عباس اسدي
چه شد كه ۵۰ سال پس از رحلت پيامبر اسلام(ص) جامعه اسلامي بدانجا رسيد كه فردي مثل امام حسين(ع) ناچار شد براي نجات جامعه از ظلم و ستم و جباريت آل سفيان و اجراي عدالت ،طواف خانه خدا را رها كرده و راهي سرزمين نينوا بشود؟ چه شد كه در جامعه اي با آن همه بهره مندي از رفتارهاي اخلاقي و انساني و ديني،  يزيد حاكم شد؟ چه شد كه ۲۰ سال پس از شهادت امام نخست شيعيان، در همان شهري كه علي (ع) حكومت مي كرد، پسران اميرالمؤمنين را به شهادت رساندند. اينها پرسش هايي است كه ذهن بسياري از دينداران و دوستداران اهل بيت را به خود مشغول كرده است. به راستي چرا چنين اتفاقي رخ داد و حسين (ع) و يارانش در سرزمين كربلا شهيد شدند. مگر نه اينكه شهروندان آن روز مكه و مدينه و شام و عراق مسلمان بودند، مگر نه اينكه همه اين اتفاقات در سرزميني رخ داد كه عطر حضور پيامبران الهي شميم هر انسان آزاده و مسئوليت پذيري را نوازش مي كرد. انسان هاي خداجو، دل آگاه و مبارز كجا بودند كه سرنوشت حسين(ع) و يارانش به شهادت ختم شد. امر به معروف و نهي از منكر چرا فقط در وجود اباعبدالله الحسين (ع) شعله ور شد، جامعه آن روز رو به سوي كجا و چه كسي داشت كه حسين (ع) را در صحراي تفتيده و سوزان نينوا تنها گذاشت، تاريخ نگاران، پژوهشگران ديني و آنها كه درس و بحث و مدرسه شان به پنجره اي رو به سوي اخلاق، دين، مسئوليت شناسي و آزادي خواهي گشوده است از غفلت همگاني امر به معروف و نهي از منكر به عنوان يك اصل فراموش و تعطيل شده در آن زمان ياد مي كنند و بر اين باورند كه اگر جامعه آن روز با اهداف پيشگيرانه و هدايت گرايانه رو به سوي امر به معروف و نهي از منكر مي كرد، امروز ما عزادار بزرگ پرچمدار آزادي خواهي، عدالت طلبي و انسان آگاه و مسئوليت شناسي چون حسين ابن علي (ع) نبوديم، اگر آن روز منكرات شناخته مي شد و براي پيشگيري از ترويج و فراگير شدن آن اقدام باورمندان ميدان عمل مي يافت در نينوا فاجعه بزرگ سال ۶۰ هجري رخ نمي داد. آري حسين و يارانش آن روز رفتند تا به همه حج گزاران تاريخ بگويند كه اگر يزيد باشد، اگر ظلم و ستم باشد و اگر عدالت نباشد دين خدا به مخاطره افتاده است و براي رفع خطر و اجراي احكام حيات بخش اسلام بايد سرفدا كرد.هفته اول محرم به تأسي از حركت آزادي خواهانه و عدالت طلبانه امام سوم شيعيان (ع) هفته امر به معروف و نهي از منكر نام گرفته به همين مناسب همشهري با محمود صلاحي دبير ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر استان تهران گفت وگو كرده است. متن اين گفت و شنود در پي مي آيد.

