احداث مسير ويژه پياده علاوه بر آنكه در تجديد حيات مراكز شهري نقشي انكارناپذير ايفا مي كند، با فراهم آوردن تعاملات اجتماعي، به شهروندان اجازه مي دهد در محيطي آرام، بدون اينكه هر لحظه خطر برخورد يا تصادف با خودرو را احساس كنند، حواس خود را كاملا معطوف انتخاب جنس، حظ بصري يا پياده روي بي دغدغه كنند.
كمال يوسف پور
در دهه هاي اخير، از سوي بسياري از صاحبنظران، انتقادات جدي و اساسي زيادي در مورد شهرسازي معاصر جهان كه عمدتا بر اساس تفكرات شهرسازي مدرن شكل گرفته، مطرح شده است. لبه تيز اين انتقادات بيشتر متوجه كيفيات كالبدي فضايي نامطلوب حاصل از اين نظام شهرسازي است كه از يك طرف به ايجاد ناهنجاري هاي رواني رفتاري و كاهش فعاليت هاي اجتماعي و از طرف ديگر به كاهش كيفيت محيط شهري و افول ارزش هاي اجتماعي، فرهنگي و بصري در فضاهاي شهري منجر شده است. كارشناسان علت عمده اين امر را توجه بيش از حد نظام شهرسازي مدرن به نيازهاي حركت سواره و غفلت از حفظ و ساماندهي نيازهاي حركت پياده ارزيابي مي كنند. از اينرو در طول دهه هاي گذشته، در تلاش براي يافتن راهكارهاي مناسب براي طرح شهر مطلوب شهروندان و به عنوان واكنش و چاره جويي در برابر اوضاع نابه سامان شهرهاي مدرن، تامين حركت پياده در شهر و ايجاد فضاهاي شهري براي حضور طولاني تر مردم در محيط شهري از نو مدنظر نظريه پردازان شهرسازي جهان واقع شده اند و گرايش ها و ديدگاه هاي جديدي در عرصه شهرسازي جهان مطرح شده است كه از آن به عنوان جنبش پياده گستري (Pedestrianization) ياد مي شود. حاصل اين جنبش پيدايش و رواج رشته جديد برنامه ريزي و طراحي پياده است كه امروزه به عنوان شاخه مستقلي از برنامه ريزي و طراحي شهري به حساب مي آيد. كنترل حضور وسايل نقليه موتوري در بافت شهر و احداث محورهاي مخصوص حركت پياده از مهمترين ره آوردهاي اين جنبش جديد به شمار مي رود كه امروزه در اكثر كشورهاي جهان مورد توجه متوليان امور شهري قرار گرفته است، به طوريكه امروزه تقريبا در تمامي مطالعات مربوط به بازسازي و تجديد حيات مراكز شهري، معابري با اولويت تخصيص به عابران پياده با كاربري تجاري مدنظر قرار مي گيرد. اين مسيرها از عواملي به شمار مي آيند كه قادر به تضمين دوام زندگي و در نتيجه پايداري مراكز كهن شهري خواهند بود.
