الهام اناري
حتما شما هم تا به حال با اين مشكل مواجه شده ايد؛ وقتي كه از روي برچسب يك كالا قيمت  آن را مي خوانيد، نمي دانيد قيمت درج شده به ريال است يا تومان. واحد پول كشور ما از ساليان دور ريال بوده و سالهاست كه مردم با برداشتن يك صفر، لفظ تومان را در مبادلات روزمره جايگزين ريال كرده اند. تومان به عنوان واحد پول تا جايي بين مردم رايج شده كه عده زيادي از افراد در هنگام مراجعه به بانك براي تبديل تومان به ريال دچار مشكل مي شوند و بعضا تعدادي صفر كم يا زياد مي گذارند.
چندي است كه در محافل اقتصادي بحث تغيير واحد پولي كشور مطرح شده است.
دولت ها با دلايل متعددي دست به تغيير واحد پولي كشور مي زنند كه يكي از آنها، افزايش حجم پول در گردش بازار و افزايش ميزان نقدينگي است.
تركيه، آرژانتين، برزيل و فرانسه از جمله كشورهايي هستند كه در يك مقطع زماني دست به تغييراتي در واحد پولي خود زدند و البته در اين ميان تركيه كشوري است كه بتازگي اين تجربه را پشت سر گذاشته است. ترك ها شش صفر از مقابل واحد پولي خود حذف كردند؛ يعني واحد پولي شان همان لير است اما درشت تر شده است.
طرح تغيير واحد پولي از ريال به تومان، واكنش هاي بسياري را در ميان اقتصاددانان برانگيخته و در اين ميان موافق و مخالف، هر يك با ارائه دلائل ، از نظرات خود دفاع كرده است.
آنچه در ادامه مي آيد يك جمع بندي از نظرات كارشناسان امر است و البته در اين ميان سئوال اصلي و اختصاصي ما اين بود: تغيير واحد پولي كشور از ريال به تومان چه اثرات مثبت يا منفي در مبادلات روزمره مردم دارد؟
كاهش يا افزايش تورم؟
در اينكه تورم موجود در كشور ما بيش از سطح استانداردهاي بين المللي است شكي نيست، اما آيا تغيير واحد پولي تاثيري در تورم مي گذارد؟ زماني كه سالهاي متوالي، تورم در اقتصاد يك كشور حاكم باشد، عملا ارقام اسمي پول براي معاملات درشت مي شود؛ هر كشوري بعد از گذشت زمان طولاني از حاكميت تورم در اقتصاد كشور، اقدام به تغيير واحد پولي خود مي كند، اما تبديل ريال به تومان تاثير چنداني بر نرخ تورم ندارد. ايران بالاترين نرخ تورم در منطقه را داراست و علاوه بر آن براساس متون علمي اقتصاد، چاپ اسكناس درشت نيز تاثيري بر رشد نرخ تورم ندارد و تورم موجود در كشور ما به اندازه اي شكننده و خطرناك نيست كه بخواهيم واحد پولي كشور را به اين خاطر تغيير داده و ريال را از سيستم بانكي حذف كنيم.
تاثير بر ارزش پول كشور
مخالفان تغيير واحد پولي از ريال به تومان، معتقدند اين كارهزينه هاي زيادي را به نظام بانكي كشور تحميل مي كند؛ پس قبل از تغيير در واحد پولي، تقويت پول ملي مهم است. اگر پول ملي ما در مقابل ساير ارزها تقويت شود، به مراتب از تغيير واحد پولي كارسازتر است؛ يعني تبديل ريال به تومان تاثيري در ارزش پول ملي ندارد.
چاپ اسكناس درشت
چاپ اسكناس درشت از تبديل ريال به تومان كارآمدتر است. موافقان چاپ اسكناس درشت معتقدند كه خرد بودن اسكناس هاي رايج براي مردم و بانك ها زحمت زيادي ايجادمي كند. دستگاه هاي خودپرداز به دليل خرد بودن اسكناس هاي كشور با سرعت زيادي مستهلك مي شود و علاوه بر اين، كاركنان بانك ها هم مجبورند روزانه انرژي زيادي صرف پر كردن مخزن دستگاه هاي خودپرداز كنند.
