Hamshahri Newspaper

اسدالله افلاكي
كارشناسان مي گويند نزديك به ۶۰ درصد از بافت هاي شهر تهران را بافت فرسوده تشكيل مي دهد. شهرهاي ديگر كشورمان نيز وضعيت بهتري ندارند. ۳۲ هزار هكتار بافت فرسوده نشان دهنده عمق اين بحران است. نكته ديگر اين كه برخلاف تصور اغلب شهروندان، بافت فرسوده تنها خانه هاي قديمي را شامل نمي شود بلكه بسياري از واحدهاي مسكوني با عمر كمتر از ده سال در شمار خانه هاي فرسوده قرار دارد. اسفبارتر آن كه برخي از خانه هاي در دست ساخت نيز به اين وضعيت نامطلوب مبتلايند؛ چرا كه در ساخت و ساز اين بناها صرفنظر از ضعف نظارت و اجرا، از مصالح نامرغوب استفاده مي شود؛ به ويژه استفاده از بتن هاي آماده با كيفيت پايين به اين نااستواري بيش از پيش دامن مي زند.
متخصصان مي گويند، بتن يكي از برترين مصالح قرن بيست و يكم است و ما در اجراي سازه  هاي خود ناگزير به استفاده از اين محصوليم. اما واقعيت آن است كه به رغم پيشرفت هاي چشمگير دانشجويان و كسب رتبه هاي جهاني در عرصه بتن آزمايشگاهي و نيز نيل به موفقيت هاي خيره كننده در اجراي سازه هاي بتني عظيمي چون سد كارون، هنوز بتن هاي آماده اي كه در ساخت و سازهاي شهري به كار مي رود از كيفيت نامطلوبي برخوردار است.
در گزارشي كه مي خوانيد تلاش شده است ديدگاه هاي برخي مسئولان و صاحبنظران در خصوص علل و عوامل پايين بودن كيفيت بتن آماده منعكس شود. با اين رويكرد كه دست اندركاران اين صنعت در اعتلاي كيفيت توليدات خود از اين نظرات بهره جويند.
مهندس عبدالعلي زاده، وزير مسكن و شهرسازي، در حاشيه ديدار از نمايشگاه ساختمان، در پاسخ به پرسش اختصاصي خبرنگار همشهري مي گويد: «به رغم آن كه بتن آزمايشگاهي و دانشگاهي ايران در وضعيت مطلوبي قرار دارد و اغلب نمونه هاي توليدي اين مراكز رتبه اول و دوم جهان را به خود اختصاص مي دهد اما كيفيت بتن هاي مورد استفاده در ساخت و ساز شهري بسيار پايين است و از همين رو، با تمهيداتي تلاش مي كنيم ضمن استاندارد كردن كارگاه هاي توليد بتن آماده، كيفيت بتن كاربردي، حداقل ۸۰ درصد كيفيت بتن آزمايشگاهي و دانشگاهي را احراز نمايد.»
عبدالعلي زاده تصريح مي كند: «به منظور بالا بردن كيفيت بتن آماده و كاهش فاصله ميان كارگاه هاي توليدي و سايت هاي اجرايي، وزارت مسكن به دولت پيشنهاد داده است تا براي كارگاه هاي توليدي بتن آماده در داخل محدوده تهران نيز مجوز صادر شود كه اين فرآيند پس از تصويب،بزودي عملي خواهد شد.»
اين در حالي است كه دكتر قاسم حيدري نژاد رئيس مركز تحقيقات ساختمان و مسكن چندي پيش اعلام كرده بود: «در حال حاضر، برخي كارگاه هاي توليد بتن در خارج از محدوده ۱۲۰ كيلومتري تهران واقع شده اند و با توجه به اين كه بتن حداكثر پس از يك ساعت از زمان توليد بايد در محل ساخت و ساز استفاده شود به رغم مواد افزودني به آن در هنگام مصرف از كيفيت مطلوب برخوردار نيست.»
