Hamshahri Newspaper

پوريا گل محمدي
كتاب ماه ادبيات و فلسفه، نشست ها و اتاق كوچك آن پس از ۶ سال فعاليت و برگزاري بيش از ۱۵۰ نشست و انتشار ۸۳ شماره نشريه براي اهل فرهنگ نامي آشناست.
به اعتقاد «اكبر اكسير» اين نشست ها و اتاق كوچك آن يكي از مراكز اصلي فلسفه و ادب و هنر در سالها ي اخير بوده است. «دكتر مهدي محبتي» هم معتقد است: «بي انصافي است اگر نپذيريم كه اين اتاق كوچك مركزي بوده براي بحث و گفتگوهاي بنيادين ادبيات كه حركتي مؤثر در حوزه فرهنگ بوده است.»
به اعتقاد عده اي اين اتاق و نشست ها «محل گرد آمدن افرادي خاص شده است.» «سيامك گلشيري» نويسنده، از اين دسته به شمار مي رود؛ او معتقد است: «در ادبيات و فلسفه به نظر مي آيد يك نگاه خاص وجود دارد و تنها يك جريان فكري خاص وجود دارد كه صحبت مي كند.» اين گروه معتقدند بايد در چنين مكان هايي از تمام افراد متعلق به جريان هاي ادبي حضور داشته باشند.
«محمود گلابدره اي» نويسنده، با گلشيري موافق است و با تأكيد بر تكراري شدن سخنرانان اين نشست ها مي گويد: «به نظر مي آيد پاتوق افراد خاصي شده است و تنها كتاب هاي خاصي را بررسي مي كنند. اگر افراد همگي از يك گروه فكري باشند چيز تازه اي به دست نمي آيد، به همين دليل بايد در اين نشست ها به تمام نويسندگان توجه شود. يك مكان دولتي متعلق به تمام مردم است.»
دكتر «منيره احمد سلطاني» استاد دانشگاه پس از بيان اين مطلب كه، وقتي اهل قلم گرد هم مي آيند بسيار خوب است، از تعلق نشست ها به يك گروه خاص اظهار نگراني مي كند: «نبايد تنها به يك گروه خاص اكتفا شود. به نظر مي آيد در كتاب ماه اين اتفاق در حال رخ دادن است.»
«جمال مير صادقي» نويسنده، با جناح بندي در ادبيات مواقق نيست. معتقد است بيشتر اين جلسات گروه گروه شده است و در هر كدام يك تعداد مشخصي هستند كه به طور مرتب براي سخنراني حضور پيدا مي كنند. مي گويد: «سخنرانان كتاب ماه ادبيات و فلسفه بعضي، بيشتر فضل فروشي مي كنند، اما عده اي نيز سخنرانان و منتقدان خوبي هستند.»
«عمران صلاحي» شاعر و طنز پرداز، چندان با ديدگاه هاي مطرح شده موافق نيست و بارزترين ويژگي اين نشست ها را «دموكراتيك» بودن آن مي داند و معتقد است: «در جلسات كتاب ماه ادبيات و فلسفه آراي طيف هاي مختلف بدون جهت گيري مطرح و در مورد آنها بحث مي شود. اين نوع حركات باعث شده است خيلي از افراد و استاداني كه در مجالس و سخنراني هاي ديگر شركت نمي كنند در اين جلسات شركت و سخنراني كنند.»
دكتر «بهروز ياسمي» شاعر، با اشاره به سابقه خود در برگزاري جلسات نقد و بررسي ادبيات مي گويد: «چندين مسئله در دوام اين جلسات مؤثر بوده است، كه نخست، بايد به فراجناحي و فراقشري نگاه كردن آن اشاره كرد. در اين جلسات تنها يك جناح ادبي خاص مخاطب نيست، بلكه به تمام جناح ها و قشرهاي ادبي توجه مي شود. البته بعضي نشست هاي ديگر هم از جناح هاي مختلف ادبي استفاده مي كنند، اما بيشتر آنها اين كار را براي خالي نبودن صحنه انجام مي دهند، نه به خاطر خود ادبيات و فرهنگ.»