* آقاي صلاحي به عنوان دبير ستاد امر به معروف و نهي از منكر بفرماييد، كاركرد اين ستاد چيست؟ با چه اهدافي شكل گرفته است؟ آيا كاركرد آن مانند بسياري از ديگر ستادها در حوزه هاي فرهنگي و اقتصادي مقطعي و فصلي است؟
- ابتدا بايد بگويم با وجود آنكه حضرت امام (ره) در سال هاي ابتدايي انقلاب يكي از راه هاي مهار فساد در زمينه هاي مختلف را امر به معروف و نهي از منكر همگاني دانستند و حتي بحث تشكيل وزارتخانه امر به معروف و نهي از منكر به صورت جدي مطرح شد و اين نگرش هم برخاسته از اصل هشتم قانون اساسي بود اما به باور بنده كوتاهي ها مانع از اين شد كه اين اصل مسلم قانون اساسي جنبه اجرايي و كاركردي پيدا كند. با اين وجود در سال ۱۳۷۲ با حمايت و تأكيد مقام معظم رهبري ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر شكل گرفت و متعاقب آن امام جمعه هر شهرستان به عنوان رئيس ستاد و استاندار هر استان به عنوان قائم مقام به صورت جدي كار خود را آغاز كردند.اكنون براساس دكترين ستاد، احياي امر به معروف و نهي از منكر بيش از آنكه جنبه اجرايي به خود بگيرد، آموزش دادني و يادگرفتني است، يعني اينكه اگر كسي يا شخصي مي خواهد امر به معروف و نهي از منكر كند بيش از هر چيز بايد آموزش ديده باشد، اين مقوله ديني را بشناسد، از شرايط امر به معروف آگاهي كافي داشته باشد، لذا آنها كه براساس تكليف ديني و مسئوليت اجتماعي مي خواهند امر به معروف كنند. ابتدا بايد آگاهي داشته باشند كه عمل مورد نظر به عنوان مثال واجب، مستحب، حرام و مكروه است، دوم اينكه انسان بايد احتمال دهد كه امر و نهي ممكن است با روش هاي گوناگون اثر مثبت در پي داشته باشد، سوم اينكه فرد خاطي اصرار بر ادامه گناه داشته باشد و آخر اينكه نتيجه اي كه از اين اقدام حاصل مي شود ضرر و زيانش بيشتر از آن حركت فرد خاطي نباشد.بنابراين مي بينيم كه نمي شود همين گونه براساس سليقه و ذائقه شخصي به امر به معروف و نهي از منكر مبادرت ورزيد.اصل امر به معروف و نهي از منكر يكي از فروع دين است و ستاد احيا با تأسي و تكيه بر باورهاي ديني ،معتقد است كه فعاليت اين ستاد در هميشه تاريخ و تا زماني كه جوهره دين در وجود فرد مسلمان و شيعه علوي باقي است. بايد استمرار و پويايي داشته باشد و نمي توان فعاليت آن را به فصلي و مقطعي خلاصه و محدود كرد.
* هفته اول محرم هفته امر به معروف و نهي از منكر نام گرفته است، شايد به اين دليل كه بارزترين و كاركردي ترين اقدام اباعبدالله الحسين(ع) در اجراي امر به معروف و نهي از منكر اين است كه طواف خانه خدا را رها مي كند و براي مبارزه با ظلم و ستم راهي سرزمين نينوا مي شود، ابا عبدالله الحسين (ع) با اين حركت مي خواهد به تاريخ بگويد مصاديق منكر در زمان هاي مختلف و در شرايط متعدد متفاوت است، آيا شما به عنوان دبير ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر مي پذيريد كه دامنه اين فرضيه الهي و مصداق هاي منكر و معروف در شرايط زماني به جز احكام مسلم ديني در ساير موارد متفاوت است؟
- ما در مصاديق منكرها و معروف ها معتقديم كه دامنه آن از مسائل اعتقادي و ايدئولوژيكي فراتر رفته و حوزه هاي سياسي، اقتصادي،  اجتماعي و حتي بهداشتي را در بر مي گيرد.به عنوان نمونه سيگار كشيدن اگر چه يك تخلف و جرم تلقي نمي شود، اما مصداق منكر است، از اين جهت كه يك فرد سيگاري ابتدا به اقتصاد خانوادگي خويش ضربه مي زند، اين ضربه و ضرر متوجه اقتصاد كشور هم مي شود و علاوه بر آن ممكن است براي اطرافيان نيز خسران و زياني از نظر سلامتي به همراه داشته باشد.اكنون فصل بارندگي است، عده محدودي از شهروندان زباله هاي خود را در كانال هاي آب رها مي كنند، اين اقدام مشكلاتي را براي مديريت شهري پديد مي آورد و هزينه اي را به شهرداري تحميل مي كند كه غير مستقيم از جيب شهروندان هزينه مي شود، اين هم مي تواند مصداق منكر باشد. همين طور سد معبر، مزاحمت براي رفت و آمد مردم، تخريب فضاي سبز و ساير اقداماتي كه از سوي برخي افراد براي شهروندان زحمت درست مي كند مصداق منكر است و بر هر شخص متدين و مسئوليت شناس فريضه است كه به فرد خاطي گوشزد كند، آن هم به گونه اي كه تأثير لازم را در پي داشته باشد.