دكتر عباس اكبرپور مدرس دانشگاه و عضو هيأت مديره سازمان نظام مهندسي و ساختمان استان تهران مي گويد: «سازمان نظام مهندسي در حال برنامه ريزي براي بررسي و تفحص جامع درباره وضعيت كارگاه هاي توليد بتن آماده در سطح استان تهران است و اين برنامه در دستور كار سازمان قرار گرفته است زيرا بتن به ساخت و ساز شهري مربوط مي شود و نظام مهندسي نقش اساسي در اين زمينه دارد.»
وي با اشاره به اين كه نبايد توليد بتن آماده انحصاري باشد تصريح مي كند: «به دليل اين كه كارگاه هاي توليد بتن در۱۲۰ كيلومتري تهران واقع شده اند۴ الي ۵ ساعت طول مي كشد تا اين بتن به محل اجرا برسد؛ ضمن آن كه در پاره اي موارد نيروهاي انتظامي كاميون هاي مخصوص حمل بتن را متوقف مي كنند كه اين باعث طولاني تر شدن زمان مي شود، در نتيجه وقتي اين بتن به محل اجرا مي رسد كيفيت خود را از دست داده و اين در شرايطي است كه از سيمان خوب و مواد افزودني و دانه بندي مطلوب استفاده شده باشد. حال آن كه سيمان و دانه بندي نيز معضلاتي دارد و به دليل نبودن كنترل جدي ممكن است از سيمان فله تهيه شود يا سيمان در فضاي باز بماند و يا اين كه سيمان كهنه باشد. از سوي ديگر، شن و ماسه مناسبي در استان تهران وجود ندارد و عموماً اينها از نظر سايز دانه بندي و شسته بودن مشكل دارند.»
اكبرپور با اشاره به ۴۵ واحد مجاز توليد بتن آماده در تهران مي افزايد: «از اين تعداد ۲۲ واحد گواهي نامه استاندارد گرفته اند ولي اينها نمي توانند جوابگوي اين همه ساخت و ساز در استان تهران باشند. بر همين اساس است كه تعداد ديگري از توليد كنندگان بدون گواهي نامه كه مجموعاً بيش از ۱۰۰ واحد هستند، در اين زمينه فعاليت مي كنند و مجوزي به اينها داده نشده كه اين يك معضل است. حال اگر اين كارگاه هاي غيرمجاز كنترل بشوند و براي آنها مجوز صادر شود، نهايتاً اجازه خواهند يافت بتن را در سطح گسترده تري توليد كنند و بدين ترتيب ديگر حداقل شاهد استفاده از بتن هاي دستي نخواهيم بود. ولي اين كه ما اين مسئله را به تأخير بيندازيم و آزمايشگاه ها و ماشين آلات و پرسنل كارگاه هاي غيرمجاز را بررسي نكنيم و همين طور بخواهيم صورت مسئله را پاك كنيم مشكل حل نخواهد شد. پس بايد نگاهمان را وسيع تر كنيم و به تمام متقاضيان بخش خصوصي كه حداقل هاي مشخصي را رعايت مي كنند با كنترل و نظارت اجازه دهيم بتن آماده توليد كنند.»
به اعتقاد اكبرپور: «مؤسسه استاندارد به رغم زحمات قابل تقديرش نبايد در زمينه بتن به تنهايي عمل كند بلكه بايد با همكاري مراجع و نهادهايي كه در ساخت و ساز نقش نظارتي دارند اقدام كند. زيرا اين شيوه كنترل از امور ناصواب احتمالي جلوگيري مي كند و اين روندي است كه در تمام كشورهاي توسعه يافته اعمال مي شود و نقش نظارتي نهادي غيرانتفاعي و غيردولتي نظير نظام مهندسي در نظارت بسيار پررنگ و كارساز است.»
