اصغر مباركي 
فعاليت هاي مخرب انساني به اشكال مختلف نظير تخريب زيستگاه ها و برداشت بيش از حد يا به بيان ديگر استفاده ناپايدار و گاه عمدي، جمعيت هاي بسياري از گونه هاي گياهي و جانوري را به سوي انقراض سوق داده است كه در اين ميان لاك پشت هاي دريايي نيز از اين قاعده مستثني نبوده و متحمل ضربات و آسيب هاي جبران ناپذيري شده اند به نحوي كه بقاي عمده جمعيت هاي موجود از اين گونه ها در معرض تهديد قرار گرفته است. يكي از اين گونه هاي ارزشمند كه هنوز در نواحي ساحلي جنوب زادآوري مي  كند، لاك پشت  دريايي است.
لاك پشت هاي دريايي به عنوان گروهي كه معرف بخش قديمي و متفاوتي از تنوع زيستي جهاني هستند، به شمار مي  آيند كه بين 10 تا 60 ميليون سال قبل شكل گرفته و به همراه ايگوانا و مارهاي دريايي تنها خزندگاني هستند كه به زندگي در آب دريا سازش يافته اند. در طول قرون 18 و 19 لاك پشت هاي دريايي بسيار فراوان بودند و جمعيت  آنها به ميليون ها عدد بالغ مي  شد. اما با گذشت زمان جمعيت بسيار زيادي از آنها با شكار، تخريب زيستگاه هاي تغذيه اي و لانه سازي، فعاليت هاي صيادي و در اين اواخر با ايجاد انواع آلودگي از بين رفته است به طوري كه تنها جمعيت هاي انگشت شماري از آنها مصون از تاثير باقي مانده اند و بيشتر جمعيت هاي اين گونه ها به شدت روبه كاهش نهاده  يا بسياري نيز منقرض شده اند. در حال حاضر تنها 7 گونه از اين لاك پشت ها كه در خانواده جداگانه قرار مي  گيرند به طور مشخص شناسايي شده اند. لاك پشت  سبز، لاك پشت منقار عقابي، لاك پشت سرخ، لاك پشت آزاد زيتوني، لاك پشت آزاد كمپي، لاك پشت پهن و لاك پشت پشت چرمي، البته اين گونه هشتمي نيز تحت عنوان لاك پشت سبز اقيانوس آرام توسط برخي محققان و زيست شناسان گزارش شده  است كه داده هاي بيولوژيك ژنتيك و بيوشيميايي منتشر شده اخير، خلاف اين امر را ثابت كرده و لاك پشت سياه هم در حال حاضر متعلق به گونه لاك پشت سبز شناخته مي  شود. بنابراين طبق آخرين توافقات لاك پشت  هاي دريايي دربرگيرنده تنها 7 گونه است نه بيشتر.
لاك پشت پشت چرمي: اين  گونه بزرگترين گونه موجود لاك  پشت هاي دريايي است كه وزن آن به بيش از 500 كيلوگرم مي رسد. از نظر شكل ظاهري با بقيه گونه ها تفاوت فاحشي دارد، كاسه پشتي آن به جاي سپر فلس هاي شاخي بزرگ و پهن توسط لايه چرم مانند ضخيمي پوشيده شده است و تخمگذاري آن حتي نه در ايران و نه در هيچكدام از كشورهاي حوزه خليج فارس و درياي عمان به ثبت نرسيده است. اين گونه بيشتر در مناطق عميق و آب هاي آزاد به خصوص بخش هاي شرقي درياي عمان ديده مي شود كه گاه در تورهاي ماهيگيري صيادي گرفتار مي شود. به همين دليل اكثر صيادان آب هاي بين المللي اين گونه را مي شناسند و به آن بام مي گويند. اين گونه از خانواده Dermochelydae است.