اما از طرفي عده اي نظري را ارائه مي كنند كه در نوع خود قابل توجه است. «علي باباچاهي» منتقد و شاعر از اين دسته به شمار مي رود، او معتقد است: «اگر اين نشست ها بر اساس سليقه برگزاركنندگان باشد و افراد نيز بر اساس سليقه آنها انتخاب شوند، باز هم براي جامعه ادبي لازم است.» با نگاه به نشست هاي برگزار شده و نظرات موجود در مورد اين نشست ها بيشتر افراد معتقدند اين نشست ها موفقيت آميز برگزار شده است، اگر چه هميشه در يك سطح نبوده و سخنرانان آن نيز گاهي تكراري شده اند.
«ضيا ءالدين ترابي» شاعر و منتقد مي گويد: «البته در مورد هر جلسه اي كه برگزار مي شود هر كسي نظري دارد؛ گاهي عده اي هم مخالفند، اما در كل كار كتاب ماه ادبيات و فلسفه پسنديده و قابل قبول است.» اكنون نشست هاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه كه از اتاقي كوچك هدايت مي شود، به عدد ۱۵۰ رسيده است. «منوچهر احترامي» طنزپرداز با شنيدن ۱۵۰ نشست، مي گويد: «گفتن ۱۵۰ راحت است، اما برگزاري ۱۵۰ جلسه كه حرف هاي آن تكراري نباشد و بتواند مخاطب را راضي كند كار ساده اي نيست.»
شايد خيلي ها مدعي شوند كه برگزاري ۱۵۰ نشست و انتشار ۸۳ شماره نشريه ادبي- فلسفي با امكانات دولتي كار آساني است و هر كسي مي تواند در صورت داشتن بودجه و منابع مالي و دولتي اين كار را انجام دهد. اما نگاه به پرونده نشست ها و نشريه هاي گذشته و كنوني در عرصه دولتي و حتي آزاد نشان مي دهد برگزاري ۱۵۰ نشست مستمر طي شش سال و انتشار ۸۳ شماره نشريه ادبي- فلسفي كه بتواند اهالي قلم و مطالعه را راضي كند كار چندان آساني نيست؛ حتي با سرمايه هاي دولتي و غيردولتي.
«منوچهر احترامي» معتقد است: «كارهاي فرهنگي عشق مي خواهد و تنها با امكانات و پول نمي شود آن را انجام داد. اگر تمام سرمايه هاي دنيا را جمع كنيد، بدون توانايي و عشق نمي شود ۱۵۰ نشست را به صورت مستمر و خوب برگزار كرد.»
«كامران شرفشاهي» شاعر، نيز در مورد امكانات دولتي براي برگزاري نشست و كارهاي فرهنگي، مي گويد: «شايد گفته شود كه كتاب ماه براي رسيدن به اين مرتبه، مرهون كمك هاي دولتي بوده است و حرف هايي از اين قبيل. اما در عرصه فرهنگ اين سامان كم نبوده اند مدعياني كه عليرغم كمك هاي بي دريغ و فراوان راه به جايي نبرده اند و كارنامه تحسين برانگيزي از خويش به يادگار نگذاشته اند. البته ممكن است نقدهاي ديگري نيز از اين جنس، در گوشه و كنار، گفته يا نوشته شود. ليكن گاه برخي از اين گونه نقدها حكايت از موفقيت دارد. به قول حكيمي: «وقتي به درختي سنگ پرتاب مي كنند، يعني كه ميوه داده است.» دكتر « تقي پورنامداريان» استاد دانشگاه، با شرفشاهي هم عقيده است و چنين مي گويد: «درست است كه حمايت مالي دولتي نيز از عوامل موثر در بقا و تدوام اين نشريه بوده است، اما چنين حمايتي تنها به اين نشريه اختصاص نداشته است و بي ترديد اين حمايت بدون اقبال جامعه فرهنگي و اهل كتاب به ماهنامه ادبيات، نمي توانست تداوم انتشار آن را با اين سبك و سياق تدارك ببيند.»
