«عصام قذاوي» يك وكيل اردني است كه كارهاي جنجالي در پرونده  كاري اش دارد. اما هيچ كدام از اين كارها با وكالت موكل كنوني اش صدام حسين قابل مقايسه نيست. قذاوي علاوه بر رياست مشاوران حقوقي صدام، سخنگوي رسمي كميته وكلاي او نيز هست. اولين مورد از موارد اتهامي پرونده صدام كه به كشتار سال ۱۹۸۲ بيش از ۱۵۰ مرد و جوان شهر دوجيل در شمال بغداد مربوط مي شود به او تفهيم شده است. هنوز هيچ تاريخي براي محاكمه صدام اعلام نشده اما قذاوي مي گويد زمان محاكمه اهميتي ندارد چون آمادگي براي آن از مدت ها قبل وجودداشته است. او دليل به عهده گرفتن وكالت صدام را اعتقاد به اين اصل مي داند كه هر كس حق دارد در يك دادگاه عادلانه محاكمه شود. وكلاي مدافع صدام حق ملاقات با او را نداشته اند و اين مورد اعتراض قذاوي است. آنچه اين مصاحبه را خواندني مي كند استدلالهاي وكيلي است كه سعي دارد از چهره تبهكاري مانند صدام، چهره اي انساني ترسيم كند. پرونده جنايتهاي صدام در طول جنگ تحميلي و بخصوص آنچه به دستور او در حلبچه روي داد آنقدرسنگين است كه حتي اين وكيل هم از بازگوكردن آن رويگردان است. او براي كسي طالب عدالت است كه در مورد نزديكترين اطرافيان خود نيز عدالت را رعايت نمي كرد.
نيوزويك با او در امان گفتگويي كرده است كه در پي مي خوانيد.
* چطور در اين پرونده درگير شديد؟
- وقتي حمله به عراق صورت گرفت، ما در انجمن وكلاي اردن كميته اي براي دفاع از عراق تشكيل داديم. نام اين كميته را «دفاع از مردم عراق» گذاشتيم.
وقتي صدام دستگير شد فكر كرديم بايد از او، مردم عراق و رهبري اين كشور دفاع كنيم. سلاح ما قانون است نه چيز ديگر. در ابتدا تعداد ما فقط هفت نفر بود ولي بعد به ۲۰ تا ۲۵ نفر افزايش يافت.
* چه تعداد وكيل آمريكايي در اين كار حضور دارند؟
- به عنوان داوطلب شايد ۲۰ نفر، اما دو نفر اكنون به صورت فعال حضور دارند.
* چالش هاي عمده شما در وكالت صدام چيست؟
- چالش ها زياد است. آنها مي گويند هشت ميليون سند و مدرك وجود دارد كه پايه و اساس اتهاماتشان قرار گرفته است. اما ما هنوز هيچ كدام را نديده ايم. اين حق ماست كه اسناد را ببينيم و بدانيم چطور مي خواهند صدام را براي هر يك از موارد متهم كنند. چند بار خواستار ملاقات با موكلمان شديم. سه ملاقات كوتاه با حضور يك افسر به ما دادند. آخرين بار يك ملاقات دوساعته با او داشتيم كه باز هم دو افسر ناظر تمام مدت در اتاق حاضر بودند. البته همه چيز ضبط و ثبت مي شد بنابراين حريم خصوصي وجود ندارد و در اين شرايط او خيلي چيزها را نمي گويد. چندبار خواستار آن شديم كه گروهي از پزشكان براي معاينه صدام معرفي شوند اما اجازه اين كار را ندادند.
ما نگران آن هستيم كه مبادا او را در زندان بكشند يا دارويي به او بدهند تا قبل از محاكمه از شرش خلاص شوند.
* يعني پيش بيني مرگ او را داريد؟
- اين احتمال وجود دارد، چون آمريكايي ها نمي خواهند خيلي چيزها علني شود. آنها خواستار يك جلسه علني نيستند. چون در جلسه دادگاه مقامات بلندپايه اي از آمريكا فراخوانده خواهند شد. اگر يك دادگاه منصفانه برگزار شود آنها مي بازند. فكر نمي كنيم برگزاري يك محاكمه عادلانه شفاف به نفع آنها باشد. بنابراين ممكن است او را در سلولش ترور يا مسموم كنند. اين كار از آنها برمي آيد.