لاك پشت دريايي سرخ: تخمگذاري اين گونه فقط در كشور عمان گزارش شده ولي در ساير كشورها مواردي از زيستگاه هاي لانه سازي لاك پشت دريايي سرخ ثبت نشده است. تاكنون مدرك قابل استنادي كه بر پايه آن بتوان گفت گونه سرخ از لاك پشت هاي دريايي موجود در سواحل و آب هاي ايران هم هست، به دست نيامده است.
اما گونه ديگري كه شايد بتوان گفت داراي جمعيت هاي بسيار قابل توجهي در اقيانوس هند است، گونه آزاد زيتوني است كه سالانه در سواحل ايالت هاي مدراس و اونيراي هند 300 هزار لانه از آنها گزارش شده است. تخمگذاري اين گونه در پاكستان هم گزارش شده است. اولين گزارش در مورد حضور لاك پشت  آزاد زيتوني مربوط به مهندس كمي است كه سه لاشه از اين گونه را در سواحل نزديك گواتر يافته است ولي تا به حال مناطق تغذيه اي و لانه سازي اين گونه در ايران به ثبت نرسيده است. بررسي هاي اخير حوزه درياي عمان نشان مي  دهد كه در طول سواحل، لاشه هاي متعددي از اين گونه در اندازه هاي مختلف يافت شده، به خصوص لاشه متعلق به يك لاك پشت زيتوني كوچك كه در تور صيادان گرفتار و خفه شده بود. در فاصله 100تا۱۲۰ كيلومتري غرب چابهار در يكي از زيستگاه هاي تغذيه اي جمعيت كوچكي از اين گونه لاك پشت سبز در منطقه درياي عمان وجود دارند. دو نمونه لاك پشت مربوط به لاك پشت هاي زيتوني مرده نزد نگارنده موجود است.
لاك پشت منقار عقابي: بيشترين تعداد لانه سازي يا به بيان ديگر بيشترين مناطق لانه سازي و تخمگذاري در ايران متعلق به لاك پشت منقار عقابي است كه با توجه به اين شرايط و تهديدات موجود اين گونه زيست خود را بيشتر به جزاير متمركز كرده است كه از مهم ترين اين جزاير مي  توان به نخيلو و ام الگرم در استان بوشهر، قشم، شيدور، هندورابي، هنگام و هرمز در استان هرمزگان اشاره كرد. با توجه به تعدد مناطق و مسافت و نيز كمبود امكانات لازم، اطلاعات دقيقي از تعداد لاك پشت هاي منقار عقابي تخمگذار در ايران به دست نيامده است. اما تخمين زده مي  شود كه هر ساله حدود يكهزار لاك پشت ماده در سواحل و جزاير ايران لانه سازي مي  كنند راس و بارواني 1982. به نظر مي  رسد اين گونه تنها در مرحله توليد مثل به سواحل ايران مهاجرت مي  كند و بعد از اتمام اين مرحله به مناطق تغذيه اي بازمي گردد.
به طور كلي تركيب و نوع گونه هاي جمعيت  هاي لاك پشت هاي دريايي ساكن در مناطق تغذيه اي درياي عمان و خليج فارس به درستي مشخص نيست ولي در اكثر مشاهدات به عمل آمده در اين مناطق گونه  لاك پشت سبزگونه غالب بوده و لاك پشت منقار عقابي بالغ خارج از فصل توليد مثل به ندرت ديده شده است. در سال 1382 طي بررسي هاي انجام يافته، تخمگذاري لاك پشت سبز براي اولين بار در ايران به ثبت رسيده است.