مطالعات روانشناختي اجتماعي نشان داده است كه مردم براي تعامل اجتماعي و آمد و شد، نيازمند راه رفتن و حضور در فضاهاي عمومي هستند كه اين نوع حضور فضاي خاص خود را نيز طلب مي كند، چرا كه فرد بايد بتواند آزادانه و با فراغت كامل و بدون اينكه با مانعي برخورد كند، در يك فضاي ويژه پياده قدم بزند. محورهاي پياده (پياده راه ها) كه به منظور تامين اين هدف طراحي مي شوند، معابر شهري مختص پيادگان هستند كه ورود اتومبيل به آنها به طور كلي ممنوع است، مگر براي ورودهاي اضطراري همچون ماشين هاي آتش نشاني يا آمبولانس. انگاره خيابان پياده براي اولين بار در شهرهاي اروپايي از دهه هاي مياني قرن بيستم به بعد، با هدف حفظ مراكز تاريخي به اجرا درآمد. در شهرهاي آمريكايي نيز در قالب طراحي مجموعه هاي تجاري بزرگ و تحت عنوان مال ها، مبحث توجه به ايجاد مسيرهاي پياده به اجرا درآمده است. خصيصه مشترك تمامي اين اقدامات اولويت بخشي به حضور عابر پياده با هدف احياي حيات مدني بود. احداث مسير ويژه پياده علاوه بر آنكه در تجديد حيات مراكز شهري نقشي انكارناپذير ايفا مي كند، با فراهم آوردن تعاملات اجتماعي به شهروندان اجازه مي دهد در محيطي آرام، بدون اينكه هر لحظه خطر برخورد يا تصادف با خودرو را احساس كنند، حواس خود را كاملا معطوف انتخاب جنس، حظ بصر يا پياده روي بي دغدغه كنند. بازي كودكان، آسايش سالمندان و گذران اوقات فراغت جوانان از جمله كاركردهاي يك محور پياده است. محورهاي پياده شور و نشاط را به شهرها باز مي گردانند و اغلب ديدارهاي اتفاقي يا برنامه ريزي شده در آنها صورت مي گيرد. مهمترين آثار و نتايج طراحي محورهاي پياده عبارتند از: بهبود مديريت ترافيك و آرام سازي فضاي شهري، امنيت و ايمني پياده، بهبود سيما و منظر شهري، بهسازي زيست محيطي فضاي شهري، سهولت در دسترسي به مراكز خريد و تسهيل ارايه خدمات، تشويق مردم به استفاده از حمل ونقل عمومي، اعتلاي زندگي اجتماعي و توسعه فعاليت هاي فرهنگي. در كشور ما اكثر شهرها در بطن شبكه هاي شهري از امكانات قوي بسياري براي ايجاد محورهاي پياده برخوردار هستند. يكي از اقدامات ارزشمندي كه طي سالهاي اخير در اين زمينه صورت گرفته، احداث محورهاي پياده در شهر تبريز است. تبريز از نخستين شهرهايي است كه با احداث 3محور متمايز و شاخص پياده، در زمينه تفكيك حركت سواره از پياده گام برداشته است. تجربه شهر تبريز در طراحي و اجراي 3محور پياده است كه به همت شهرداري اين شهر و به قصد ايجاد آرامش و امنيت براي حركت پياده صورت گرفته و 2تاي آنها بطور كامل به بهره برداري رسيده است، اگرچه با كاستي ها و نواقصي همراه بوده است كه در فرصتي ديگر مي توان آنها را مورد بررسي و ارزيابي قرار داد، ليكن با توجه به نياز اساسي شهرهاي كشور به فضاهاي شهري مطلوب، اين تجربه در شهرهاي ديگر نيز مي تواند مورد استفاده كارشناسان و مسوولان امر قرار گيرد، چنانچه در شهرهاي مشهد و بوشهر نيز تجارب مشابهي در اين زمينه صورت پذيرفته است. بر اين اساس، معرفي اجمالي محورهاي پياده شهر تبريز در دستيابي به تصويري روشن از امكانات و قابليت هاي محورهاي پياده در نظام شهرسازي كشور، خالي از فايده نخواهد بود:
|
|
|
محور پياده تربيت
محور پياده تربيت در قلب شهر و درون بافت تاريخي قرار دارد و هسته مركزي شهر را از خيابان امام خميني(ره) (خيابان اصلي شهر) به بازار تبريز پيوند مي دهد. مهمترين مراكز پيرامون اين محور ميدان ساعت (كه عمارت قديمي شهرداري تبريز در آن واقع است) و بازار تبريز است. تا پيش از پياده سازي، نماهاي قديمي و معماري خاصي كه بدنه هاي اين خيابان را تشكيل مي دهند، رو به فرسودگي داشت و بار ترافيكي سنگيني نيز در اين منطقه پرازدحام به چشم مي خورد. به اين ترتيب براي حل مشكل ترافيك اين خيابان و نيز نجات، بازسازي و پردازش معماري سنتي و نماهاي آن، ضرورت حذف اين محور از شبكه ترافيكي منطقه و اختصاص آن به عابران پياده احساس مي شد. در طراحي يك محور پياده همواره بايد معابري وجود داشته باشد كه با پذيرفتن نقش جايگزيني، تبعات قطع ترافيك از آن محور را نيز تحمل كنند. با توجه به اين اصل، محورهاي كمكي كه در اطراف خيابان تربيت قرار دارند، امكان حذف ترافيك از اين فضاي شهري را به وجود آورده اند و در حال حاضر بار عمده ترافيكي خيابان تربيت در خيابان هاي اطراف متمركز شده است. پيش بيني پاركينگ (با احداث پاركينگ طبقاتي، در خيابان امام خميني(ره))، يكي از نكات مهمي است كه در مكانيابي اين محور مورد توجه قرار گرفته است.
