نقش هايي اينچنيني قرار است سال جديد ديوارهاي بيشتري را مزين كند .
آزاده بهشتي
برگ درخت سبز دود گرفته است، آسمان تيره و و ديوارها اگر دستي به آنها بكشي غبار سالهاي سال ماندن در اين شهر به تن آنها رخنه كرده است. در اين ميان تنها شايد قاب عكس هايي كه روزي به ديوار خانه پدربزرگ آويخته شده بود، بتواند رنگ و لعابي به چهره رنگ پريده و كدر شهر بدهد، تابلوهايي كه ابعاد آنها اگر بزرگ تر شود مي تواند روي ديوارهاي شهر جاي بگيرد، مثل نقاشي ديواري .
پشت چراغ خيابان يا بزرگراه مي ايستيم، ثانيه هايمان درون اتاقك آهني ماشين هايي كه پشت هم قطار شده اند به دقيقه ها تبديل مي شود. چشم كه مي چرخاني ديوارهاي كج و معوج و آجرهاي خاك آلود و دود گرفته، ايستايي و سكون ماشين هارا _ بخوانيد ترافيك _ سرسام آور مي كند. به خيالت پناه مي بري، نقش انسان سوار بر اسب، در حال شكار، سواري كه كلا ه بر سر و جبه اي منقوش به تن دارد و شمشير مرصعي به كمربند آن آويزان است، در ذهن كليد مي خورد؛ تنها ديوار نگاره قديمي كه در موزه ملي ايران نگهداري مي شود .
زماني كه انسان هاي اوليه نخستين تراوش هاي ذهني خود را روي ديوار غارها حك مي كردند، هيچ كس فكر نمي كرد نقاشي ديواري به وسيله اي براي نشان دادن هويت ملي و مذهبي كشورها تبديل شود؛ نقش هايي كه به جز اينها مي تواند به آرام سازي نماهاي شهر كمك كند و جلوه ويژه اي به شهر ببخشد .
بافت معماري و تاريخي گذشته كلا نشهري مانند تهران با گذر زمان، آرام آرام هويت خود را از دست داده و سيماي ظاهري شهر هم با دود ماشين ها، تيره و تيره تر شده و بلندي و كوتاهي ساختمان به اين هرج و مرج و ناهماهنگي دامن زده است. بيشتر روانشناسان معتقدند اين ناهماهنگي و متوازن نبودن ساختار شهري در تشديد ناآرامي هاي رواني كه در طول روز در افراد ايجاد مي شود نقش موثري دارد .
در اين ميان كارشناسان مسايل شهري معتقدند، آنچه مي تواند به حفظ نشانه هاي تهران قديم كمك كرده و جلوه ويژه اي به شهر بدهد، استفاده از هنر نقاشي هاي ديواري است تا علا وه بر انتقال نمادهاي تاريخي و فرهنگي، تصاوير زيبايي را در ذهن افرادي كه هر روز از كوچه ها، خيابان ها و بزرگراه ها مي گذرند، بر جاي  گذاردژ .
نقاشي ديواري، نقش هايي ماندگار
هنري به اسم نقاشي ديواري از ابتداي تاريخ بشريت و به صورت نقاشي هايي بر ديواره غارها نمود پيدا كرد. جالب تر اينكه انسان پيش از رسيدن به هنرهايي مانند حجم و موسيقي، به نقاشي ديواري پرداخت تا اينكه با گذر زمان و به تدريج، نقاشي حالت آكادميك پيدا كرد. سرانجام نقاشي ديواري به پديده اي براي نشان دادن هويت ملي و مذهبي مردم معاصر تبديل و رفته رفته از اين هنر به عنوان يك وسيله و نماد براي زيباسازي و جلوه بخشي به در و ديوار شهر استفاده شد .
سيد محمود شعيبي، مدير اداره نقاشي ديواري سازمان زيبا سازي شهر تهران معتقد است: نقاشي ديواري هويت اجتماعي مردم محسوب مي شود و انگيزه شكل گيري نقاشي ديواري در دنيا و فرهنگ بشري، بروز احساسات مردم در يك سطح وسيع بوده است .
نقاشي هاي ماندگار، نيمه ماندگار و نقاشي هاي غير ماندگار، تقسيم بندي است كه او براي توضيح انواع نقاشي هاي ديواري كه در سطح شهر استفاده مي شود، به كار مي برد .