لاك پشت منقار عقابي در آخرين طبقه بندي اتحاديه جهاني حفاظت IUCN در طبقه بحراني يا به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. جمعيت اين گونه در طول 105 سال گذشته تا 80 درصد كاهش داشته است ميلان 1999. بحث در مورد عوامل تهديدكننده لاك پشت هاي دريايي خود موضوع مفصلي است كه پرداختن جزئي به هر كدام از عوامل، نياز به فرصتي جداگانه دارد. در طول چرخه زندگي لاك پشت هاي دريايي عوامل متعدد و طبيعي و انساني آنها را تهديد مي كند. بحراني  ترين يا آسيب پذيرترين مرحله كه سنگين ترين تلفات را به آنها وارد مي سازد، مرحله تخم  و نوزادي آنهاست. تخم هاي لاك پشت هاي دريايي شكارچيان طبيعي زيادي دارند. انواع و اقسام جانوران از پستانداراني نظير سگ، شغال، روباه و موش خرما گرفته تا خزندگاني نظير بزمجه، پرندگان، حشرات، خرچنگ ها و حتي ويروس ها از آنها تغذيه مي كنند. نوزادان در مسير خود از لانه تا دريا كه گاه بيش از چند متر نيست منبع غذايي خوبي براي انواع پستانداران و پرندگان و نيز خرچنگ ها به شمار مي آيند. حتي بعد از ورود به دريا هم توسط بسياري از ماهي هاي بزرگ موردشكار قرار مي گيرند. اما بعد از طي مرحله نوزادي شكارچيان آنها كمتر و كمتر مي شوند و تنها كوسه ها هستند كه در طول تمام مراحل زندگي لاك پشت ها، حتي در سنين بلوغ به آنها حمله مي كنند. شدت تهديدات و اثرات آنها به حدي است كه گفته مي شود از هر يكهزار نوزاد تنها يكي از آنها به مرحله بلوغ مي رسد. اما امروز عوامل انساني تهديد جدي تري براي لاك پشت ها به حساب مي آيند. برداشت تخم براي استفاده تغذيه اي و سنتي در تمام مناطق تخمگذاري لاك  پشت هاي دريايي از جمله خليج فارس و درياي عمان بسيار رايج است. كشتن لاك پشت ها براي استفاده از گوشت هم در عمده مناطق پراكنش اين گونه ها متداول است. علاوه بر برداشت مستقيم از لاك پشت ها و تخم ها، تخريب زيستگاه هاي اين گونه به اشكال مختلف چه زيستگاه هاي لانه سازي و چه تغذيه اي، نيز از ديگر عوامل بسيار مهم تهديدكننده اين گونه است كه سا ل هاي اخير رشد بسيار چشمگيري داشته است. تخريب زيستگاه به شكل ايجاد انواع آلودگي ها به خصوص آلودگي هاي نفتي و صنعتي، تغيير و تبديل سواحل، انواع مختلف بهره برداري نظير ايجاد تفرجگاه هاي ساحلي، جاده سازي، ايجاد سيستم هاي روشنايي همه و همه دست به دست هم داده و به صورت هاي مختلف زندگي لاك پشت هاي دريايي را تهديد كرده و جمعيت هاي آنها را به سوي انقراض سوق مي دهند. با توجه به نوع زيستگاه ، فعاليت هاي صيد و صيادي نيز از ديگر عوامل تهديدكننده بسيار تاثيرگذار هستند. هر ساله تعداد زيادي از لاك پشت هاي دريايي از گروه هاي سني مختلف در اثر گرفتار شدن در تورهاي ماهيگيري و به دنبال آن خفه شدن و نيز برخورد با پروانه موتور قايق ها كشته مي شوند. در اثر تنوع و حجم قابل توجه تهديدات است كه بقاي گونه هاي لاك پشت هاي دريايي در سرتاسر جهان در معرض خطر نابودي قرار گرفته است و متاسفانه گهگاه مبارزه يا جلوگيري از اين عوامل ناممكن به نظر رسيده يا مستلزم منابع مالي زيادي است. شايان ذكر است كه به استناد مصوبه 168 مورخ 3/6/78 شوراي عالي حفاظت محيط زيست، لاك پشت هاي دريايي جزو گروه خزندگان در معرض خطر انقراض ايران طبقه بندي شده اند و بهاي هر عدد آن براي مطالبه ضرر و زيان 3 ميليون و 200 هزار ريال و بهاي هر عدد تخم آن هم يك سوم مبلغ مذكور است. اگر مايل به ديدن لاك  پشت هاي منقار عقابي كه در ايران زادآوري مي كنند هستيد، مي توانيد از فروردين تا خردادماه در سواحل جزيره شيدور آنها را ملاقات كنيد. اين جزيره كه در خليج فارس استان هرمزگان واقع است از مناطق پناهگاه حيات وحش بوده كه توسط سازمان حفاظت محيط زيست حفاظت مي شود. اميد است با پايش منظم تر بتوانيم اطلاعات بيشتر در خصوص وضعيت موجود جمعيت هاي مولد گونه منقار عقابي در منطقه به دست آورده و با همكاري هاي بيشتر و مناسب تر ملي و منطقه اي بتوانيم گامي موثر جهت حفاظت و نجات اين گونه هاي زيبا و اسرارآميز از خطر انقراض و نابودي برداريم.