* آقاي صلاحي اگر بخواهيم امر به معروف و نهي از منكر را درنوعي از لباس و نوعي از مدل ريش و نوع پوشش خانم ها و يا مواردي كه شما اشاره كرديد خلاصه و منحصر كنيم، با اصلاح رفتارهاي شهروندي در حوزه مديريت شهري و اصلاح پوشش و پايبندي به ظواهر ديگر موضوعي براي امر به معروف و نهي از منكر باقي نمي ماند و به ظاهر اين اصل به سقف خود مي رسد، به غير از مواردي كه برشمرديد در حوزه دفاعي كشور، پاسخ به تهديدهاي احتمالي دشمن،  شيوه هاي قيم مآبانه برخي مديران در پست هاي سازماني، رفتارهايي را پديد مي آورد و مصداق منكر مي آفريند. در چنين مواردي تكليف آنها كه مقيد به باورهاي ديني هستند چيست؟
- اگر ما امر به معروف و نهي از منكر را روي آشكار شدن تار موي خانم ها و پوشش آنها _ كه به جاي خود اهميت دارد و يك بانوي ديني در مملكت اسلامي بايد رعايت پوشش و حجاب راداشته باشد- متمركز كنيم از ماهيت و اهداف واقعي احياي امر به معروف و نهي از منكر فاصله گرفته ايم، در حالي كه اگر يك مسئول دولتي همان گونه كه براي ايجاد اشتغال و دميدن روح نشاط و سازندگي در جوانان يك امر به معروف انجام مي دهد در صورتي كه غير از اين عمل كند مرتكب منكر شده است، اگر مديري و مسئولي در حوزه فعاليت خود مشكلاتي را براي مردم بوجود آورد مرتكب منكر شده است و بايد با خطاهاي او برخورد كرد، امروز در برخي از اداره ها و سازمان ها اسراف وجود دارد، در برخي از افتتاحيه ها ريخت و پاش صورت مي گيرد، اين مصداق منكر است، آن هم در جامعه اي كه شمار قابل توجهي از مردم زير خط فقر زندگي مي كنند. اگر من مسئول پارتي بازي كردم، آدم غيرمتخصص، غيرماهر و غيركاردان را به جاي يك نيروي متعهد، متخصص و شايسته بر پستي نشاندم، به صرف اينكه از بستگان من است، منكر مرتكب شده ام و بايد اين زمينه وجود داشته باشد كه بتوانم مورد نقد و اعتراض قرار گيرم. اتفاقاً من معتقدم اگر اين منكرات درست شود و تبعيض ها از جامعه رخت بربندد پوشش بانوان ما نيز درست مي شود.