محور پياده تربيت به گونه اي طراحي شده كه در مواقع اضطراري با برداشتن زنجيري كه خيابان را مسدود كرده است، دسترسي فوري به آن برقرار مي شود. كاربري ها و صنف هاي گوناگون شغلي در اين محور طيف وسيعي از پوشاك و كيف و كفش گرفته تا لوازم پزشكي قنادي و مبل فروشي را در برمي گيرد كه اين ناهمخواني كاربري ها برخي مشكلات را در پي داشته است. محور پياده تربيت با باغچه و آبنماهايي كه در طول مسير طراحي شده، از تنوع خاصي برخوردار است. در كنار هر باغچه كه به صورت مارپيچ طراحي شده اند، 2نيمكت با زاويه اي مايل روبه روي يكديگر قرار گرفته اند. همچنين در اين محور مسيري از سنگ قلوه در حاشيه براي پيشگيري از لغزش عابران به هنگام تماشاي ويترين ها و باندي از سنگ پلاك براي عبور ويلچر و مادراني كه كالسكه به همراه دارند، در نظر گرفته شده است.
محور پياده استاد شهريار
تفاوت ويژگي ها و خصوصيات محور پياده استاد شهريار و بافت محل هاي آن نسبت به بافت تاريخي و مركزي تربيت، نوع ديگري از رويكرد به محور پياده را در شهر تبريز به نمايش گذاشته است. اين محور كه در كوي وليعصر، يكي از مناطق جديدالاحداث شهر، واقع است، ميداني به نام فلكه بزرگ را به ميدان يا فلكه بازار پيوند مي دهد. فلكه بزرگ از گذشته تا به حال در نقش يك تفرجگاه جذاب عمل كرده است و محلي براي قدم زدن شهروندان تبريزي به شمار مي رود. در گذشته استقبال فراوان مردم و جوانان از فلكه بزرگ و خيابان استاد شهريار، در كنار ترافيكي كه عبور خودروها ايجاد مي كرد، موجب بروز مشكلات جدي در حركت سواره و پياده مي شد كه براي حل اين مشكل طرح پيادهسازي اين خيابان تهيه و اجرا شد. اگرچه قطع حركت سواره در اين منطقه، با توجه به محورهاي كمكي كه در دو سوي محور پياده استاد شهريار قرار دارند، تاثيري بر شبكه ترافيكي منطقه بر جاي نگذاشته است، ليكن عدم پيش بيني پاركينگ يكي از كاستي هاي مكانيابي اين محور به شمار مي رود.
وجود كاربري هاي همخوان و مكمل در محور پياده استاد شهريار مانند فروشگاه هاي پوشاك و لوازم تزئيني، زمين هاي شاداب و مفرح را در اين محور ايجاد كرده و ميل به استقرار و حضور را نيز در ميان عابران پياده تقويت مي كند. اجناس، كالاها و پوشاك لوكس و مدروزي كه مغازه هاي اين محور عرضه مي كنند، اين محل را به مكاني براي مراجعات فراوان مردم به خصوص جوانان تبديل كرده و كاربري هايي همچون رستوران، كافي شاپ و بانك را نيز به همراه آورده است.