پارك ملي تندوره در شمال استان خراسان و جنوب غربي شهرستان درگز و در نزديكي مرز ايران و تركمنستان واقع شده و يكي از جاذبه هاي گردشگري و زيست محيطي اين استان به شمار مي آيد. به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران ايسنا، پارك ملي تندوره منطقه اي كوهستاني شامل بيرون زدگي سنگي، تپه ماهورها و دژهاي عميقي است كه با گونه هاي متنوع گياهي پوشيده شده اند. اين منطقه به دليل خصوصيات جغرافيايي و زيستي، يكي از زيباترين نواحي استان خراسان است كه حيوانات وحشي كم نظيري در آن سكني گزيده اند. پارك ملي تندوره به علت دارا بودن طبيعت جذاب و مناظر چشمگير، مجموعه اي شگفت آور از گونه هاي مختلف پرندگان، خزندگان و پستانداران وحشي خصوصا قوچ و ميش اوريال، كل و بزكوهي را در خود جاي داده است.
در اين منطقه كه گونه هاي متنوعي از گياهان وجود دارد، گياهان موجود در اين پارك بيشتر علمي يكساله و چند ساله بوده و به ندرت گياه درختي و درختچه اي مانندRhamnus Pallasii Rhbus Sanctus ، Celtis Caucasica در بين آنها ديده مي شود.
از پرندگان قابل شكار در اين پارك مي توان به كبك از راسته ماكيان، فاخته از خانواده كبوتران، تيهو، ياكريم، كبوتر چاهي، قمري معمولي، باقر قره و ... اشاره كرد كه از اين حيث پارك ملي تندوره مي تواند به منطقه ويژه توريسم شكار نيز تبديل شود.
پارك تندوره به دليل ويژگي هاي خاص خود قابليت تبديل به يكي از مراكز بزرگ گردشگري را داراست. اين در حالي است كه در عمل، به دليل عواملي چون دور ماندن پارك از شهرهاي بزرگ، نبود راه هاي ارتباطي مناسب و نبود امكانات، جاذبه زيادي براي عموم ندارد، اما با اين وجود سالانه ميزبان گروه هاي بسياري از دانش آموزان، محققان و گردشگراني است كه قصد بهره مندي از مناظر افسونگر آن را دارند.

با توجه به آمار به دست آمده بيش از 90 درصد از جنگل هاي كشور در حال استراحت هستند و تخريب و تجاوز به عر صه هاي جنگلي به پايين ترين حد ممكن كاهش يافته است.
به گفته معاون وزير جهاد كشاورزي - محمد صمدي - جنگل هاي ايران به ويژه جنگل هاي شمالي را نمي توان با يك تدبير واحد اداره كرد.
همچنين هم اكنون وسعت جنگل هاي شمال يك ميليون و 843 هزار هكتار است. براي اين وسعت بيش از يك ميليون هكتار طرح هاي جنگلداري تهيه شده كه در اجراي آنها، حفاظت از جنگل ها در اولويت است.