اما رئيس كل بانك مركزي هم معتقد است كه بايد اسكناس هاي درشت چاپ شود و ريال، واحد پول رسمي ماست و دليلي براي تغيير آن وجود ندارد.
در شرايط خاص همچون تورم بالا در اقتصاد و نيز نقدينگي غير قابل كنترل، دولت ها به ناچار اقدام به چاپ اسكناس هاي درشت مي كنند. در صورتي كه مهار تورم و كاهش نقدينگي در اقتصاد با چاپ اسكناس هاي درشت عملي نشود، در آن حالت دولت به حذف چند صفر از واحد پولي يا تبديل ريال به تومان اقدام خواهد كرد.
بانك مركزي در نظر دارد اسكناس هاي درشت 5 و۱۰ هزارتوماني چاپ كند، اما هنوز مجوز لازم براي اين كار اخذ نشده است. چاپ اسكناس هاي درشت امكان انجام مبادلات را آسان تر مي كند و از طرفي حجم پولي كه مردم با خود حمل مي كنند كمتر مي شود. بانك مركزي نيز براي چاپ اسكناس متحمل هزينه كمتري مي شود، هرچند كه در اين ميان عده اي معتقدند چاپ اسكناس درشت باعث تضعيف ارزش پول كشور مي شود.
به اعتقاد رئيس كل بانك مركزي، تومان يك واحد پول تركي و به معناي هزار است كه از گذشته وارد ادبيات پولي كشور شده است.
توسعه پول الكترونيك
و كارت هاي هوشمند
عده اي كه معتقدند تبديل واحد ريال به تومان مشكلي را حل نمي كند، راه حل را در توسعه پول الكترونيك مي دانند. فرهنگ استفاده از كارت هاي هوشمند و پول الكترونيك هنوز جايگاه مناسبي ميان مردم پيدا نكرده است. طبق آمارهاي موجود متقاضيان اين كارت ها درنظام بانكي، مشخص است كه فرهنگسازي لازم براي استفاده از خدمات نوين بانكي در كشور صورت نگرفته است، اما اگر مزايا و محاسن استفاده از پول الكترونيك براي مردم روشن باشد اعتماد عمومي در اين زمينه جلب مي شود. كشورهاي توسعه يافته و برخي كشورهاي در حال توسعه توانسته اند اصلاحات بهينه اي را در نظام بانكداري و پولي ومالي خود ايجاد كنند وخريد و فروش خود را از طريق كارت هاي هوشمند انجام دهند.
با گسترش كارت هاي اعتباري، تقاضا براي استفاده از اسكناس كاهش مي يابد و ديگر نياز چنداني هم به چاپ اسكناس درشت احساس نمي شود.
با رواج استفاده از كارت هاي هوشمند، درشتي و ريزي اسكناس تا حد زيادي اهميت خود را از دست مي دهد و حجم اسكناس درمبادلات روزمره كاهش مي يابد.
از سوي ديگر كاهش هزينه چاپ اسكناس و ساده كردن حمل آن نيز نمود پيدا مي كند. حدود نيم قرن است كه كشورهاي توسعه يافته اين تجربه را پشت سرگذاشته اند و ديگر كمتر شخصي در اين كشورها اقدام به حمل پول مي كند و تنها با استفاده از كارت هاي اعتباري يا كارت هاي بدهي نياز خود را در هر جايي تامين مي كنند.
در دنياي صنعتي به دليل ناامني هاي زياد، حمل ونقل پول ريسك بالايي دارد. درشت شدن رقم پول هاي كاغذي باعث راحت تر شدن كار جعل براي متقلبان مي شود.
عدم رواج ريال
استفاده از ريال، ديگر در بازار مبادلات رواج ندارد؛ سكه هاي يكصد ريالي، 250 ريالي و 500 ريالي براي مبادلات استفاده نمي شود، اما هنوز در بانك مركزي سكه هاي يك و دو ريالي هر چند در حد بسيار محدود، ضرب مي شوند. رئيس كل بانك مركزي گفته است كه ضرب اين سكه ها به دليل اينكه واحد پولي كشور ريال است، همچنان بايد انجام شود، اما در حال حاضر بخش عمده مبادلات در بازارهاي ايران به وسيله اسكناس  صورت مي گيرد. بنابراين با افزايش ارزش اسكناس  ها، چاپ تعداد زيادي از اسكناس  باارزش پايين اجباري نخواهد بود و اين امر نيز مقدار حمل اسكناس را در بازار كاهش مي دهد.