مهندس مصطفي احمد وند، دبير مؤسسه بين المللي بتن ACI- شاخه ايران، و رئيس مركز تحقيقات بتن با مجوز وزارت علوم، درخصوص كيفيت بتن آماده در تهران مي گويد: «بايد ديد چه كسي اينها را استاندارد كرده است و اينها چه كلاس ها و دوره هايي را گذرانده اند، آيا مصالحي كه به كار مي برند استاندارد است و اصولاً چه نظارتي بر اين فرايند وجود دارد.
در حال حاضر همه كارگاه هاي توليد بتن آماده- چه آنهايي كه مجوز دارند و چه آنهايي كه ندارند- مي گويند ما آزمايشگاه داريم، مصالح و سيمان را هم از يكجا تهيه مي كنند و اين بتن ها از نظر كيفيت هم شبيه به هم هستند. مشكل اين جاست كه نظارت جدي وجود ندارد و توليد كنندگان آموزش هاي لازم را نديده اند. از سوي ديگر، در ايران متولي ساخت بتن نداريم. در حال حاضر، مؤسسه استاندارد عضو مؤسسه ايزو در بتن است بر اين اساس بايد استاندارد ايزو در ايران پياده شود و اين حداقل استاندارد است كه بايد اجرا شود. مشكل ديگر اين است در همه كشورهايي كه بازار آزاد دارند، رقابت تعيين كننده است ولي در اينجا رقابت نيست به همين دليل اهميتي به مشتري نمي دهند. ضمن آن كه فاصله كارگاه  ها با سايت محل اجرا اغلب بيش از ۲ الي ۳ ساعت است. در حالي كه براساس استاندارد ايزو بايد اين فاصله زماني حداكثر ۳۵ دقيقه باشد اما اين مسئله در ايران رعايت نمي شود. در عوض مي گويند از مواد افزودني استفاده مي كنيم كه اين ربطي به مسئله ندارد. نتيجه اين كه بتني كه در ساخت و سازهاي خصوصي استفاده مي شود با استاندارد همخواني ندارد. در اين راه ۳ الي ۴ سال با وزارت مسكن و شهرسازي نامه نگاري شده است. نكته ديگر، جمعي از دانشجويان عمران كه علاقه مند به اين كار هستند مجوز كارگاه توليد بتن درخواست كرده اند ولي هنوز با درخواست آنها موافقت نشده است.»
به اعتقاد وي «رقابت عاملي تعيين كننده در عرضه بتن با كيفت است. ضمن آن كه در تهران ضروري است به منظور كاهش زمان توليد بتن تا اجرا در كارگاه ساختماني، تعداد زيادي از اين كارگاه ها در جاهاي مختلف تهران احداث شود. اين كاري است كه با همكاري شهرداري و وزارت مسكن به سهولت امكان پذير است و چنين فرايندي امكان نظارت جدي بر رفتار و توليد كارگاه هاي مورد نظر را فراهم مي سازد.»
احمدوند مي گويد: «مسئله اي كه مصرف كننده اطلاع ندارد اين است كه در اغلب موارد بتن كمتر از آنچه درخواست مي شود تحويل مصرف كننده مي شود. مثلاً در هر مترمكعب بايد ۳۰۰ كيلوگرم سيمان مصرف شود، اما كمتر مهندسي است كه بتواند اين مسئله را تشخيص بدهد زيرا مهندسان اين آموزش را نديده اند و ضروري است از اين آموزش برخوردار شوند. اين در حالي است كه هر متر مكعب بتن ۶۰ تا ۷۰ درصد سود دارد.»