يك جفت عقاب دريايي دم سفيد نخستين بار در پارك ملي بوجاق گيلان مشاهده شد. به گزارش واحد مركزي خبر از رشت، مدير كل حفاظت محيط زيست گيلان با اعلام اين  خبر گفت: تيم مطالعه پرندگان پارك ملي بوجاق كياشهر اين پرنده شكاري را كه از گونه هاي در خطر انقراض است مشاهده كرده است. آقاي نظامي افزود: اين پرنده به علت وجود ذخيره غذايي مناسب و دست نخورده ماندن اكوسيستم پارك بوجاق به اين منطقه مهاجرت كرده است. وي گفت: عقاب دريايي دم سفيد در فهرست پرندگان در خطر انقراض ثبت شده و بر اساس قوانين زيست محيطي كشور، شكار، زنده گيري و نگهداري اين پرنده جرم محسوب مي شود. اين عقاب كه 80 تا 90 سانتيمتر طول دارد براي داشتن دم سفيد و كوتاه به عقاب دم سفيد دريايي معروف است.

بالاخره يك خبر كاهش برداشت چوب از طبيعت. به گفته مدير كل منابع طبيعي استان گلستان بهر ه برداري از جنگل هاي اين استان امسال 90 هزار متر مكعب بوده كه اين رقم در مقايسه با سال گذشته 180 متر مكعب كمتر است.
همچنين برداشت چوب از جنگل ها در مقايسه با سال قبل 66 درصد كاهش را نشان مي دهد.
و اما اقداماتي كه منجر به اين كاهش بهره برداري از چوب شده عبارتند از: گازرساني به روستاها و نيز تدوين قانون صحيح تفرج و صيانت از جنگل. مثلا طرح گازرساني به 23 روستاي مينودشت در حال اجراست و براي 123 روستاي ديگر هم برنامه  گازرساني در دست تهيه است.

با تلاش محيط بانان استان چهارمحال و بختياري، از آغاز امسال تاكنون 140 شكارچي و صيادغير مجاز دستگير شده اند. همچنين از اين افراد هشت قبضه سلاح شكاري و جنگي كشف شده است.
مدير كل حفاظت محيط زيست استان چهار محال و بختياري در اين باره گفت:شكارغير مجاز در سال جاري افزون بر 392 ميليون ريال به حيات وحش اين استان خسارت وارد كرده است. به گفته وي در سال جاري از محل فروش پروانه هاي شكار 200 ميليون ريال به خزانه دولت واريز شده است، در اين مدت نيز دو هزار و 300 فقره مجوز صيد يك روزه دراختيار متقاضيان واجد شرايط قرار گرفته است.

در برزيل نژادي از مارها زيست مي  كند كه باثروپ نام داردBothrops.جنسي از افعي هاي زهرآگين بسيار خطرناك هستند كه در آمريكاي جنوبي و مركزي ديده مي شوند. در ميان اين گونه ها، افعي هاي هولناك جاراراكاBathrop Jararaca : از افعي هاي بسيار كشنده آمريكاي جنوبي است كه بدني قهوه اي با خال هاي قرمز و سياه دارد - م. از اهميتي خاص برخوردار است. علاوه بر اين مارهاي سمي ديگري چون جاراراكاي بزرگ، اوروتو، افعي هاي نخلي كه داراي دم هايي قوي هستند و مي توانند با آن شاخه ها را بگيرند و آويزان شوند و انواع ديگر در برزيل وجود دارد. همچنين نوعي افعي زنگي بسيار وحشي و خشن و انواعي از مارهاي رنگارنگ با رنگ هاي درخشان و گونه هايي كه آنها را مارهاي مرجاني مي نامند، در برزيل زيست مي كنند.
