه مشكل افزايش جمعيت در تهران بزرگ حل شود. جمعيتي كه كماكان ترافيك سنگين، آلودگي هوا و كمبود آب را به همراه خواهد داشت. در سال 1368 پيش بيني شد كه طرح انتقال پايتخت طي 25 سال نياز به 23 ميليارد دلار سرمايه گذاري تنها در بخش نيروي انساني دارد.
عدم وجود منابع كافي براي به اجرا درآوردن اين طرح و ساير مشكلات باعث شد كه طرح به طور موقت از دستور كار دولت خارج و طرح ساماندهي شهر تهران در اولويت قرار گيرد.
توسعه شبكه بزرگراه ها، احداث مترو، اجراي طرح فاضلاب شهري، طرح فرودگاه بين المللي امام خميني ره، ساخت شهرهاي اقماري جديد، ايجاد فضاهاي سبز و ... از جمله طرح هاي ساماندهي شهر تهران بود كه سرعت بيشتري گرفت، اما مشكل تهران در اكثر زمينه ها حل نشد و هر روز ابعاد وسيع تري يافت.
انتقال مركز اداري كشور از تهران ممكن است بخشي از مشكلات را به همراه خود از تهران منتقل كند، ولي اين شهر به عنوان مجموعه اي كه بزرگترين مراكز اقتصادي، صنعتي، دانشگاهي، بهداشتي و درماني كشور را در بردارد، همچنان نياز به توجه خواهد داشت. چه اين مركزيت ها و ساير واحدهاي استراتژيك با تغيير پايتخت جابه جا نخواهند شد.
كشورهايي كه با تغيير پايتخت خود نتوانسته اند به هدف هاي اين تغيير دست يابند، كم نيستند. شهرهايي چون كراچي پاكستان، بمبئي هند، نيويورك آمريكا و ريودوژانيرو برزيل، سيدني و ملبورن استراليا و استانبول تركيه نه تنها با تغيير پايتخت در اين كشورها كوچك تر و كم مساله تر نشدند، بلكه با افزايش رشد شتابان جمعيت روبه رو شده و بر مشكلاتشان با گذشت زمان افزوده شد.
نگارنده اميد دارد كه در برنامه ريزي ها، براي تهران و هرگونه تغيير در مراكز حياتي كشور، ريشه ها و علت ها بيشتر مورد توجه قرار گيرد و راه حل هاي مقطعي جاي خود را به راه حل هاي درازمدت ولي پايدار بدهند.
به عنوان مثال جهت يابي صحيح براي صرف هزينه هاي عمومي كشور و عدم تمركز بسياري از فعاليت هاي اقتصادي مي تواند به اهداف اين برنامه كمك كند، همچنان كه آباد شدن و تجديد حيات هر نقطه دورافتاده اين سرزمين مي تواند به بهبود وضعيت پايتخت بينجامد. تهران را بايد آنچنان كه هست شناخت و مشكلاتش را در رابطه با برنامه ريزي كلان و هدايت بحث هاي اقتصادي مملكت ديد و حل كرد. امروز تهران نياز به توجه جدي دارد و هر گونه غفلت از آن پيامدهاي زيانباري را در آينده براي تمامي كشور به همراه خواهد داشت.

ث . ايرواني-معماري ايراني- اسلامي آنچنان با آجر اجين شده كه به جرات مي توان گفت در نگاهي مصالح مدار، آجر ويژگي حتي ماهوي خود رادر اين نوع از معماري يافته است؛ اين پايبندي و استفاده مكرر از آجر در معماري ايران را بايد اضافه بر مقاومت و پايداري آجر از ارزش هاي زيبايي شناسي آن دانست به طوري  كه پوشش آجر بر قامت بنا آن را اصيل، متين، بردبار و استوار مي كند. رنگ اخرايي آجر به ويژه در زمينه آسمان آبي ايران زيبايي چشمگيري خلق مي كند كه كمتر مي توان مشابه آن را در ساير مصالح به كار رفته در ساختمان و به ويژه مصالح جديد ديد. خشت و آجر از گذشته هاي بسيار دور مونساني صبور براي مردمان اين مرز و بوم هستند و خاطره روز هاي تلخ و شيرين را در خود دارند.
