مريم پاپي
نمايندگي هاي سياسي ما در همه كشورهاي دنيا بايد به نمايندگي هاي توريستي و اقتصادي تبديل شوند، جلسه بگذارند، ميهماني بدهند و مديران تورهاي محلي را براي آشنايي با ايران دعوت كنند
جايزه جذب گردشگر كه به منظور برقرار شدن توازن ميان خروج گردشگر از ايران با ورود گردشگران خارجي به كشور براي آژانس هاي مسافرتي در نظر گرفته شده، بتنهايي تحول چنداني در جذب گردشگران خارجي به ايران ايجاد نخواهد كرد. كارايي اين جايزه به وجود بسترهاي زيربنايي وابسته است كه هنوز در ايران وجود ندارد. از همين رو، خبري كه با اميد واري بسيار از سوي مسئولان گردشگري كشور اعلام شد، براي آژانس هاي مسافرتي اتفاق و انگيزه مهمي تلقي نمي شود.
با وجودي كه بسياري از مديران تورهاي آژانس هاي مسافرتي هنوز اطلاعاتي از تصويب اين دستور العمل ندارند و در اين خصوص توجيه نشده اند، اما بسياري از مديران تور آگاه از اين ماجرا، به جاي جايزه نقدي سازمان توسعه تجارت ايران، راه حل هاي متنوع و كارآمدتري را سراغ دارند. اين در حالي است كه كارشناسان صنعت گردشگري و مسئولان انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرتي، اين جايزه را آغاز فعاليت هاي موثر در اين صنعت تلقي مي كنند.
خارجياني به ارزش 20 دلار
جايزه نقدي سازمان توسعه تجارت ايران كه بر اساس دستو رالعمل شوراي عالي صادرات و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري پرداخت مي شود، به ازاي جذب هر گردشگر از اروپا، آمريكا و جنوب شرقي آسيا 20 دلار و براي جذب گردشگران ساير كشورها 10 دلار است. اين جايزه در ازاي ورود گردشگران خارجي به صورت سازمان يافته در قالب تورهاي مسافرتي و با تاييد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري به آژانس هاي مسافرتي پرداخت مي شود. همچنين بر اساس اين دستور العمل، 50 درصد هزينه بازاريابي و تبليغات دفاتر خدمات مسافرتي، شامل تهيه فيلم و بروشور، CD، DVD، برگزاري همايش، كنفرانس، وب سايت و سفرهاي آشنايي جهانگردان با ايران را سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تامين خواهد كرد.
به گفته رئيس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرتي هوايي و جهانگردي ايران، اين جايزه از رديف بودجه صادرات پرداخت مي شود، با اين توجيه كه صنعت گردشگري نيز مانند صادرات، ارز وارد كشور مي كند و حتي يك پله جلوتر از صادرات نيز هست، چون براي صادرات بايد ابتدا كالايي به خارج از كشور فرستاده شود تا ارز به داخل بيايد، ولي به محض ورود گردشگر و قبل از صادر شدن هر كالايي ارز وارد شده است. وي مي افزايد: به همين دليل، جايزه ورود گردشگر در قالب همان جايزه صادراتي پرداخت مي شود. محمد حسن كرماني با اعلام اينكه آژانس هاي مسافرتي هر سه ماه يك بار مدارك خود را براي دريافت جايزه ارائه مي كنند، مي گويد: با توجه به سقف بودجه در نظر گرفته شده براي اين منظور و همچنين در نظر گرفتن ضريب تعداد گردشگر و ضريب توسعه جذب گردشگر در حد امكان، مبلغ جايزه ورود گردشگر تعيين شده است.
بازاريابي هاي ناكام
صفحات نيازمندي هاي روزنامه پر از نام كشورها، امكانات تورها و نام آژانس هاي مسافرتي است. خدمات مسافرتي هر روز 5 تا 10 صفحه از نيازمندي هاي روزنامه ها را اشغال مي كند. ساير صفحات روزنامه ها هم از اين آگهي ها بي نصيب نيستند. بيلبوردها و تيزرهاي تلويزيوني را نيز بايد به تبليغاتي كه براي مسافرت ايرانيان به خارج از كشور صورت مي گيرد افزود. اين روزها بيلبورد تور سفر و تماشاي مسابقات اتومبيلراني تركيه توجه جوانان علاقه مند به اتومبيلراني را به خود جلب كرده است. اين تبليغ از پديده جديدتري خبر مي دهد؛ اينكه علاوه بر امارات متحده عربي كه جاذبه هايي همچون برگزاري جشنواره ها، نمايشگاه ها و كنسرت ها را براي جذب گردشگران ايراني ايجاد مي كند، تركيه نيز اين ترفند را به جاذبه هاي جهانگردي خود افزوده است.