به منظور كاهش هزينه ها، كفسازي محور پياده استاد شهريار با استفاده از بتن شسته و سنگ هاي كوهي و سنگ هاي رنگي پلاكي كه به صورت ضايعات و دورريز در كارخانه هاي سنگبري تبريز وجود داشت، انجام يافته و در قسمت مياني مسير از ابتدا تا انتها باغچه هاي خاصي طراحي شده است. ارتفاع لبه باغچه ها از زمين به اندازهاي است كه محلي را به عنوان نوعي مبلمان ساختاري براي استراحت كوتاه و رفع خستگي عابران ايجاد كرده است. در ابتدا و انتهاي اين محور نيز دو دروازه براي دسترسي هاي اضطراري قرار گرفته است.
محور پياده مغازه هاي سنگي
محور پياده مغازه هاي سنگي همانند محور پياده تربيت در مركز شهر (خيابان شريعتي جنوبي، از خيابان هاي قديمي تبريز) و درون بافت تاريخي آن قرار دارد و از نظر ضرورت هاي پياده سازي تقريبا از وضعيتي مشابه محور پياده تربيت برخوردار است. ازدحام سواره، عبوري شدن محورهاي محله اي و عدم امنيت پياده، فرسودگي بدنه ها و عدم سنخيت كاربري ها با بستر و پيشينه فرهنگي تاريخي خيابان مغازه هاي سنگي از جمله عواملي بودند كه موجب شد شهرداري تبريز در صدد پياده سازي اين محور برآيد. پيشينه فرهنگي و تاريخي، ارزش معماري، شهري و تاريخي بدنه ها، موقعيت مناسب فضاي شهري و وجود محورهاي كمكي سواره در عرصه هاي همجوار از قابليت ها و امكانات محور پياده مغازه هاي سنگي هستند كه مي توانند به ايجاد بسترهاي لازم براي شكل گيري يك فضاي شهري مطلوب در اين محور كمك كنند. يكي از مهمترين هدف هاي شهرداري تبريز از طراحي محور پياده مغازه هاي سنگي، ايجاد پيش زمينه فعاليت هاي فرهنگي، تغيير كاربري هايي از قبيل قصابي و خدمات مرغداري و جذب كاربري ها و عملكردهاي مناسب در حيطه ضوابط حقوقي و اجرايي لازم بود كه در حال حاضر به دلايل مختلف اين هدف محقق نشده است. طراحي و ساماندهي بدنه ها و اجزاي آنها، هماهنگ سازي عناصر كالبدي ناهمگون با منظر غالب، استفاده از مصالح همگون با بافت در كفسازي، طراحي و ساماندهي تاسيسات شهري، توجه به فضاي شب با نورپردازي، استفاده بهينه از زيرزمين هاي موجود، امكان دسترسي سواره در موارد ضروري، پيش بيني پاركينگ و بارانداز، طراحي ورودي ها، مبلمان و فضاي سبز شهري از آيتم ها و نكاتي هستند كه در طرح اين محور پياده كه متاسفانه به اجراي كامل نرسيده و تنها به پيادهسازي و نصب برخي تجهيزات روشنايي در آن اكتفا شده است، مورد توجه قرار گرفته بودند.
منابع:
حبيبي، سيدمحسن، مسير پياده گردشگري، مجله هنرهاي زيبا، شماره 9، تابستان 1380
مرادي، نازيلا، بازگشت به گذرهاي پياده، ماهنامه شهرداري ها، سال دوم، شماره 18، آبان 1379
مهديزاده، جواد، مفاهيم و مباني پياده راه سازي، ماهنامه شهرداري ها، سال دوم، شماره 19، آذر 1379