كمتر كسي را مي توان سراغ گرفت كه از بوي عطرآگين خشت و آجر در كوچه هاي باران خورده به وجد نيايد... چرا كه هنوز چندان از خاطره روز هايي كه آجر فرش حياط هر بعد ازظهر تابستان آبپاشي مي شد تا اهالي خانه را براي نوشيدن چاي عصر گرد هم آورد، دور نشده ايم؛ هر چند صنعت آهن و شيشه ما را واداشته است تا بر اين همسفر تاريخي مان بي مهري روا داريم هنوز ميل طبيعي مان تكيه بر ديواري آجري است...!
با مقدمه فوق ويلاي زيبادشت كرج ويلاي آذري، ويلايي بدون تظاهرات پر طمطراق و با استفاده از مصالحي آشنا، ارزان و ساده است؛ ويلايي از آجر. بنا بدور از هرگونه اتلاف بودجه و با رعايت اقتصاد كامل در طراحي و ساخت، داراي فضاهاي نزديك به 100 درصد مفيد با كارايي پيش بيني شده، يادآور سادگي و كاركرد كذايي معماري بومي ايران بوده، گوشه و كنار آن ويژگي هاي دلپذير با چشم اندازهاي زيبا به محوطه و فضاي سبز دارد.
همه چيز به غايت درجه صميمانه است!
سازه ساختمان كه از جرزهاي آجري ساخته شده است با آجر فشاري خندان و دو رونما چيده شده است، به اين ترتيب از نماسازي پوسته اي و زايد پرهيز شده، از داخل نيز  آجرچيني ها حتي المقدور اكسپوز نمايان بوده و نماچيني با بندكشي همسطح شده است.
محوطه سازي نيز تماما با آجر فشاري و گري چيني اكسپوز است كه اختلاف سطح ها به وسيله رامپ سطح شيب دار و پله با دست اندازهاي مناسب حل شده است. آشپزخانه با مصالح بنايي اجاق بندي شده است؛ ميز پيشخوان آشپزخانه رو به سالن و در گوشه مناسب بدون اشغال فضاي مفيد سالن پذيرايي و نهارخوري و با چوب روسي ساخته و نصب شده است.
معماري بنا در جاي جاي اثر گوشه چشمي به موتيو هاي شاعرانه با بهره گيري آجر دارد؛ قوس ها و رواق ها، سردرها و سكوها، كف سازي ها و تقسيمات آجري محوطه سبز بنا، همه و همه از نگاهي آشنا خبر مي دهد، گويي اين بنا را براي روح عاشق پيشه و شاعر ما ايراني ها ساخته اند...!
رنگ جگري، رنگ غالب كف سازي داخلي بنا است؛ محوطه ورودي هال، آشپزخانه و پيش فضاي سالن پذيرايي كوئن شومينه با طرح شطرنجي و قسمت خواب با رنگ خاكستري يكدست و قسمت پذيرايي و نهارخوري با رنگ جگري يكدست فرش شده است، فضاي حسي گرم با گرايش به احساسي بومي.
ويلاي زيبادشت بعد از 18 سال از زمان ساخت آن هنوز حرف هاي بسيار براي گفتن دارد. نمونه هاي اينچنين هرچند در معماري مسكوني معاصر ايران كم نيستند اما روند رايج در ساخت و ساز متاثر از معماري غرب آنچنان بر اين نوع نگاه غالب آمده كه بايد بار ديگر لزوم تعقيب ارزش هاي منتج از روند معماري ايراني - اسلامي را براي دست اندركاران اين عرصه يادآوري كرد.

۱۶ آذرماه جاري مصادف بود با آغاز برگزاري همايش معماري و تاثير پذيري آن از هويت فرهنگي؛ دغدغه هويت زماني كه با چاشني تقابلات سنت و مدرنيته در كشورهاي حائز فرهنگ هايي غني توام شود، همواره مطمح نظر كارشناسان  بوده است و در اين بين معماري در جايگاه هنر- صنعتي عجين شده با روح تاريخي - فرهنگي جوامع كهن جايگاه ويژه اي را دارد. در همايش معماري و تاثير پذيري آن از هويت فرهنگي نيز هدف برگزاركنندگان جست وجوي پل هايي بين انديشه مدرن سازي در معناي عام كلمه و هويت فرهنگي و در معنايي خاص تر معماري به عنوان بخشي از فرهنگ است. تجربيات 4 كشور: هندوستان، مكزيك، برزيل و سنگاپور در اين همايش مورد بررسي قرار مي گيرد ؛ نكته جالب توجه در اين كشور ها تاثيراتي است كه معماري آنها ضمن تاثير پذيري از معماري مدرن داشته اند تا حدي كه به طور مثال مكزيك يك معماري شناخته شده ملي دارد كه حتي در بسياري موارد در بين كشور هاي مدرن مورد گرته برداري قرار گرفته است.