* ببينيد هميشه اين سئوال براي خيلي از شهروندان باقي مانده و پاسخ آن هم روشن نشده است كه وقتي نظام اسلامي حاكم است و اين نظام هم براساس يك اعتراض و مبارزه انقلابي شكل گرفته و در اين نظام قواي نظامي و انتظامي وجود دارد، دادستاني و دادگاه و دادگستري و قضاوت اسلامي بد و خوب را تشخيص مي دهد و براساس آن برخورد مي كند آيا دخالت و ورود يك شهروند به حوزه اينكه فلان رفتار بد و فلان كردار خوب و بايد فراگير و يا با آن برخورد شود آيا اين نوع نگاه و اجرايي شدن آن نوعي تداخل در كار نيروي انتظامي و ارگان ها و نهادهاي نظارتي نيست؟
- نيروي انتظامي به عنوان برقرار كننده نظم و امنيت در كشور و دادگستري و دادستاني به عنوان اجرا كننده احكام مبتني بر قانون اساسي كار خود را مي كنند و تنها به تخلف مشهود رسيدگي مي كنند. اما يك سري اقداماتي در جامعه وجود دارد كه براساس قانون جرم نيست اما رويگرداني از رعايت آنها و بي توجهي به آداب و سنن آن در جامعه، بستر ورود افراد را به تخلف و جرم فراهم مي آورد، امر به معروف و نهي از منكر مي آيد و با نظارت عام و فراگير از شكل گيري يك جرم پيشگيري مي كند. به عنوان مثلاً سيگار كشيدن جرم نيست، بي احترامي به پدر و مادر جرم نيست، نرساندن يك مصدوم به بيمارستان توسط تماشاگر حادثه خلاف نيست، بي توجهي به نوعدوستي، دگرخواهي و ايثارگري در حق ديگران تخلف محسوب نمي شود، بي احترامي اعضاي خانواده به يكديگر جرم نيست، اما وجود همه اينها در جامعه اسلامي مصداق منكر و رعايت آنها مصداق معروف است و در اين زمينه هم نيروي انتظامي و دادگستري ورود پيدا نمي كند، پس بنابراين اگرفردي در جامعه اسلامي به باورهاي ديني خود توجه كند و بخواهد با تكيه بر فروع دين به عنوان يك فرد مسئول روزگار سپري كند نبايد بي تفاوت و بي توجه باشد و اين هم به معناي آن نيست كه كسي حق داشته باشد با ديگران برخورد كند، بلكه امر به معروف تنها و تنها كاركرد پيشگيرانه دارد و زماني هم مي تواند نتايج لازم را بر جاي گذارد كه يك اراده همگاني اقدام به تحقق  آن كند و در رفتار و كردار تك تك افراد جلوه گر شود. و خيلي هم مايل نيستيم احياي امر به معروف و نهي از منكر جنبه دولتي و سازماني پيدا كند.
* من به عنوان آمر به معروف و ناهي از منكر چگونه بايد تشخيص دهم در حرفه اي كه كار مي كنم چه چيزي مصداق منكر و چه حركتي مصداق معروف است؟
- ما جمعي از طلاب فاضل و دانشجويان خبره را سازماندهي كرده ايم تا با مطالعه و پژوهش مصداق هاي معروف و منكر را در مشاغل متفاوت بيابند و آن را در اختيار شهروندان قرار دهند، اكنون براي هشت شغل و صنف متفاوت ،مصاديق معروف و منكر را شناسايي و در اختيار اعضاي آن صنف قرار داده ايم كه متناسب با آن به فريضه امر به معروف و نهي از منكر عمل شود، به عنوان مثال در صنف تاكسيرانان مشخص شده است كه چه چيزي معروف و چه چيزي منكر است. اين را به صورت جزوه اي تهيه كرده و آن را به تاكسيراني داده ايم. با اين كار معيارها و ملاك ها را مشخص كرده و از رفتارهاي سليقه اي و خود سر پيشگيري كرده ايم... ضمن آنكه در آينده وقتي دامنه مشاغل متفاوت را در بربگيرد و مردم هم بستر انتقاد و اعتراض را فراهم ببينند به باور من يك فراخوان عمومي متكي بر يك منطق عقلاني براي دعوت به خوبي ها و دوري از بدهي ها شكل خواهد گرفت چرا كه باز هم تأكيد مي كنم امر به معروف و نهي از منكر نوعي نظارت عامه اجتماعي است و ما با احياي آن در حقيقت در خانه مان پليس خود هستيم، در كلاس درس، مدرسه و دانشگاه يكديگر را به رفتارهاي انسان دوستانه دعوت مي كنيم، و از كردارهاي نادرست پرهيز مي دهيم.