تكنيك و مصالح به كار رفته در اين نقاشي ها در كنار مقاومت مصالح به ماندگاري اين نقاشي ها كمك مي كند .
به گفته شعيبي مصالح به كار رفته در اين نقاشي ها امكان تخريب و نابودي اين نقاشي ها را تا حد مطلوبي پايين مي آورد. سفال، كاشي شكسته، نقش برجسته و متريال و رنگ هاي مختلفي كه در نقاشي هاي ماندگار وجود دارد، اين امكان را ايجاد مي كند تا در مقابل شرايط جوي مانند بارندگي، باد و سايش مقاومت بيشتري از خود نشان دهند و مدت زمان بيشتري بمانند. در عين حال خصوصيات فني به كار رفته در اين نقاشي هاي ماندگار قابليت شست و شو را دارد. البته سعي شده اين شست و شو هم كمترين تاثير را در اين زمينه بگذارد. تكنيك نقاشي هاي ماندگار بيشتر در ساختمان هايي كه تخريب نمي شود استفاده مي شود. به گفته شعيبي هزينه اجرايي اين نقاشي ها براي هر متر 100 هزار تومان تا 400 هزار تومان است كه نوع ماده، طرح و اجرا نيز در نوسان قيمت آن تاثير گذار است .
تكنيك نيمه ماندگار و غير ماندگار بيشتر در ساختمان هايي كه عمر كوتاهي دارند و امكان تخريب آنها بالا  است به كار مي رود. شعيبي زمان ماندگاري اين نقاشي ها را بين 4 تا 5 سال مي داند كه بيشتر در ساختمان هاي شهري استفاده مي شود .
مصالح و تكنيك به كار رفته در اين نوع از نقاشي ها به نحوي است كه شرايط جوي و طبيعي، باران و برف و آلودگي هاي شهر بر آنها تاثيرگذار است. اولين نمونه از نقاشي هاي ماندگار مقابل در ورودي نمايشگاه بين المللي تهران در اتوبان چمران با عنوان گفت وگوي تمدن ها نصب شد؛ نقاشي با كاشي شكسته و سراميك كه عليزاده طراحي و اجراي آن را به عهده داشته است .
عروج، نقش خاطره، نقاشي ايراني و نقش خورشيد، طرحي هايي از نقاشي هاي ماندگار است كه ابوالقاسم وحدتي اصل، مدير سازمان زيباسازي تهران به آنها اشاره مي كند. هرچند هزينه 200 ميليون توماني طراحي و ساخت اين تابلوها به نظر رقم بالا يي است اما وحدتي اصل معتقد است زيبايي و جلوه اي كه اين طراحي ها به شهر مي دهند، قابل توجه است .
عروج، در ديوار 7 متري در خيابان شهيد گمنام در حال ساخت است كه مراحلي از تولد تا پرواز يك پروانه را نشان مي دهد. نقش خاطره، ديوار 40، 50 متري را به خود اختصاص داده است، اما در اين ميان شايد نقاشي ايراني بيش از هر چيز هنر ايراني را به رخ بكشد. اين نقاشي كه متعلق به دوره ايلخانان است، خاطره اي از داستان هاي ايراني در اين دوره را مطرح مي كند. نقش خورشيد هم در ديوار شهيدصياد شيرازي قابل مشاهده است .
جلب هنرمند، مهمترين گام
سازمان زيباسازي تهران يكي از متوليان اصلي در زيباسازي شهر تهران است، به همين خاطر اداره نقاشي ديواري را به طور جداگانه براي طراحي و اجراي نقاشي هاي ديواري در دل سازمان قرار داده است .
تهران به دليل فقدان هويت معماري و شهرسازي، دچار نوعي سردرگمي در هويت تاريخي شده است. در ساخت و سازهاي صورت گرفته جديد معماري ملي و سنتي از قالب تعاريف مشخص خارج شده و به همين خاطر نقاشي ديواري مي تواند جايگزين مناسبي براي آنچه باشد كه از دست رفته است. در اين ميان استفاده از نيروي متخصص و كارآمد مي  تواند در بهبود وضعيت، كمك قابل توجهي كند .
