سوسن لاريجاني
شما فكر مي كنيد يك سالمند نياز به چه توجهاتي دارد؟ اغلب مواقع كه اين سوال مطرح مي شود، اكثر ما تفكرمان رو به سوي نيازهاي عاطفي روحي سالمندان كشيده مي شود، ولي اگر به عمق نيازهاي او به عنوان يك فرد كامل نگاه كنيم، آنقدر عبارات مختلف پيدا خواهيم كرد كه اصلا تصورش را نمي كرديم. يكي از اين عبارات دور از تصور ارتباط سالمند و تغذيه اش است.
در تاريخ ششم دي ماه 83 با عنوان خبري به اين مضمون روي تلكس هاي خبري مواجه شديم: وزير بهداشت از صدا و سيما درخواست كرد تبليغ روغن جامد نباتي هيدروژنه ممنوع شود.
متن كامل خبر اين بود: وزير بهداشت طي نامه اي به مهندس ضرغامي، خواستار ممنوعيت تبليغ روغن جامد هيدروژنه شد. وي در اين نامه آورده بود: تبليغات وسيعي در مورد مصرف روغن جامد در رسانه ها از جمله تلويزيون جريان دارد كه اين روند در مقابل تلاش هاي وزارت بهداشت، براي ترويج مصرف روغن مايع به جاي روغن جامد، بسيار قوي و نابرابر است و از آنجا كه اين سازمان در جهت اطلاع رساني و ارتقاي سواد تغذيه اي مردم نقش مهمي دارد، انتظار مي رود نسبت به اصلاح اينگونه تبليغات اقدام شود.
در انتهاي اين درخواست توضيح ديگري را شاهديم كه تنها روغن هاي جامد كه حاوي اسيد چرب با اشباع كمتر از 25 درصد و اسيد چرب ترانس كمتر از 10 درصد است، مجاز به تبليغ هستند.
با اين وصف، وزارت بهداشت نمي خواهد راه درآمد ناشي از تبليغات را روي صدا و سيما ببندد، بلكه تنها مي خواهد محصولي به بازار عرضه شود كه سلامت جامعه را تحت الشعاع قرار ندهد. لازم به ذكر است كه پيرو اين هشدارها در كتاب قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، بخش سوم تحت عنوان توسعه سلامت، امنيت انساني و عدالت اجتماعي در فصل هفتم ماده 84 بند «ب» به طور واضح به اين مطلب نيز اشاره شده است كه سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران و دستگاه هاي اجرايي مكلفند در تدوين و اجراي برنامه جامع ياد شده با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي همكاري و از تبليغ كالاهاي مضر به سلامتي خودداري كنند.
خبري كه در ذيل آورده شده مربوط به دي ماه سال گذشته است. از آن روز تاكنون حدود 4 ماه ديگر نيز گذشته است، ولي تغييري در روند اينگونه تبليغات نديده ايم. اين تبليغات ارتباط مستقيم با سلامت تمامي اقشار اجتماع دارد و در حادترين شكلش شاهد ربط مصرف اين مواد غذايي با گروه سني سالمندان هستيم؛ قشري كه به دلايل بسيار از جمله حساسيت در سيستم ايمني بدن بايد بيشترين توجه را به آنها داشت. از جمله اولين و مهمترين مواردي كه يك سالمند را حفظ خواهد كرد، يك تغذيه مناسب است؛ تغذيه اي كه با سوخت و ساز بدن او هماهنگي داشته باشد و سلامتي اش را به خطر نيندازد، چراكه خطرات ناشي از تغذيه اي ناسالم كه سلامتي آنها را تهديد كند، آنها را به مشكلات بسياري دچار خواهد كرد. ناراحتي هاي قلبي و عروقي، عدم كنترل فشار خون و كلسترول يا گرفتگي عروق مغزي و ... مشكلاتي هستند كه در ادامه يك تغذيه مناسب، هر سالمندي را به بيماري هاي سخت تري مبتلا مي سازند. موردي مانند سكته مغزي يكي از آن موارد است كه بيمارش را سريعا به كمايي طولاني يا فلج شدن بخشي از اندام ها سوق مي دهد. ايجاد اينگونه بيماري ها براي هر فرد سالمند، علاوه بر ناراحتي هاي جسماني موجب بروز مشكلات و ناراحتي هاي بيشمار روحي در او نيز مي شود، چراكه حالا او مي داند ناتوانتر از گذشته و بيمار است.