در مقابل، هيچ تبليغي در خصوص جاذبه هاي گردشگري ايران صورت نمي گيرد تا ايران نيز در صنعتي كه كشورهاي آسيايي و آفريقايي اكنون نقش مهمي در آن ايفا مي كنند، خودي نشان بدهد. بسياري از اروپاييان و آمريكاييان كه گردشگران ثروتمندي محسوب مي شوند،تنها نام ايران را شنيده اند يا حتي افرادي كه درباره ايران مطالعه داشته اند، تنها با گوشه اي از جاذبه هاي گردشگري ايران تصورات خود را ساخته اند؛ آنها فقط اصفهان را مي شناسند و حتي نام تخت جمشيد و پاسارگاد، پرسپوليس، طاق بستان و شهر سوخته و ... را نشنيده اند.
محمد حسن كرماني، رئيس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرتي هوايي و جهانگردي ايران معتقد است سفر معدود خارجياني كه اكثرا پيرزن و پيرمرد هستند به صنعت گردشگري ايران كمك نمي كند، بلكه بايد به دنبال جذب توريست انبوه بود كه اين اقدام نيز به انجام تبليغات چند ميليون دلاري و حضور در شبكه هاي ماهواره اي دنيا نيازمند است.
وي مي گويد: حتي كشورهايي كه در صنعت گردشگري جايگاه خوبي دارند و گردشگران زيادي را جذب مي كنند، تبليغات خود را به طور مستمر ادامه مي دهند، ولي وقتي ما در هيچ جا حضور نداريم، نبايد انتظار داشته باشيم دنيا ايران را بشناسد.
بازاريابي چهره به چهره
در عين حال كه در رسانه هاي بين المللي از سوي دولت، تبليغي براي جذب گردشگر به ايران صورت نمي گيرد، آژانس هاي بخش خصوصي گردشگري نيز به دليل هزينه زياد و با اين توجيه كه حتي در صورت جذب گردشگران خارجي، امكان پذيرايي از آنها در كشور وجود ندارد، جز راه اندازي وب سايت ها و بازاريابي چهره به چهره، تبليغات خاصي انجام نمي دهند.
حتي در صورت جذب گردشگران خارجي، امكان پذيرايي از آنها در ايران وجود ندارد. در سراسر كشور 2 هزار و 278 هتل، مسافرخانه و هتل آپارتمان وجود دارد كه 40 درصد آنها فرسوده اند و به تعميرات اساسي نياز دارند. البته اين يك آمار رسمي است و در واقعيت حتي بهترين هتل هاي ايران جزو هتل هاي خوب دنيا به شمار نمي آيند.
در اين شرايط طبيعي است كه از رقيب همسايه، كشور تركيه كه سالانه به طور ميانگين 20 هزار تخت بر ظرفيت پذيرش گردشگر خود مي افزايد و در دوره اي چهار ساله توانسته است ميان 12 كشور حوزه درياي مديترانه مقام نخست جذب توريست را كسب كند، عقب بمانيم.
همين عامل، مهمترين دليل فعاليت نكردن آژانس هاي مسافرتي در حوزه جذب گردشگر خارجي و خروج تور از ايران نيز هست. الهام قنبري، مدير عامل آژانس مسافرتي سفرنامه مي گويد: براي ما به مراتب راحت تر است كه در كشور يا شهر خودمان باشيم و به گردشگران خارجي خدمات بدهيم تا اينكه با صرف هزينه هاي زياد و خستگي مضاعف، از كشور تور خارج كنيم، اما امكانات موجود در ايران و قيمت تورهاي ايران مسافران خارجي را جذب نمي كند.
به دليل همين وضعيت است كه سالانه 3 ميليون گردشگر ايراني به كشورهاي خارجي سفر مي كنند و بنا بر برخي اطلاعات، بخش بزرگي از آمار 750 هزار نفري ورود گردشگر خارجي به ايران را گردشگران فقير همسايه شرقي كشور شامل مي شوند.
صنعت اروپايي كه در ايران گران تمام مي شود
مقايسه قيمت تورهاي ايران با ساير كشورها و حتي كشورهاي اروپايي نشان مي دهد كه سفر ايران جزو گرانترين سفرهاي دنياست. اين در حالي است كه با توجه به پايين بودن ارزش پول ما نسبت به اروپا و آمريكا،ايران بايد براي غربي ها كشور ارزاني محسوب شود.