اداره نقاشي ديواري سازمان زيباسازي در 4،  ۵ ماه گذشته، از هنرمندان تجسمي دعوت كرده تا طرح هاي خود در زمينه هاي مختلف را به شوراي هنري بياورند تا با نظارت و همكاري خود آنها از طرح ها براي نقاشي هاي ديواري استفاده شود. به گفته شعيبي اين اعلا م وضعيت از سوي سازمان زيباسازي اين امكان را فراهم مي كند تا كار تخصصي _ همان چيزي كه بيش ازهر چيز به آن نيازمنديم _ و نيروهاي پيشكسوت در نقاشي هاي ديواري نظارت مستقيم داشته باشند .
او شاخصه برنامه ريزي هاي جديد اين اداره را استفاده از نيروهاي متخصص و پيشكسوت مطابق با روحيه و توانايي خالق آثار مي داند كه البته اين كار مطابق با امكانات متعارف و قانوني سازمان زيباسازي صورت مي گيرد .
شعيبي مي گويد: البته سازمان زيباسازي تنها به اين فراخوان اكتفا نكرده و در كنار اين كار از هنرمندان به طور رسمي دعوت كرده تا در طراحي و ساخت نقاشي هاي ديوار همكاري كنند. دعوتنامههايي كه براي عيد نوروز در نظر گرفته شده تا عيد نوروز آماده و ارسال خواهد شد و مديران اين سازمان اميدوارند تا از سال آينده ابتكار عمل هنرمندان و خلا قيت آنها در كنار امكانات سازمان، چهره كدر و نازيباي تهران را جذابتر و ديدني تر كند .
شعيبي معتقد است استفاده از تجربه كارشناسان و هنرمندان و رايزني با اين عده با توجه به معيارهاي علمي و مبتني بر اصول كارشناسي نسبت به ارايه و اجراي هرگونه طراحي، اولين و موثرترين گام در طراحي نقاشي هاي ديواري است. تنها با رعايت اين اصول است كه مي توان از ازدحام بصري نقاشي ديواري جلوگيري كرده و اقدامات اساسي و متناسب با فرهنگ و هويت تاريخي شهرتهران صورت داد .
علي ياوري، معاون طرح و برنامه سازمان زيباسازي شهر تهران، نقاشي ديواري باتوجه به اصول مبتني بر معيارهاي مورد نظر كارشناسان شهري را يكي از محورهاي مهم مطالعاتي و اجرايي براي حفظ هويت شهري مي داند، او كه فراخوان نقاشي ديواري سازمان زيباسازي را يكي از اقدامات اين سازمان براي رسيدن به اين موضوع مي داند معتقد است: با اجرايي شدن طرح فراخوان عمومي در مورد نقاشي ديواري فضايي باز براي بهره گيري از نظرات مردم و هنرمندان براي زيباسازي بهتر شهر صورت گرفته است .
به گفته وي باتوجه به موقعيت كنوني منظر شهري تهران، علا وه بر نقاشي ديواري، بهره گيري از هنرهاي تجسمي نيز مي تواند در بازگرداندن هويت در حال نابودي تهران، نقش مهمي ايفا  كند. با اين وجود مبلمان شهري در تهران غالبا به عناصر هويت بخش شهري پايبند نبوده و اقدامات صورت گرفته براساس گفته بسياري از شهروندان مغاير با اصول علمي و هنري است .
آرام سازي سيماي تهران
در حال حاضر شهر تهران با وجود تراكم ترافيك و ساخت و ساز پيش از هرگونه اقدامي جهت حفظ هويت شهري نيازمند نوعي آرام سازي به معني حذف اضافي مغاير با فرهنگ مردم و حفظ بافت هاي تاريخي آن بدون هيچ گونه دخل و تصرفي است .
افزايش تراكم جمعيت، روند توسعه شهري و فقدان اصول معماري مناسب با هويت شهر تهران كه تا حدود زيادي سيماي شهر را مخدوش كرده است، اكنون با بهره گيري از نقاشي ديواري به عنوان يكي از مهمترين عناصر موثر، متناسب و تنوع رنگي در آن قابل استفاده و بهره وري است .