هنوز بسياري از استادان و صاحب اهل قلم از دريافت وجه نقد پس از سخنراني يا ارائه مقاله- كه حق مسلم آنهاست- خودداري مي كنند و به هيچ عنوان به خاطر پول در مكان هاي غيرفرهنگي حضور پيدا نمي كنند. از طرفي با وجود نگاه هاي نامطمئن تعدادي از اهل قلم به فعاليت هاي فرهنگي و هنري در عرصه دولتي و وجود چارچوب هاي اداري نشان مي دهد رسيدن به يك نتيجه مطلوب در عرصه ادبيات و فلسفه كه در بخش خلاقه خود نيز چارچوب پذير نيست كاري دشوار است.
دكتر «علي موسوي گرمارودي» كه خود چند سالي سردبير مجله فرهنگي- ادبي «گلچرخ» بوده، با دغدغه ها و مشكل هاي فراوان انتشار يك نشريه خوب، آشنا است. مي گويد: «آن كه مجله اي منتشر مي كند، اگر نتواند هر روز بر شمارگان مخاطب خود بيفزايد و يا دست كم مخاطباني را كه دارد با حفظ سطح خويش، نگه دارد، ناگزير تعطيل خواهد شد.»
از طرفي انتشار نشريه و برگزاري نشست هاي فرهنگي- ادبي در چنين فضايي(ارگان هاي دولتي) براي رفع تكليف كار چندان دشوار نيست. براي مثال مي توان با پرداختن به ادبيات كلاسيك و انتشار مقالاتي كه به خاطر ضعف سطح علمي در نشريات ديگر فرصت انتشار نيافته اند و هيچ تأثيري در جامعه فرهنگي- ادبي ندارند و دعوت از افرادي كه هيچ سندي براي حرف هاي خود ندارند، سال ها در آ شفته بازار فرهنگي كنوني حضور داشت و مدعي شد كه «من سال هاست نشست برگزار و فلان نشريه را منتشر مي كنم.» دكتر «بهروز ياسمي» نيز چنين اظهار مي كند: «البته مي توان يك جلسه را همين طور و بدون كيفيت برگزار كرد، اما برگزاري و نگهداري نشست هاي بالنده دشوار است.»
«اسدالله امرايي» مترجم، اعتقاد دارد در كتاب ماه ادبيات و فلسفه يك آدم سر جاي خودش قرار گرفته است، مي گويد: «مهم ترين نكته در اين نشست ها و نشريه اين است كه آدمي كه ادبيات را مي شناسد و دغدغه ادبيات دارد در رأس اين مجموعه است. اين نشان مي دهد اگر كسي سر جاي خودش باشد نتايج خوبي به دست مي آيد. چون مي داند چه كار مي كند و دنبال چه چيزي است. متاسفانه بيشتر نشريات ما در آزمون و خطا وقت مي گذرانند ، اما كسي كه بداند و تخصص داشته باشد، گرفتار آزمون و خطا نمي شود. مديريت اين برنامه ها مي دانسته چه مي خواهد و كجا بايد دنبال آن بگردد.»
«مصطفي محدثي خراساني» سردبير نشريه شعر، تخصص و توانايي را در رسيدن به موفقيت بسيار مهم مي داند: «برگزاري جلسات خوب و انتشار نشريه اي موفق نشان مي دهد كه دست اندركاران افراد متخصص و آشنا به فرهنگ و ادبيات و فلسفه هستند.»
اين كه كاري انجام شود و همه افراد از آن راضي باشند، غيرممكن به نظر مي رسد. اما اشاره به موفقيت اين نشست ها، همراه با وجود ضعف ها، در حوزه كاري خود(ادبيات و فلسفه) غير قابل انكار است و بايد گفت، نقاط قوت اين جلسات آنقدر زياد است كه نقاط ضعف آن را پوشش مي دهد. از طرفي بايد قبول كرد هر نشست يا نشريه اي بخشي از نيازهاي جامعه را پاسخ مي دهد و نمي تواند همه را راضي كند.