قيمت هتل ها و رستوران هاي خوب ايران چندين برابر كشورهاي مشابه ما است كه برنامه ريزي صحيحي براي جذب توريست انجام داده و موفق نيز بوده اند. البته مديريت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري پس از يكسان سازي قيمت بليت مكان هاي تاريخي براي ايرانيان و خارجي ها، كاهش قيمت هتل ها را نيز در دستور كار خود دارد. اكنون نيز تسهيلاتي در اين خصوص وجود دارد كه نرخ تشويقي هتل ها از جمله آنهاست، اما با اين وجود تفاوت تخفيف هاي در نظر گرفته براي ميهمانان آژانس هاي خصوصي و موسسات جذب جهانگرد دولتي، آژانس هاي خصوصي را از عرصه رقابت حذف مي كند. اكنون هتل هاي چهار و پنج ستاره براي گردشگران بخش خصوصي، 25 درصد و براي بخش دولتي 50 درصد تخفيف قائل مي شوند. فريده بروجردي، مدير فني آژانس خزر پرواز، چك ضمانت و گذراندن تشريفات اداري وقت گير را از موانع و مشكلات طرح نرخ تشويقي هتل ها مي داند. وي مي گويد: فكر نمي كنم آژانس هاي مسافرتي از هيچ تلاشي براي جذب گردشگر دريغ كرده باشند.
الهام قنبري نيز اظهار مي دارد: تور ايران گرانترين تورهاي دنياست. سفر به ايران 3 هزار دلار تمام مي شود.
در اين شرايط با ترافيك سنگين شهرهاي بزرگ، آلودگي هوا و تبليغات نامساعد جذب گردشگر به ايران بسيار مشكل است.
اما با اين وجود گاهي هتل ها در رقابت با خانه هاي اجاره اي مجبور به كاهش قيمت هاي خود براي گردشگران داخلي مي شوند. اكنون اين پديده در شهرهاي شمالي كشور به وضوح مشاهده مي شود.
رئيس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي ايران مي گويد: هتل هاي درجه يك ايران زير پوشش بخش خصوصي مديريت مي شوند، ولي در واقع دولتي هستند و در نرخ گذاري اتاق هاي هتل ها، دولت نقش اساسي را ايفا مي كند. مديريت اين هتل ها، اختيارات زيادي ندارند و اكثر هتل هاي درجه يك و دو ايران به دليل حاكميت دولتي با اين صنعت بيگانه اند.
وي مي افزايد: نكته ديگر اين است كه هتلداري يك صنعت اروپايي است و در ساير كشورها بخش اعظم درآمد هتل ها از رستوران و كلوب هاي شبانه تامين مي شود كه هتل هاي ايران اين درآمد را ندارند و براي جبران هزينه هاي بسيار بالاي هتل، نرخ كرايه اتاق ها را افزايش مي دهند. علاوه براين، به دليل دولتي بودن، هتل ها بيش از حد نياز پرسنل دارند كه قانون كار اجازه تعديل آنها را نمي دهد و همين موضوع هزينه هتل ها را به ميزان زيادي افزايش مي دهد. اكنون بسياري از هتل هاي بخش خصوصي زيان ده هستند و هتل هاي دولتي نيز براي دولت زيان دهي انباشته به همراه دارند. به دليل همين شرايط بود كه هتل هما۱ مشهد تعطيل شد.
بدقولي به گردشگران
آموزش جامعه و بخصوص رانندگان، صاحبان رستوران ها، فروشگاه ها و ساير افرادي كه با گردشگران زياد سر و كار دارند ازجمله نكات بديهي است كه متاسفانه مسئولان بخش گردشگري كشور از آن غفلت كرده اند و اين يك مشكل تاريخي است.
مديرعامل آژانس سفرنامه مي گويد: ما راننده خوب براي جابه جايي گردشگران نداريم. موارد بسياري پيش آمده كه راننده اتوبوس ها به موقع سر قرار حاضر نشده اند و مجبور شديم گردشگران را با تعداد زيادي تاكسي به مقصد برسانيم. علاوه بر اين، رانندگان بر سر مسائل كوچك قهر مي كنند و ما را در نيمه راه رها مي كنند، حتي يك بار راننده يكي از اتوبوس هايي كه از موسسات خدمات اتومبيل اجاره كرده بوديم با وسايل و پول هاي مسافران فرار كرد.