* اصل هفتم قانون اساسي «شوراها» پس از ۲۰ سال احيا شد، چرا براي احياي اصل هشتم قانون اساسي كه بحث امر به معروف و نهي از منكر را شامل مي شود پس از ۲۶ سال تا كنون اقدامي صورت نگرفته است؟
- به اعتقاد من همه در تحقق و احياي اين اصل كوتاهي كرده اند و نمي شود تقصير را فقط به گردن نهادي خاص و يا اشخاص بيندازيم، به تازگي كميسيون هاي مربوطه در دولت براي اجرايي و كاركردي شدن اين اصل اقداماتي را انجام داده اند و اكنون آماده ارسال به هيأت وزيران است و در صورتي كه در هيأت وزيران به تصويب برسد به صورت لايحه به مجلس شوراي اسلامي مي رود تا شيوه هاي اجراي آن عملياتي شود.
* ِآيا در كميسيون دولت بحث وزارتخانه هم مطرح شده است؟
- فعلاً در اين مرحله از لايحه بحث وزارتخانه امر به معروف و نهي از منكر پيش بيني نشده و بيشتر بحث احيا مطرح است.
* به نظر مي رسد در سال جاري دور جديدي از فعاليت هاي ستاد احيا آغاز شده و تعاملاتي هم با استانداري ها و مديريت هاي شهري صورت گرفته است در اين باره قدري توضيح دهيد؟
- با استقرار مديريت جديد شهرداري تهران تمهيداتي انديشيده شد تا سازمان هاي مرتبط با فعاليت هاي فرهنگي بتوانند در اين بخش با ستاد احيا همكاري و همفكري كنند به همين خاطر سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران با اجراي برخي از برنامه ها به اهداف ستاد احيا كمك كرد تا جايي كه معاونت فرهنگي ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر استان تهران به سازمان فرهنگي و هنري سپرده شده است.علاوه بر اين به سازمان فرهنگي و هنري پيشنهاد داديم يكي از فرهنگسراهاي موجود در شهر را به فرهنگسراي امر به معروف تبديل كنند و يا اينكه براي تأسيس چنين فراهنگسراهايي اقدام صورت گيرد كه مقدمات اوليه تأسيس آن صورت گرفته و اين فرهنگسرا با مشخص كردن مصاديق معروف ها و منكرها فعاليت خود را با عنوان فرهنگسراي معروف آغاز خواهد كرد. در تعامل با استانداري تهران هم به توافق رسيديم كه ابلاغ مشتركي را با ستاد احيا براي فرمانداران شهرهاي استان تهران ارسال كنند تا همكاري و تعامل ستاد احياي شهرهاي استان تهران با فرمانداري ها افزايش يافته و از اين طريق بتوانيم به اهداف مورد نظر دست يابيم.
* به عنوان آخرين سؤال بفرماييد ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر تا چه ميزان به اهداف غايي خود دست يافته است؟
- يكي از راه هاي رسيدن به اهداف مورد نظر بودجه و اعتبار لازم است كه بايد عرض كنيم بودجه و اعتبار سالانه ستاد احياي امر به معروف و نهي از منكر به اندازه هزينه يك روز يك وزارتخانه است، اگر چه مايل نيستيم كم كاري و دورافتادن از اهداف را به بودجه و اعتبار پيوند زنيم، اما يك واقعيت انكارناپذير وجود دارد كه براي كار فرهنگي و به نتيجه رسيدن آن شما بايد اعتبار لازم را داشته باشيد، امر به معروف و نهي از منكر هم مقوله اي است كه بيش و پيش از آنكه نيازمند تجهيزات و نيروي انساني باشد نيازمند فعاليت هاي فرهنگي و آموزش و اطلاع رساني در اين حوزه است .اگر بخواهم متناسب با افقي كه پيش رو داريم حرفي زده باشم، ما هنوز در ابتداي راه هستيم، اما در همين مدت كم هم توانسته ايم براي فرهنگ سازي در اين حوزه نشريه راه رشد را راه اندازي كنيم كه اكنون در سراسر كشور توزيع مي شود و در پي فرهنگي كردن فريضه امر به معروف و نهي از منكر است.