«نگار اسكندرفر» (مدير مسئول نشريه كارنامه) با اين حرف موافق است و مي گويد: «نشست هاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه پاسخ دهنده بخشي از نيازهاي جامعه ادبي و فرهنگي ايران است. اين نشست ها و نشريه متعلق به آن(ادبيات و فلسفه) نيز به خوبي توانسته است نيازهاي مخاطبان خاص خود را برآورده كند.»
اما، حقيقت اين است كه در ايران موفقيت ها مقطعي و به شخص وابسته است و بعد از رفتن او حركت متوقف يا به شكلي ضعيف مي شود. كتاب ماه ادبيات و فلسفه نيز اگرچه مورد توجه بسياري از علاقه مندان فرهنگ قرار گرفته است، اما تا آنجا كه ديده مي شود به شخص وابسته است.
«محمدحسن شهسواري» نويسنده، ضمن كم نظير دانستن اين نشست ها موفقيت و تداوم آن را نيز مديون شخص مي داند، «بدون ترديد من اين نشست ها را مديون مسئول برگزاركننده آنها مي دانم. در ايران حركت ها به اشخاص وابسته است و وي توانسته است از غالب ديدگاه هاي موجود براي شركت در جلسات استفاده كند.»
«رضا سيد حسيني» مترجم، نيز دليل موفقيت اين نشست ها را مسئول برگزاركننده اين نشست ها مي داند: «به اعتقاد من، دليل تداوم اين نشست ها و نشريه متعلق به آن پشتكار برگزاركنندگان است.»
دكتر «ضياء موحد» نيز با ما هم عقيده است: «كتاب ماه، ادبيات و فلسفه از صورت مجله به نهادي فرهنگي تبديل شده است. در هيچ مجله اي به اندازه كتاب ماه در اين سال ها نقد كتاب و بحث هاي نظري با شركت صاحب نظران در باب داستان و شعر و فلسفه نخوانده ايم. جالب توجه اين كه آقاي محمدخاني اين همه را با همكاري عده اي بسيار معدود يعني در واقع خود و يكي دو نفر در امور جانبي انجام مي دهد. اين واقعيتي است كه سياهي لشگر نيايد به كار. اميدوارم اين نهاد با آمد و رفت اين گروه و آن دولت آسيبي نبيند.» با توجه به امكانات موجود و فضاي حاكم در جامعه، حركت هاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه در حوزه كاري خود موفق به نظر مي آيد. اين نشست ها تاكنون بدون توجه به حاشيه فرهنگ و ادب و سياست زدگي و فاصله گرفتن از كار خود، حركت كرده است.
در پايان بايد گفت، نشست هاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه و نشريه آن نياز به تغيير و تحول دارد، كه اميد است مسئولان آن از اين مسئله غافل نگردند و تنها به تعريف يا تمجيد چند دوست يا آشنا يا افرادي كه براي سخنراني به آن نشست ها دعوت شده اند دل خوش نكنند. مسئولان بايد بدانند كه كار آنها اگرچه موفق، اما بدون نقص نيست و بايد سعي كنند ايرادهاي وارده بر آن را رفع كنند. براي مثال، اشاره افراد به گزينشي برخورد كردن با آثار و فراموش شدن تعدادي از نويسندگان ايراني را مي توان نام برد. از طرفي آنچه آنها تاكنون ارائه كرده اند شايد نيازهاي زمان خود را برطرف كرده باشد. بايد از ياد نبرد كه هر دوره اي نيازهاي خاص خود را دارد و پاسخ گويي به نيازهاي جديد روش هاي جديد را مي طلبد. نمي توان با يك شكل و روش سال ها پاسخ گوي مخاطب بود و به مسائل و شيوه هاي جديد پاسخ گويي و برگزاري نشست ها و انتشار نشريه توجه نكرد.