اين مشكلاتي است كه مسئولان تورهاي موسسات دولتي كمتر با آنها مواجه مي شوند، چون با وجود خودروهاي دولتي كه در اختيار اين آژانس ها قرار دارد، مي توان با هزينه كمتر و اطمينان، گردشگران را جابه جا كرد.
بنابر همان مصوبه اي كه به امضاي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و شوراي عالي صادرات رسيده است، وزارت صنايع موظف است تا پايان امسال 200 دستگاه خودرو با مشخصات ويژه را براي گردشگران توليد كند. اين خودروها حداقل 7 و حداكثر 20 نفر ظرفيت دارند، اما هنوز معلوم نيست فقط متعلق به بخش خصوصي هستنديا همه تورها به عنوان دست اندركاران صنعت گردشگري مي توانند از آنها استفاده كنند.
جابه جايي گردشگران در سفرهاي بين شهري معضل بزرگتري براي اداره تورهاي داخلي است. گردشگران خارجي كه با مطالعه و اطلاعات بسيار خوب و با در دست داشتن كتاب ها و نقشه هاي ساير كشورها سفر مي كنند، حتما مي دانند ايران بيشترين آمار مرگ ومير ناشي از تصادفات جاده اي را به خود اختصاص داده است. اين افراد، بخصوص شهروندان كشورهاي پيشرفته كه با چنين خطراتي آشنا نيستند، كمتر ترجيح مي دهند از طريق زميني به شهرهاي مختلف ايران سفر كنند. اين درحالي است كه در اين صورت هم هزينه سفر در ايران پايين مي آيد و هم مناظر زيباي جاده هاي ايران نيز در ميان خاطرات خوش سفر ميهمانان ثبت مي شود.
نبود غذاخوري ها و سرويس هاي بهداشتي بين راه نيز بر اين مشكلات مي افزايد. وضعيت اكثر مكان هاي اقامتي بين راهي به گونه اي است كه حتي خانواده هاي ايراني حاضر به استفاده از امكانات آنها نمي شوند و در اين ميان درنظر گرفتن رستوران ها، غذاخوري ها و سرويس هاي بهداشتي متناسب با فرهنگ ونيازهاي افراد خارجي در مراحل بعدي قرار مي گيرد.
حالا اگر با گذشتن از همه اين مشكلات گردشگران به مقاصد اصلي يعني محوطه ها و بناهاي تاريخي رسيدند، چه پذيرايي در انتظار آنهاست؟
واقعيت اين است كه سازمان هاي مسئول تاكنون تلاش زيادي براي ارائه خدمات بهينه در اين محوطه ها انجام داده اند، ولي هنوز حتي در مكان هاي معروف و پذيرايي گردشگر ظرفيت هاي بسياري براي كار وجود دارد كه به آنها پرداخته نشده است. با اندكي درايت و تيزبيني مي توان نيازهاي اين مناطق را درك كرد. تجربه نشان داده كه بخش خصوصي بهتر از بخش دولتي موقعيت هاي كسب سود اقتصادي را شناسايي و فراهم مي كند. منتهي اين اختيار را در صورتي مي توان به بخش خصوصي داد كه كنترل كاملي بر فعاليت آنها وجود داشته تا همچون مواردي كه بارها مشاهده شده با تاسيسات و بناهاي خود به آثار تاريخي آسيب نرسانند و خدمات و كالاها را نيز با قيمت مناسب عرضه كنند.
رفع تصدي گري دولت يكي از آرزوهاي فعالان بخش خصوصي صنعت گردشگري است. محمدحسن كرماني اظهار مي دارد: اگر اين اتفاق بيفتد بخش خصوصي و مردم راه خود را پيدا مي كنند و به سرانجام مي رسند.
وي در ادامه صحبت هايش با تاكيد مي گويد: صنعت گردشگري در هيچ جاي دنيا دولتي نيست، ولي امكانات، مديريت و اختيارات اين صنعت در ايران دولتي است. در جريان اجراي برنامه هاي دوم و سوم توسعه هم دولت كنار نكشيد. تنها يكسري شركت هاي اقماري يا تعاوني و... به وجود آورد تا منع قانوني تصدي گري خود را از بين ببرد و دوباره سرجايش ايستاد.
پرداخت 50 درصد هزينه تبليغات و بازاريابي دفاتر خدمات مسافرتي اقدامي است كه بيش از جايزه جذب جهانگرد خارجي نظر آژانس هاي مسافرتي را جلب كرده است. كارشناسان اين كمك هزينه را براي فعال تر شدن آژانس هايي كه توان مالي زيادي ندارند بسيار موثر مي دانند، اما در صورت وجود تبليغات گسترده و حل مشكل جذب جهانگرد، نبود تاسيسات و زيربناها و ارائه خدمات به جهانگردان مشكلي است كه هنوز به قوت خود باقي است.