هديه درمان-امسال هفتمين سال است كه دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه بركلي مسابقه ساليانه خود را برگزار مي كند؛ رقابتي كه در سال هاي اخير با ابتكاري جالب به معتبر ترين مسابقه اينترنتي مقاله نويسي در حوزه معماري و شهرسازي و با شركت دانشجويان معماري تبديل شده است.
در سال 2003 برگزار كنندگان مسابقه بركلي به ارزش هاي اجتماعي و فرهنگي و ماندگاري در توليد معماري پرداختند: تلاش هاي معماران در راستاي خلق يادمان هاي ماندگار بعضا به ايجاد آثاري منتج مي شود كه خود به جزئي معني دار و مهم از ميراث فرهنگي عصر ما تبديل مي شوند. چنين به نظر مي رسد كه اين موفقيت ها تحت تاثير تجسم بخشي به مهمترين ارزش هاي اجتماعي شهر، منطقه، كشور و يا حتي جهان باشد. ساير تلا ش ها چيزي نيست جز انعكاس خودبيني هاي طراح يا كار فرما و لاجرم محكوم به گمنامي يا حتي بدتر، چون زنگاري ابدي بر چهره محيط. حال كار شما به ويژه به عنوان يك معمار چگونه مي تواند به طور همزمان تجسم بخش و متضمن ارزش هاي اجتماعي يك مكان و يك فرهنگ خاص و در عين حال دغدغه هاي يك انسان جهاني باشد؟
روند توجه به شعار اصلي كميته برگزاري جايزه بركلي يعني معماري به مثابه يك هنر اجتماعي در رقابت 2004 نيز كه اخيرا نتايج آن اعلام شد با رويكرد به موضوع زاغه نشيني در فراخوان مربوطه ادامه يافت: با گردش در شهر خود به بررسي وضعيت بي خانمان ها و افرادي كه به كمك به آنها اشتغال دارند بپردازيد. بنا بر يافته هايتان، پيشنهادات شما براي بهبودي اوضاع افراد بي خانمان كه معتقديد مي توان به آنها كمك كرد چيست؟ درباره آنچه يافته ايد مقاله اي متقاعد كننده براي يك روزنامه  اجتماعي و با نفوذ بنويسيد...
نكته جالب توجه در اين رقابت حضور چشمگير شركت كنندگان ايراني است؛ ايراني ها چه به عنوان شركت كننده، چه در اتاق هاي بحث و گفت و گوي اينترنتي اين رقابت و چه در ميان داوران و كميته برگزاري حضور داشتند ، در سال 2003 سليماني و نهاوندي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي مشهد با مقاله Universal thinking,local performing ياجهاني بينديشيم، منطقه اي عمل كنيم توانستند تا مرحله فينال نيز حضور داشته باشند. اين امر با توجه به انگليسي بودن زبان رقابت بركلي بسيار جالب توجه بود.
هفته گذشته كميته برگزاري مسابقه بركلي فراخوان مربوط به رقابت سال 2005 را منتشر ساخته است؛ با توجه به اينكه امروزه در سراسر جهان بسياري از فضاهاي عمومي با هويت شهري در حال از دست دادن هويت خود بوده ، بيشتر در حال تبديل به فضاهاي بي هويت تجمع و خريد هستند مساله طراحي و برنامه ريزي شهري به شدت اهميت مي يابد. سوال رقابت 2005 بركلي با تمركز به اين امر به اين نكته مي پردازد كه به راستي چه چيز يك فضا ي شهري را عمومي مي سازد؟ امسال دانشجويان از سراسر جهان دعوت شده اند تا با حضور در مناطق عمومي شهر خود و با بررسي مولفه هاي مربوط به عمومي بودن در عين هويت شهري و فرهنگ محلي به بررسي اين شاخصه ها پرداخته و پيرامون آن بنويسند.
شرح سوال رقابت 2005: سوال: به راستي چه چيز يك فضاي شهري را عمومي مي سازد؟ در اجتماعي كه آن را خوب مي شناسيد به گردش بپردازيد و فضاي ساخته شده اينچنيني [عمومي - شهري] را بيابيد؛ در كنار ساير مختصات ماهوي، اين فضا تجسم بخش سنت هاي فرهنگ محلي و انعكاسي از جهان در معناي عام است [يعني در حالت مناسب]. به توصيف اين فضا بپردازيد با اين رويكرد كه چگونه فضاهايي اينچنين مي توانند وابسته به زندگي جوامع خود باشند. در نحوه ستايش اين مكان، مهيج و دعوت كننده باشيد
شرح كاملي از اين رقابت در تارنگار www.berkeleyprize.org براي علاقه مندان در دسترس است.