بنابراين مي بينيم كه در يك حركت لاك پشتي آرام و در زير ظاهري بي تقصير و تنها به هدف معرفي يك كالا، چگونه با سلامتي همه، بخصوص قشر سالمند بازي مي شود.
در جامعه فعلي ما، سالمندان ايراني مانند بسياري از سالمندان در ديگر كشورها مورد حمايت نيستند و اين بي توجهي به مراكز، سازمان ها و بخشهاي متعددي مربوط مي شود كه همه اميدوارند حداقل در طولاني مدت اين وضعيت بهبود يابد، اما اين بي انصافي بزرگي است كه حتي سلامت جسم آنان را نيز جدي نگيريم و با قرار دادن كالاهاي مصرفي خوراكي با كيفيتي كه مورد قبول وزارتخانه اي چون وزارت بهداشت نيست، تغذيه ناسالمي را براي آنان ايجاد كنيم. امروز غالبا با تبليغات اين كالاها راه را روي وجدان هايمان بسته ايم، وقتي كه در سوپرماركت هاي معتبر شهرمان، با همين روغن هاي جامد مواجه مي شويم كه براي استفاده از آنها جايزه مصرف بيشتر با پرداخت وجه كمتر قرار داده شده است. در اينجا به كدامين اصل توجه شده است؟ به اصل سودرساني به هر قيمت يا به خطر انداختن سلامت قشري كه سلامتي شان مهمترين ركن آرامش شان است؟
سالمندان ما در برابر كالاها و تبليغاتي قرار گرفته اند كه نه وجداني بر عرضه آنها نظارت دارد و نه قانوني مي تواند با دستگاه عريض و طويلي چون صدا و سيما مقابله كند.
آنها سلامت تهديدشده شان را در درجه اول مديون عرضه و تبليغ محصولاتي هستند كه مثل خيلي از موارد ديگر با قانون ايجاد سرمايه و نه هيچ قانون ديگر، ارائه داده شده است.
ارزش نهادن به سالمندان جامعه هميشه و در همه جا و هر حالي در ذهن ما جاي دارد. بسياري از ما هرگاه سالمند بيماري را مي بينيم تا مدتي در ناراحتي ذهني ايجاد شده اي به سر مي بريم و شعارهاي انسان دوستانه بسياري در فكر و زبان ما جان مي گيرد كه ختم به اين كلام مي شود: سالمندان گرانبهاترين سرمايه هاي هر جامعه هستند و بايد تا آنجا كه مي توانيم حفظشان كنيم.
ولي خوب مي دانيم آنچه آنان را بيمار كرده، اختلالي است كه در سلامتي شان ايجاد شده است؛ سلامتي كه با يك تغذيه ناسالم براحتي از دست مي رود. آنهم در سنيني كه بدن، حساس ترين زمانش را طي مي كند و توانايي هايش نسبت به گذشته بسيار محدود شده است.
تنها يك چيز؛ اگر بخواهيم به همين طريق پيش برويم و نه براي قوانين، نه براي تذكرات مسئولان مطلع ارزشي قائل شويم و تنها ارزش هرچيز را با سرمايه مادي كه برايمان ايجاد مي كند ببينيم، خيلي غير منصفانه، سرمايه هاي اصلي و پربهاي جامعه را كه سالمندان باتجربه مان هستند، راهي دردهاي بيشمار جسمي كنيم و مثل هميشه تنها آنان را در شعارهايمان دوست داشته باشيم و با ارزش ببينيم و مثل هميشه تنها آنان را بايد با شعارهايمان مطرح كنيم كه سالمندان باارزشند، ولي آيا آنها به اين ترتيب واقعا باارزشند؟!

سالمندان روستايي ما چه چيزهايي نياز دارند؟
اينطور كه به نظر مي آيد قرار است تيمهاي سيار كارشناسي بهزيستي هر هفته به سالمندان معلول روستايي خدمات پزشكي ارائه دهند.