ابوالقاسم وحدتي اصلي رئيس سازمان زيباسازي، به تفاوت رنگ و تصوير در تابلو ها و بيلبوردهاي دهه فجر و ايام محرم اشاره كرده و مي گويد: انتقاداتي كه پيش از اين به نوع رنگ بندي و طراحي تابلوها شده بود، مسوولا ن را بر آن داشت تا براي لطافت و تنوع رنگ ها و تفاوت طرح ها توجه و حساسيت بيشتري به خرج بدهند، به گونه اي كه تركيب بيلبوردها و تابلوهاي دهه فجر و ايام محرم دلنشين تر بوده و از كمپوزيسيون متفاوت تري استفاده شود. سياست اين سازمان برپايه ايجاد تنوع، روحيه بخشي و ايجاد نشاط در بين افراد جامعه گذاشته شد. استفاده از رنگ هاي زنده و شاد در كنار مجسمه هاي مشاهير، هنرمندان و شخصيت هاي فرهنگي، آن چيزي است كه وحدتي اصل به آن تاكيد مي كند. شعيبي اما پايه فعاليت هاي اين سازمان را ايجاد ديد بصري ملا يم و تعديل رواني رهگذراني عنوان مي كند كه از مقابل تابلوها و نقاشي هاي ديواري عبور مي كنند .
باز بودن دست هنرمند براي خلق اثر و حمايت مسوولا ن شهرداري و زيباسازي دو عاملي است كه شعيبي براي ايجاد نقاشي ديواري شكيل و زيبا بر آن پاي مي فشارد. باز بودن دست ما در اين كار اين امكان را فراهم مي كند تا فعاليت گسترده انجام شود در صورتي كه روند تصويب يك طرح بسيار پيچيده است، اما در عين حال مسوولا ن، اجراي كار را در كمترين زمان مي خواهند در صورتي كه كار تخصصي و كارشناسي نيازمند زمان و فرصت لا زم است، نبايد سرعت را فداي تخصص كنيم .
هويت معماري تهران لا به لا ي ساختمان هاي كوتاه و بلند و صداي بوق و دود اگزوز ماشين ها گم شده است. شعيبي معتقد است استفاده از نقاشي ديواري نوعي وصله پينه به هويتي است كه وجود ندارد، هرچند با كار تخصصي كاستي ها تا حدودي جبران مي شود. استفاده از رنگ و طرح تاثير ناخودآگاهي در روحيه افراد مي گذارد و آنها را از حالت بي تفاوتي نسبت به اطراف خارج مي كند .
او استفاده از عناصر بصري در فضاهاي شهري را راه حل مناسبي در ايجاد آرامش مي داند. تناسبي كه از اين طريق ايجاد مي شود به تدريج تاثير جمعي بسيار بالا يي به دنبال دارد، اين اتفاق هنوز به طور كامل رخ نداده است، اما ضوابطي كه ما در طراحي نقاشي هاي ديواري جديد در نظر گرفته ايم به گونه اي است كه با توجه به ويژگي هاي نقش و اثر، فرم و شكل ديوار و امكانات در اختيار هنرمندان مرتبط باشد .
به اعتقاد او نقاشي ديواري هنري عمومي است اما اين باعث نخواهد شد تا اين هنر ضعيف ظاهر شود بلكه با تكيه بر اصول هنري و نه براي پسند عامه، بلكه براي فهم عامه مردم خلق مي شود .
شهرتكاني نوروزي
هفته آخر اسفندماه، زمستان آخرين نفس هاي خود را مي كشد و اين روزها از هر خيابان و كوچه اي كه مي گذري، درخشش نور را در پنجره هاي تميز شده و فرش هايي كه گرد و غبار از آنها گرفته شده است، مي توان ديد. سازمان زيباسازي در اين ميان از غبارروبي شهر غافل نمانده و در يك طرح ضربتي اقدام به پاكسازي و زيباسازي نماها و مبلمان شهري كرده است. پاكسازي خيابان هاي شهر، شست وشوي جداول خيابان ها و بزرگراه ها، رنگ كاري مبلمان شهري، ايستگاه هاي اتوبوس و سطل هاي زباله، كارهايي است كه مدير اين سازمان از آنها به عنوان فعاليت هاي نوروزي ياد مي كند. از طرفي تا قبل از سال نو قرار است آب حوض هاي ميادين تخليه شده و بعد از رنگ كاري، اين حوض ها دوباره از آب پر شده و فواره هاي آنها نيز تا سال تحويل راه اندازي شود. از طرفي تعدادي تابلو و بيلبورد براي خوشامدگويي سال نو در نظر گرفته شده است كه احتمالا  تصاوير ماهي قرمز، سبزه و حاجي فيروز اجزاي ثابت اين بيلبوردها خواهند بود. به هر حال وحدتي اصل قول داده سال نو، تهران با رنگ هاي شاد و پرانرژي، به استقبال رهگذران و شهروندان برود .