با اين حال، فعالان صنعت گردشگري، شروع كمك به آژانس مسافرتي براي جذب مسافر را با اين كمك هزينه ها و جوايز، اقدام مثبتي ارزيابي مي كنند، اگرچه درخصوص محل صرف اين هزينه ها هنوز بحث هايي وجود دارد.
الهام قنبري مي گويد: 10 دلار و 20 دلار براي آژانس هاي مسافرتي كه اينقدر قدرت مالي دارند، پولي نيست. احتياجي نيست براي ورود جهانگرد پولي به ما بدهند. اگر شرايط و امكانات را براي حضور گردشگر خارجي در كشور مهيا كنند ما حتي حاضريم خودمان پول بدهيم.
مديرفني تور آژانس خزرپرواز هم پيشنهاد مي كند كه مبلغ جايزه به رقمي حدود 200 دلار افزايش يابد. وي اظهار مي دارد: در اين صورت مديران تورها مي توانند قيمت ها را پايين بياورند و هزينه و درآمد را سربه سر كنند تا در جذب گردشگر خارجي موفق تر باشند.
اما رئيس انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي ايران معتقد است كه دفاتر خدمات مسافرتي بايد توقعشان در حد امكانات موجود باشد. جايزه جهانگردي، نتيجه اقدامي است كه با كمك و نظر مثبت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و توجيه دولت صورت گرفته و حل مشكل هتل ها مقوله جداگانه ديگري است كه نيازمند توجيه اقتصادي براي سرمايه گذاري بخش خصوصي در ساخت هتل بوده و ساير مسائل موجود نيز به روابط سياسي، اقتصادي و تجاري ايران برمي گردد.
وي مي گويد: نمايندگي هاي سياسي ما در همه كشورهاي دنيا بايد به نمايندگي هاي توريستي و اقتصادي تبديل شوند. اين نمايندگي ها بايد جلسه بگذارند، ميهماني بدهند و مديران تورهاي محلي را براي آشنايي با ايران دعوت كنند، اما وقتي اقدامي صورت نمي گيرد كسي ايران را نمي شناسد و اگر نمايندگي سياسي دولت همچنان فقط به انجام كار سياسي بپردازد، با 10 دلار و 20 دلار به نتيجه اي نمي رسيم.
محمدحسن كرماني ادامه مي دهد: نمي توان انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي را مورد انتقاد قرار داد، چون در جلسات تصميم گيري در خصوص مصوبه هاي مجلس و دولت حضور نداريم و فقط طرف ابلاغ قرار مي گيريم. متاسفانه بخش خصوصي به رغم همه شعارها به هيچ گرفته مي شود.
مديريت ناكارآمد دولتي در مواجهه با افراد بخش خصوصي كه سالها در اين زمينه كار كرده اند و اطلاعات خوبي دارند، ايجاد دافعه مي كند و اين مسئله موجب هدر رفتن اطلاعات و توانمندي هاي افراد مي شود.
وي با اين حال عقيده اي را كه مي گويد به دليل نبود امكانات جذب گردشگر نمي توان گردشگر را به ايران آورد رد و پيشنهاد ديگري براي حل اين مسئله ارائه مي كند: ما بايد مدتي زير فشار كار كنيم. اين كمبود امكانات ارائه خدمات به گردشگر در خيلي از كشورها وجود دارد. اگر اكنون براي يك هفته حضور گردشگر در ايران هتل و مراكز اقامتي بسازيم، اين اماكن بقيه روزهاي سال زيان ده هستند. به نظر من قبل از سرمايه گذاري مي توان نسبت به ورود گردشگران اقدام كرد و وقتي سطح فشار به مراكز اقامتي و بازار به حد مشخصي رسيد، اقدام به ايجاد امكانات كرد.
در اين زمان سرمايه گذاران خصوصي نيز به دليل وجود تقاضا وارد بازار ارائه خدمات و كالا به گردشگران مي شوند. رئيس اتحاديه صنفي دفاتر خدمات مسافرت هوايي و جهانگردي ايران براي آينده صنعت گردشگري آرزوهايي مي كند كه سپردن كار به بخش خصوصي و افراد حرفه اي مهمترين آنهاست. وي اميدوار است در دولت جديد اين عقلانيت وجود داشته باشد و دست نياز بخش خصوصي گردشگري به سوي دولت دراز نباشد.