اين تصميمي است كه اخيرا از طرف شوراي ملي سالمندان كشور اعلام شده است. اگر اين تفكر به عملي جدي و مداوم نزديك شود، آن را مي توان يك حركت منطقي ديد كه موجب آرامش خانواده هاي سالمندان روستايي و ارتقاي سطح بهداشت در فضاهاي دور از شهرهاي كشور است.
قرار است اين خدمات در محل و منزل معلولان و به صورت رايگان ارائه شود و حتي اگر نياز به خدمات تخصصي تر باشد، اين تيمها سالمندان موردنظر را به شهرها يا استان هاي ديگر منتقل مي كنند تا تحت درمان قرار گيرند. به علاوه قرار است براي پيشگيري از بيماري ها و معلوليت هاي دوران سالمندي، خانواده هاي اين افراد مورد آموزش همگاني قرار گيرند؛ آموزش هايي كه در جهت محافظت از كليه، جلوگيري از پوكي استخوان، درمان اختلالات خواب و ... است.بنابراين اگر اين طرح به اجرا درآمد، همكاري خانواده ها و سالمندان براي بهبود وضعيت بهداشتي پزشكي اين افراد لازم الاجراست.
اين افراد به دليل نوع زندگي بومي خود نسبت به ديگر همسالان شان كه در شهرها زندگي مي كنند، دچار بيماري هاي جدي تري مي شوند كه با توان كمتري قادر به مقابله با آن بيماري ها هستند. پس شايد حداقل كاري كه بتوان براي آنان در سالهاي خستگي جسمشان كنيم، ارائه خدماتي در جهت حفظ سلامتي هاي رايج سنشان باشدو تا آنجا كه توانستيم سلامتي جسم را برايشان ايجاد كنيم، به فكر پر كردن اوقات فراغت آنها باشيم؛ طرحي كه جزو طرح هاي بعدي شوراي ملي سالمندان است.
كارت منزلت و سالمندان تهراني
به تازگي خبردار شديم كه سالمندان تهراني با مراجعه به فرهنگسراي سالمند، مي توانند كارت منزلت خود را دريافت كنند. اين كارت به سالمندان بالاي 65 سال كه در تهران زندگي مي كنند، تعلق مي گيرد. آنها مي توانند با ارائه اين كارت از خدمات شهري، مراكز فرهنگي، تفريحي و هنري تحت پوشش شهرداري مانند سينماها، تئاتر، فرهنگسراها، اتوبوس و مترو به طور رايگان بهره ببرند.
شايد بسياري از سالمندان ديگر شهرهاي اين سرزمين وقتي اين خبر را بخوانند، بلافاصله اين تصورشان تبديل به حقيقت مي شود كه باز هم تهراني ها جلو افتادند و همه مزايا و امور رفاهي بايد در تهران براي آنان جمع شود، ولي اگر شما همين امروز به پارك هاي اين شهر يا صفوف خريد از فروشگاه هاي زنجيره اي سپه و قدس در تهران بياييد، باز هم خواهيد ديد كه بسياري از سالمندان، در اين جور جاها وقت خود را مي گذرانند، چراكه با همه آنكه آنان در تهران هستند، ولي به قدري در امور رفاهي منحصر به خودشان با تبليغات ضعيف روبه رو مي شوند كه در بسياري از موارد چون اين مورد باز هم دور از بهره بردن از امور رفاهي هستند كه فقط براي آنان در نظر گرفته شده است. شايد بهتر باشد سالمندان را براي دسترسي به حقوق اجرا شده توسط دستگاه هاي مجري مطلع تر سازيم.اين اطلاع رساني را نه تنها در جرايد يا زيرنويس يك برنامه تلويزيوني كه بهتر است در اماكني كه بيشترين حضور آنان احساس مي شود، انجام داد. در پارك ها، مراكز درماني، ايستگاه هاي مترو و حتي فروشگاه هاي زنجيره اي شهر وگرنه كه سالمندان تهراني مي شوند «آش نخورده و دهان سوخته»؛ هم از امكاناتي كه برايشان مهيا شده خبر ندارند كه از آنها استفاده كنند و هم به جرم زيستن در تهران، انگ «همه رفاه ها در تهران جمع شده و براي تهراني هاست» به آنان زده مي شود و زير نگاه بدبينانه ديگر سالمندان اين مرز و بوم قرار گرفته اند. پس سالمندان ديگر شهرها بدانيد دانستن شما و بهره نبردن از اين كارت كه فقط براي سالمندان تهراني است، با ندانستن سالمندان تهراني از اين كارت رفاهي جديد برابري كرده و هنوز اتفاق چنداني نيفتاده است.