* يكي از وكلاي او خواستار تغيير رويه دادگاه شده است؟
- بله اين از موارد مورد ترجيح ماست نه يك درخواست. ما محاكمه صدام در دادگاه قانون را نمي پذيريم، چون صدام مصونيت قضايي دارد و حمله به عراق هم غيرقانوني بوده است.
* نمي توان اينطور گفت كه كارهاي او چنان قابل سرزنش بوده كه هرگونه مصونيت او را بي معني كرده است؟
- چه كسي در اين باره تصميم مي گيرد؟ من كسي را نمي شناسم كه صلاحيت تصميم گيري در اين مورد را داشته باشد.
* فكر مي كنيد او با چه تعداد اتهام روبرو شود؟
- دادستان ها ابتدا گفتند ۱۸ فقره، بعد ۱۴ و بعد گفتند ۱۲ مورد اتهام. ما هيچ چيزي نمي دانيم. در چنين فضاي مبهم و نامعلومي آماده شدن براي دفع دفاع كار دشواري است.
* چه اتهامات ديگري فكر مي كنيد به او وارد شود؟
-فقط خدا مي داند. آنها مي گويند ممكن است به ۵۰۰ مورد جرم متهم شود اما ۱۲ مورد براي اعدام صدام كافي است.
* فكر نمي كنيد در واقع پيش  از تفهيم اتهام دارند او را محكوم مي كنند؟
-در عراق هم همين اتفاق مي افتد.
* براساس اتهاماتي كه تاكنون شنيده ايد دفاع خود را چطور انجام مي دهيد؟
- ما واقعاً در بي خبري هستيم و فقط بعضي اتهامات را حدس مي زنيم. اما حداكثر تلاشمان را مي كنيم تا استدلالي درباره غيرقانوني بودن تهاجم به عراق و دروغ هاي دولت آمريكا و مقامات آن و جنايات آمريكا عليه بشريت در كشتار يكصد هزار شهروند عراقي بيابيم.
* فكر مي كنيد شرايطي براي برگزاري يك محاكمه عادلانه وجود داشته باشد كه در آن هم حق موكل شما رعايت شود و هم ارزش هاي مربوط به حاكميت قانون حفظ گردد؟
- تصور اين شرايط خيلي دشوار است. بهترين حالت، تشكيل دادگاهي توسط سازمان ملل با شفافيت تمام است.
* پس چرا اعتراض نمي كنيد و نمي گوييد كه در اين روند شركت نخواهيد كرد؟
- شايد اين كار را هم بكنيم، اما فقط وقتي مجبور شويم.
* به آنها كه مي گويند چون صدام مسئول نقض حقوق بشر در قرن ۲۰ است بايد اعدام شود، چه مي گوييد؟
- اول از همه بايد بگويم كه اين ها اتهامات ثابت شده و واقعي نيست. اگر در يك دادگاه بي طرف به اين اتهامات رسيدگي شود از همه آنها تبرئه مي شود.
مثلا درباره [كشتار جمعي] كردها و شيعيان در جنوب عراق بعد از جنگ سال ۱۹۹۱ مي توان گفت آنها در كشور و در زمان جنگ شورش كرده اند. دولت و نظاميان در آن زمان دستور داشتند كه به هيچ كس شليك نكنند و به مقر خود باز گردند. حتي آمريكايي ها هم به دولت عراق اجازه داده بودند براي كنترل شورش از هلي كوپتر استفاده كند. اكثر كشته شدگان هم سربازان عراقي بودند نه غير نظاميان. اگر قبرها را مي كندند گردن بندهاي هويتي آنها را مي ديدند.
* پس اين گورهاي جمعي كه بعد از حمله آمريكا در عراق پيدا شد چه؟ اين همه قرباني غيرنظامي در اين گورها پيدا شد.
- بله وقتي تعداد زيادي در يك منطقه كشته مي شوند و گرماي هوا هم بالاي ۵۰ درجه است، وقت و توانايي خاكسپاري همه قربانيان وجود ندارد.