توماس شاين Thomas Shine دانشجوي سابق و معمار جوان فارغ التحصيل دانشگاه يال Yale روز دوشنبه گذشته با مراجعه به دادگاهي فدرال در منهتن از ديويد چايلدز David Childs، معمار برج آزادي كه قرار بود در محوطه برج هاي تجارت جهاني تخريب شده در ماجراي 11 سپتامبر ساخته شود، شكايت كرد.توماس شاين مدعي است كه طرح چايلدز از يكي از آثار دوران دانشجويي وي كپي برداري شده است! در ادعانامه وي چنين آمده كه چايلدز ابتدا اثر شايد را كه براي مسابقه برج المپيك 2012 نيويورك در دوران دانشجويي وي طراحي شده بود، زماني كه به عنوان يكي از اعضاي هيات ژوري اين رقابت در دانشگاه حضور داشته ، ديده است. جالب اينجاست كه چايلدز در همان زمان در نشريه معماري دانشكده به تعريف و تمجيد كار شاين پرداخته است!صرفنظر از اينكه دادگاه چه نظري در مورد ادعاي اين معمار جوان داشته باشد، همه گير شدن فرهنگ حقوق مولف و طراح در معماري مي تواند كمك شاياني به حرفه معماري را در پي داشته باشد. با توجه به اينكه مواردي اين چنيني در كشور خودمان نيز بسيار به وقوع مي پيوندد، به اميد اولين شكايت در اين عرصه در دادگاه هاي حقوق مولفان و مصنفان ايران!

تاثير معماري بر آموزش از مدت ها پيش امري شناخته شده بوده و رفتار دانشجويان و دانش آموزان و معلمان در رابطه تنگاتنگ با آن قرار دارد.
هفدهمين شماره از فصلنامه معماري ايران ما منتشر شد؛ اين نشريه كه تنها مجله معماري ايران است كه به صورت موضوعي منتشر مي شود، در اين شماره به طراحي و معماري مدارس و فضاهاي آموزشي اختصاص دارد. در اين شماره ما مي خوانيم: معماري مدرسه، ساختمان مدرسه در قرن بيستم، هانس شارون و معماري ساختمان مدرسه، تنوع و دموكراسي 50 سال طراحي مدرسه به دست بهنيش، مركزيت آموزشي، گفتگو با هرمان هرتزبرگر، مدرسه متوسطه در وين، ساختن شهر هاي مردم پسند، پروژه وست سايد، ناسازه زمان ما و ...
محمد رضا جودت مدير مسول و بابك مطلب نژاد سردبير فصلنامه معماري ايران هستند؛ شماره 17 اين نشريه در 85 صفحه منتشر شده و آرشيو اين نشريه در تارنگار www.iranianarch.com موجود است.

هفتمين نشست از مجموعه نشست هاي معرفي و نقد معماري امروز ايران كه پنج شنبه آخر هر ماه در خانه هنرمندان برگزار مي شود، پنج شنبه اين هفته به معرفي و نقد آثار رضا دانشمير، اختصاص خواهد داشت. دانشمير معمار 38 ساله، فارغ التحصيل معماري در مقطع كارشناسي ارشد از دانشكده معماري دانشگاه علم و صنعت است؛وي در سال 1380 با اثر گالري آو تبديل يك استخر بدون استفاده به يك گالري هنري و كسب رتبه  چهارم  اولين دوره جايزه   بزرگ معمار، به شهرتي نسبي دست يافت. دانشمير كه عضو كنسرسيومي تحت عنوان نوا NOA با شركت آرش مظفري و سام تهرانچي است، امسال در رقابت مجموعه مسكوني شهيد عراقي با كسب رتبه دوم بار ديگر قابليت هاي معمارانه خود را به رخ كشيد.چهار اثر گالري آو، مجموعه شهيد عراقي، خانه دو پوسته در لواسان اين اثر در جايزه معمار 83 نيز شركت داده شده است و مجموعه علمي فرهنگي پارك ملت كارفرما: شهرداري منطقه 3 و شركت توسعه فضاهاي فرهنگي تهران در نشست پنج شنبه با حضور دانشمير مورد نقد و بررسي قرار خواهند گرفت.