اميررضا راز
در خبرها آمده بود كه كهنسال ترين مرد استان زنجان در مسابقه آشخوري زنجان شركت مي كند.
به گزارش واحد مركزي خبر از زنجان، موسي نظري 121 ساله با حضور در دبيرخانه جشنواره ملي آش و المپياد آشپزي، براي شركت در مسابقه آشخوري نام نويسي كرده است. در اين مسابقه به شركت كنندگان 2 دقيقه فرصت داده مي شود تا هر چقدر مي خواهند و مي توانند آش بخورند. آقاي نظري 121 ساله عنوان كرده است كه در اين مسابقه همپاي جوانان خواهد توانست آش بخورد و حتي برنده شود.
در ضرب المثل هاي فارسي آمده است كه «هرچقدر پول بدهي، همانقدر آش مي خوري» اما ظاهرا در اين مسابقه هرچقدر بيشتر آش بخوريد، بيشتر پول مي گيريد. به هر حال اينگونه جشنواره ها در جاي جاي دنيا به شكلهاي گوناگون وجود دارد و هميشه افرادي كه توانايي خاصي دارند و به توانايي خودشان واقف هستند، در آن شركت مي كنند، اما شركت يك پيرمرد 121 ساله در اينگونه مسابقات، يك اتفاق نادر است كه خالي از لطف هم نمي تواند باشد.
البته امروزه در دنيا براي افرادي كه در سنين بالا هستند، رژيم هاي غذايي خاصي را پيشنهاد مي دهند كه علماي علم تغذيه به آن وقوف كامل دارند و هر ازچندگاهي در نشريات و مجلات مختلف و حتي در برنامه هاي متفاوت راديويي و تلويزيوني شاهد حضور آنان و توصيه هايي كه به سالمندان مي كنند هستيم و خواهيم بود كه اينجا جاي دارد قدري در اينگونه پندها و توصيه ها به سالمندان تامل كنيم. عادت هاي تغذيه  اي هر قوم از آداب و رسوم و فرهنگ آن قوم جدا نيست.
پس شناخت كامل آن كمك وافري به تاثيرپذير بودن اينگونه توصيه ها كه توسط علماي علم تغذيه صورت مي پذيرد خواهد داشت، اما پيش از هر اقدامي بايد عادات تغذيه اي هر قوم بنابر فرهنگ بومي موجود در آن قوم شناخته شود و عادات ناپسند و مشكل سازي كه در آينده و در سنين كهولت خود را نشان مي دهند را از كودكي و حتي پيش از تولد برچيد و رژيم غذايي متناسب با فرهنگ آن قوم را جايگزين آن كرد و اين مهم صورت نمي گيرد مگر با يك برنامه ريزي دقيق و حساب شده و مجموعه اي از پژوهش هاي گسترده و جامع در همه زمينه هاي لازم و ضروري كه توسط ارگان هاي ذي صلاح صورت مي پذيرد و بايد به آن توجه ويژه اي شود. همه ما مي دانيم كه در گذشته نه چندان دور اغلب سالمندان ما از ماهيت و عملكرد اكثر مواد غذايي و خوراكي آگاهي داشتند و حتي براي بيماران خود رژيم هاي غذايي مخصوصي داشتند و آن را به اجرا مي گذاشتند و همه افراد خانواده نيز از دانش آنها بهره مي بردند، اما امروز شاهد هستيم كه رژيم هاي غذايي در جوانان و ميانسالان كشور تغيير كرده است و حتي ابتدايي ترين پيش فرض هاي تغذيه سالم جدي گرفته نمي شود كه با وارد شدن آنان به سنين بالا، اثرات سوء آن خود را نمايان مي كند. لذا دادن آگاهي و ترويج دانش تغذيه اي مناسب و سالم به همه قشرهاي جامعه بخصوص خانم ها كه در كشور ما بيشتر مسئوليت تهيه و آماده سازي مواد غذايي را دارند، لازم و ضروري به نظر مي رسد.