دكتر قاليبافيان استاد درس ساختمان هاي بتن آرمه دانشگاه تهران در ارزيابي بتن آماده مي گويد: «به طور مطلق نمي توان گفت كه بتن آماده با كيفيت توليد نمي شود يعني الان در كشور هم بتن خوب توليد مي شود و هم بد و اين مايه شرمندگي جامعه مهندسي ماست كه سيمان به اين گراني را خراب مي كنيم و تازه به اينجا ختم نمي شود. بعد از اين كه يك طبقه ساختمان احداث شد درمي يابيم كه فونداسيون با بتن بد ريخته شده و هيچ كاري هم نمي توان كرد. بايد دقت كنيم، اين يك ثروت ملي است- حال اين بنا متعلق به هر كسي مي خواهد باشد- در يك شهري كه در معرض زلزله هاي شديد است اين كار مايه شرمندگي و نگراني است. بنابر اين بايد اين فرايند ضابطه مند شود.»
قاليبافيان در خصوص بعد مسافت و فاصله زماني ميان كارگاه هاي توليد بتن آماده تا سايت اجرايي مي گويد: «مي  توان به شيوه اي اين مسئله را برطرف كرد يعني مصالح را به صورت خشك مخلوط كنند و قبل از رسيدن به سايت مورد نظر آب لازم را اضافه كنند البته انجام اين كار نياز به دانش خاصي دارد، ولي اين مسئله اي است كه رعايت نمي شود. اما اين بتن كه از آن طرف كرج مي خواهد به تهران بيايد ديگر بتن نيست، زباله اي است كه به هيچ دردي نمي خورد.»
به اعتقاد اين استاد دانشگاه: «بهتر است در داخل شهر، كارگاه هاي توليد بتن احداث شود، مثلاً شهرداري در مناطق مختلف با اختصاص زمين هاي كوچك اجازه دهد بتن آماده توليد شود، زيرا بتن چيزي نيست كه محيط زيست را آلوده كند حداكثر بايد وقتي ماشين توليد بتن را مي شويند مواظب باشند آب ناشي از آن از طريق چاه دفع شود تا محيط را آلوده نكند. به عبارت ديگر، صدور مجوز براي كارگاه بتن در داخل محدوده شهري هيچ مغايرتي با محيط  زيست ندارد.»
دكتر عليرضا خالو استاد سازه و زلزله دانشگاه صنعتي شريف در اين باره مي گويد: «نمي شود يك نسخه براي بتن پيچيد بايد در هر مورد آزمايش مربوط به آن براي تعيين كيفيت انجام شود. موقعي كه سيمان، آب و شن مخلوط شد بايد كنترل كيفي روي آن اعمال شود. نكته ديگر اين كه بايد بتن آماده بين ۳۰ تا ۶۰ دقيقه پس از توليد در سايت مورد نظر اجرا شود. البته بايد مقاومت بتن با نمونه گيري مشخص شود تا مقاومت آن با آنچه در طراحي مورد نظر بوده مطابقت داشته باشد.»
به زعم اين استاد دانشگاه: «بسياري از بتن هاي موجود مقاومت مورد نظر را ندارد زيرا در زمان بتن ريزي، به خاطر تسهيل در كار، آب زيادي وارد بتن مي كنند و اين باعث مي شود عملاً از مقاومت و دوام بتن به مقدار قابل توجهي كاسته شود.»
خالو مي افزايد: «متأسفانه در كشور ما هر كس به نوعي سعي مي كند از كار خودش بزند و چه بسا كساني كه بتن توليد مي كنند به دليل سود بيشتر سيمان لازم را در توليد بتن به كار نمي برند. تنها روش مقابله با اين كار اين است كه از طريق آزمايش ميزان مقاومت بتن مشخص شود و بر اساس يك سيستم مدون و منضبط، كارگاه خاطي تنبيه شود. حال آن كه امروزه اشخاص خاطي فقط جريمه مي شوند كه اين كار دردي دوا نمي كند چون نقطه ضعف در سازه باقي خواهد ماند و در صورت وقوع زلزله فاجعه آفرين خواهد شد. بنابراين بايد سيستم نظارتي، قوي و منسجم شود. حتي سازه هايي را مي بينيم كه بدون وقوع زلزله فرو مي ريزند و اين نشان مي دهد كه كار به شيوه استاندارد صورت نگرفته است.»