* وكلاي عراقي صدام چه تدابيري براي ملاقات با او ترتيب داده اند؟
- ابتدا بايد درخواست رسمي بفرستيم و از كانال هاي مختلف به منطقه سبز برسانيم و آنها هم درخواست را به ژنرال مسئول مي دهند تا نظر خود را اعلام كند. آن وقت به وكلا اطلاع مي دهند كه براي انجام ملاقات در يك هفته آينده آماده باشند. هيچ زمان مشخصي اعلام نمي شود، فقط مي گويند، ممكن است فردا يا دو روز ديگر يا در هفته آينده اين ملاقات انجام شود. وقتي زمان مقرر فرا برسد، وكيل را به طور چشم بسته سوار يك خودرو مي كنند و به نقطه اي نامعلوم مي برند. خود اين روند بسيار غير منطقي است و به يك شوخي شبيه است اما چاره اي نيست.
* در اين ديدارها هيچ وقت صدام از بدرفتاري گلايه كرده است؟
- در دو روز اول دستگيري مورد بدرفتاري فيزيكي قرار گرفته بود. پايش شكسته و مورد ضرب و شتم قرار گرفته بود. اما بعد از آن دو روز بدرفتاري صورت نگرفته است. فقط او را بدون ارتباط با خارج در سلول نگه داشته اند. چيز ديگري نمي دانيم. البته اين را هم مي دانيم كه ماهها بدون حضور وكيل بازجويي شده است.
* در بازجويي ها چه سئوالاتي از او پرسيده مي شود؟
- فقط مي دانم درباره چه نكاتي بازجويي نشده است. درباره سلاح هاي هسته اي بازجويي از او نشده است. چون آمريكايي ها مي دانند اين ها از اول دروغ بوده است. حتي يك سئوال هم در اين موارد از او پرسيده نشده است.
* وقتي دستگير شد، از اينكه ممكن است اعدام شود بيم نداشت؟
- خير، او بر اين باور است كه آمريكايي ها در نتيجه مقاومت مردم از عراق بيرون رانده مي شوند.
* زندگي روزانه او به عنوان يك زنداني چطور است؟
- حالا از شرايط خوبي برخوردار است. وعده هاي مرتب غذايي دريافت مي كند و آنها در سلولش ديگر او را اذيت نمي كنند. نيم ساعت صبح و نيم ساعت عصر هواخوري دارد.
* گزارش هايي منتشر شد حاكي از اينكه صدام دريتوي (نوعي كلوچه) آمريكايي را دوست دارد و از مرگ دونالد ريگان هم غمگين شده؟
- دريتو مكزيكي است نه آمريكايي. نمي دانم اين گزارش ها درست است يا نه.
* درباره تصاوير منتشر شده از او در زندان و با زيرشلواري نظرتان چيست؟
- حتي دولت موقت هم گفت كه اين كار غيرقانوني و غيراخلاقي است. دولت آمريكا هم اعلام كرد اين كار غير قانوني و قابل پيگيري است. به اعتقاد من آمريكايي ها اين تصاوير را منتشر كردند تا روحيه مقاومت را درهم بشكنند. اين نظر شخصي من است. البته نتيجه عكس گرفتند و مقاومت شدت گرفت چون آنها احساس كردند به پرزيدنت صدام توهين شده و بايد انتقام بگيرند. به همين دليل اين اتفاقات افتاد.
* شما وكالت كسي را به عهده  داريد كه بسياري از او نفرت دارند...
- ... و برخي تحسينش مي كنند.
* آيا صدام به دادگاه خوش بين است؟
- به دادگاه نه. او درباره دادگاه واقعاً فكر نمي كند. اما به اينكه مردم عراق آمريكايي ها را بيرون مي اندازند خوش بين است. ماندن آمريكايي ها در عراق بسيار پر هزينه است، هم هزينه مالي و هم انساني.
* صدام انتظار بازگشت به قدرت را هم دارد؟
- چيزي در اين باره به ما نگفته است.
* بعد از اين دادگاه چه كار مي خواهيد بكنيد؟
- بعد از اين پرونده درگير هيچ كار حقوقي نمي شوم. اين نقطه اوج كاري هر كسي است. بعد از آن ديگر نيازي به پيش رفتن نيست. بنابراين بلافاصله بازنشسته مي شوم.
ترجمه:نيلوفر قديري