اولين كسي كه بايد به رژيم غذايي سالمندان توجه كند، خود آنان هستند و پس از آن اين مسئوليت متوجه اطرافيان و نزديكان سالمندان است. داشتن مشاوره هاي تغذيه اي با متخصصان تغذيه درباره رژيم غذايي سالمندان، يكي از راهكارهاي اساسي است كه مي تواند هزينه هاي درماني سالمند را نيز كاهش دهد يا از تشديد بيماري هاي آنان جلوگيري به عمل آورد. حتي از بيمار شدن و اضافه وزن پيدا كردن آنان نيز جلوگيري به عمل آورد و چنان سالم و تندرست باشند و از سلامت مجاز برخوردار كه در 121 سالگي چون موسي نظري تصميم بگيرند در جشنواره هاي مختلف غذايي كه در آن غذاهاي ايراني و بومي تهيه مي شود، شركت كنند.

دكتر مسعود كيمياگر
امروزه پيشرفت هاي پزشكي، اقتصادي و اجتماعي سبب كاهش ميزان مرگ و مير شده و اميد به زندگي را افزايش داده است در واقع با گذشت زمان، جمعيت جهان به سمت سالمندي پيش رفته به طوري كه اين قرن را «قرن سالمندان» ناميده اند. طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت، افراد بالاي 65 سال را سالمند مي نامند و بر اساس نتايج حاصل از آخرين سرشماري نفوس كشور تعداد سالمندان بالاي 65 سال كشور 4 درصد است و تعداد افراد بالاي 60 سال 000/4109 نفر يعني حدود 6/6 درصد كل جمعيت ذكر شده است و بر اساس همين سرشماري جمعيت افراد سالمند در فاصله پنج سرشماري از سال 1335 تا 1375 از نسبت 3 درصد كل جمعيت به 6/6 درصد رسيده يعني جمعيت سالمند حدود 100 درصد رشد داشته است. هم اكنون تخمين زده مي شود كه سالمندان بالاي 65 سال يك نفر از هر 11 نفر جمعيت دنيا را تشكيل مي دهند كه 300 ميليون زن و 250 ميليون مرد هستند. طبق مطالعات اخير بانك جهاني يك نفر از هر 14 نفر سن بالاي 75 سال دارند. اميد به زندگي نيز بر اساس داده هاي مركز آمار ايران در سال 1373 در مردان 9/65 سال و در زنان 7/67 سال است. اگرچه كشورهاي پيشرفته و كشورهايي كه اقتصاد آنها در حال شكوفايي است بالاترين سالمندان را دارند، اما رشد جمعيت سالمند در كشورهاي در حال توسعه و بويژه در آسيا افزايش چشمگيري خواهد داشت. به طوري كه تخمين زده مي شود در سال 2050، 72 درصد سالمندان جهان يعني حدود 860 ميليون نفر در كشورهاي در حال توسعه به سر خواهند برد. از اين رو تامين حفظ و ارتقاي سلامت جسمي و رواني، معنوي و اجتماعي سالمندان جهت بهره مندي آنها از كيفيت زندگي بهتر بايستي در اولويت هاي بهداشتي جوامع قرار گيرد و از آنجايي كه در اين سنين تغييرات فيزيولوژيك ايجاد شده روي نيازهاي تغذيه اي و الگوهاي دريافت غذا و فعاليت فيزيكي تاثير مي گذارد و با توجه به اينكه مراقبت هاي تغذيه اي در اين دوران بيشترين نقش را در حفظ و ارتقاي سلامتي داردسالمندي گرچه امري اجتناب ناپذير است، اما بسياري از مشكلات مربوط به آن را مي توان پيشگيري كرده يا به تاخير انداخت. يكي از محورهاي مهم پيشگيري تغذيه مناسب است. در اين راستا، شناخت درست از نيازهاي تغذيه اي سالمندان اهميت ويژه دارد كه به نكات مهم آن اشاره مي شود.