تحقيقات دانشمندان آمريكاي جنوبي ثابت كرده كه آنها اساسا با 4 نوع سم مار سر وكار دارند كه بايد براي هر يك از آنها سرم ويژه خود را تهيه كنند: يكي براي مارهاي سرنيزه اي Lance-head يا گونه هاي مختلف با ثروپ؛ ديگري براي مارهاي بوته زار يا؛Bushmaster سومي براي افعي هاي زنگي و چهارمي براي مارهاي مرجاني. آنها نوعي سرم پنجم هم مي سازند كه تركيبي است از 4 نوع سرم پيش گفته و در مواردي كه مشخص نيست قرباني توسط چه نوع ماري گزيده شده و علايم نيز نشان نمي دهد طبيعت سم چه بوده است. طبيعي است كه اين سرم جامع و چند منظوره، كه از تركيب چند نوع سم درست شده، به اندازه سرم ويژه هر سم موثر نيست، اما در بسياري موارد كارساز و نجات بخش است.
سرم ضد سم از تزريق مكرر زهر به دست آمده از مارها كه پيش از اين طريقه انجام آن گفته شد توليد مي شود. در آغاز مقدار سم تزريقي بسيار اندك است، اما به تدريج بر ميزان آن افزوده مي شود. وقتي اسب ها كاملا مصون شدند، بعد از تقريبا 8 ماه تزريق مداوم، خون آنان گرفته شده و بخش سرمي آن جدا مي شود. اين بخش جدا شده كه در واقع همان ماده اصلي سرم است، در لوله هاي كوچكي كه سر آنها با شعله شيشه گري ممهور شده، نگهداري مي شود. هر لوله براي درمان يك مار گزيده به كار مي رود. اگر مار بزرگ و علايم مسموميت خيلي شديد باشد محتويات دو لوله يا بيشتر به مار گزيده تزريق مي شود. لوله ها را مي توان چندين سال نگه داشت. براي كساني كه مي خواهند راجع به سرم ضدمار اطلاعات بيشتري داشته باشند يك نكته قابل توجه است و آن ويژگي هاي كاملا متفاوت زهرهاي گوناگون است، بدين معني كه زهر هر ماري بايد با سرم همان مار معالجه شود، مثلا سرمي كه براي سم مار مرجاني ساخته شده اثر بسيار كمي در درمان مارگزيدگي ناشي از نيش افعي هاي كلفت خواهد داشت. در واقع، هر يك از سه نوع سرم افعي براي انواع افعي 3 درجه سرم ساخته مي شود در مورد افعي گزيدگي موثر است، اما اگر سرم ويژه همان افعي كه شخص را گزيده استفاده نشود، تاثير آن بسيار اندك بوده و بعضا نمي تواند بيمار را نجات دهد. ايمني پديده آمده در بدن اسب چنان بالاست كه حتي با تزريق دوز مقدار بسيار زيادي از زهر كشنده مار در دفعات متوالي ممكن است كمي مريض شود. البته اين ايمني به تدريج از بين مي رود و اگر بخواهيم از خونش سرم تهيه كنيم بايد مجددا او را مورد تزريق قرار دهيم.
برگردان: حميد ذاكري 

از نظر ظاهري شباهت زيادي به موش هاي بزرگ دارد، با اين تفاوت كه در اين حيوان دم تقريبا از بين رفته است. برخلاف خرگوش ها، پاها زياد بلند نيستند و تقريبا با دست ها مساوي اند. طول سر و تنه 5/15 تا 18 سانتيمتر است و وزنش به 500 گرم مي رسد. بيشتر در مناطق كوهستاني از تپه ها تا ارتفاعات بالاتر از 3 هزار متر زندگي مي كند. در ايران، در خراسان تا كرمان، اصفهان، كردستان، تهران و سمنان ديده شده است.
در زير سنگ ها و صخره ها لانه مي  سازد و معمولا در اطراف لانه علوفه زيادي جمع آوري مي كند. ارتفاع و قطر علوفه جمع آوري شده، گاهي به نيم متر مي رسد. صداي خاصي شبيه سوت و عوعوي سگ دارد، در موقع صدا دادن، خود را به جلو و عقب مي كشد. زياد ترسو و فراري نيست. نمي تواند سريع بدود و معمولا با پرش هاي كوتاهي حركت مي كند.