انرژي
با بالا رفتن سن، نياز به انرژي به سبب كاهش تدريجي متابوليسم پايه و كاهش ميزان فعاليت بدني كم مي شود.
نياز به پروتئين
گرچه در بزرگسالان رشد متوقف مي شود، اما براي ادامه بسياري از اعمال حياتي بدن همچنان نياز به پروتئين ادامه مي يابد، در حالي كه در مواردي چون بيماري حاد و مزمن نظير عفونت ها يا در جراحي ها، ضربه و استرس، نياز به پروتئين در فرد سالمند افزايش مي يابد و در مقابل در بيماري كليوي و كبدي اين نياز به تناسب بيماري تا حدودي كاهش مي يابد.
نياز به ويتامين ها
ويتامين D به علت نقش آن در كنترل متابوليسم و سلامت استخوان ها، ويتامين هاي E و C به علت نقش آنان در پيشگيري از آسيب هاي تصلب شرائين در سلامت و پيشگيري از بيماري هاي مزمن در سالمندان مورد توجه زيادي قرار گرفته اند. هم ويتامين E و هم B بر سيستم ايمني سالمندان تاثير دارند و ويتامين C مي تواند پيشرفت آب مرواريد را به تاخير اندازد.در سالمندان سالم جذب ويتامين ها طبيعي است، اما مصرف داروها و وجود تغييرات در دستگاه گوارش مي تواند در جذب ويتامين ها در سالمنداني كه مشكلات درماني مزمن دارند، اختلال ايجاد كند. كاهش ترشح اسيد معده كه به طور طبيعي براي آزادسازي ويتامين B1  از مواد غذايي لازم است، مي تواند به كمبود اين ويتامين منجر شود. سالمنداني كه مركبات و سبزي هاي برگي كم مصرف مي كنند، دچار كمبود اسيد فوليك خواهند بود. بايد به خاطر داشت كه به سالمندان در مورد استفاده نامناسب از مكمل هاي ويتاميني بويژه ويتامين هاي محلول در چربي هشدار داد.
مواد معدني
اهميت مواد معدني در سلامت سالمندان اخيرا بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. كمبود پتاسيم با ضعف عضلاني و اختلالات ذهني همراه است. از سوي ديگر افسردگي مي تواند باعث كاهش اشتها شود كه گاهي براي جبران آن به غلط به رژيم هاي قندي روي آورده مي شود. برخي تظاهرات در سالمندان مثل تاخير در بهبود زخمها به كاهش حس چشايي و بي اشتهايي، از علائم كمبود عنصر روي است. كلسيم نيز به علت نقش آن در ايجاد يا پيشگيري از استئوپروز همواره مورد توجه بوده است. كمبود آهن نيز فرد را در معرض خطر كم خوني و فقر آهن قرار مي دهد.
مايعات
در برخي سالمندان احساس تشنگي كم مي شود و اينان مدت زماني طولاني بدون مصرف مايعات به سر مي برند، عده اي نيز به دليل ترس از مشكلات عدم كنترل، از مصرف مايعات پرهيز مي كنند. در آب و هواي گرم، ورزش و استفاده از مسهل ها مصرف مايعات بايد مناسب باشد. كم آبي مي تواند به اختلالات ذهني، سردرد و اضطراب منجر شود. بايد به سالمندان توصيه كرد كه در طول روز با فواصل معين حتي اگر احساس تشنگي هم نمي كنند، آب بياشامند.
فيبر غذايي
يبوست مشكل مهمي در دوران سالمندي است. تشويق به مصرف مواد غذايي حاوي فيبر، راه خوبي براي رفع اين مشكل است، ولي بايد توجه داشت كه هرگونه افزايشي در مصرف فيبر بايد تدريجي باشد، در غير اين صورت مشكلاتي چون نفخ و ناراحتي هاي شكمي عارض مي شود. از سوي ديگر دريافت فيبر بيش از حد هم با جذب ساير عناصري چون آهن و روي تداخل مي يابد، مصرف كافي مايعات بايد به طور همزمان صورت گيرد. بر اساس توصيه هاي بين المللي در هر 100 كالري انرژي غذا، حداقل يك گرم فيبر بايد موجود باشد.