موافقان طرح تغيير واحد پول از ريال به تومان معتقدند كه امروزه مردم، كمتر از واژه ريال استفاده مي كنند و در عرف معمول جامعه، آنها در خريد و فروش خود از واحد پول تومان استفاده مي كنند و البته اين كار از حدود 3 دهه قبل انجام مي شد.
در سال 2004 نرخ ارز در ايران به طور متوسط برابر با 8 هزار و 795 ريال بود و با توجه به اينكه نرخ ارز در سال 2003 برابر با 8 هزار و 301 ريال بود، يعني ارزش ريال ايران در سال 2004 نسبت به سال 2003 برابر با 6 درصد كاهش يافته است.
ايران از لحاظ كاهش ارزش واحد پول در سال 2004 در ميان 50 كشور مورد بررسي از سوي نشريه فايننشيال تايمز، در رتبه چهل و هشتم قرار گرفت و فقط دو كشور اندونزي و سري لانكا بعد از ايران قرار گرفتند.
از ميان 50 كشور مورد بررسي، واحد پول 36 كشور با افزايش ارزش و 7 كشور با كاهش ارزش رو به رو بوده و واحد پول 7 كشور نيز بدون تغيير مانده است.
تاثير تغيير واحد پول بر مردم
طولاني شدن ارقام در آمارهاي بودجه اي و حسابرسي، عملا نقشي در زندگي روزمره ما ندارند، اما تبديل واحد از ريال به تومان باعث روان و ساده شدن ارقام طولاني و شفافيت امور مالي شده و تقويت ارزش انطباقي پول را در پي دارد.
چاپ اسكناس هاي درشت، امكان انجام مبادلات را آسان تر كرده، حجم پول جيب مردم را كاهش مي دهد و همچنين بانك مركزي براي چاپ اسكناس، متحمل هزينه كمتري مي شود. هر چند كه چاپ اسكناس 5 و 10 هزار توماني باعث سهولت در انجام مبادلات مي شود، اما درشت شدن، امكان جعل را افزايش مي دهد.
از سوي ديگر برخي كارشناسان معتقدند كه جمع آوري پول هاي در جريان و چاپ اسكناس هاي جديد با تعداد صفرهاي جديد هيچ نوع مزاياي اقتصادي و پولي و مالي ندارد و تنها از نظر رواني تاثيرهاي مثبتي بر مردم و بازار خواهد گذاشت. چون ارزش پول ملي كاهش يافته، مردم با مشكلات عديده اي مواجه هستند؛ به طور مثال براي گرفتن مبلغي بيش از يكصد هزار تومان از دستگاه هاي خودپرداز بانك، بايد چند دقيقه پشت دستگاه معطل ماند كه همين مسئله باعث ايجاد صف هاي طولاني مي شود.
تغيير واحد پول داخلي از لحاظ اثرات اقتصادي خنثي است، اما از لحاظ عمليات حسابداري و عرف معاملاتي ميان مردم، مزاحمت هاي زيادي را ايجاد مي كند، زيرا تمامي دفاتر به پول قديم نگهداري مي شود و امور حسابداري سالهاي گذشته بر اساس ارقام حسابداري واحد پول قديمي است و اين تبديل واحد، اشتباهاتي ايجاد مي كند.
بانك مركزي چه مي گويد؟
تبديل واحد پول از ريال به تومان، مبادلات و معاملات بنگاه هاي پولي كشور را روان تر و سريع تر مي كند. از سوي ديگر چاپ مجدد اسكناس  هزينه بر است و البته اين هزينه بري در كوتاه مدت اعمال مي شود و در بلند مدت اتفاقا تبديل ريال به تومان باعث صرفه جويي در هزينه هاي چاپ پول مي شود. درشت شدن اسكناس ها باعث ساده شدن مبادلات در اقتصاد كشور مي شود. از سوي ديگر عمر اسكناس در ايران نسبت به كشورهاي صنعتي بسيار پايين است و بخش زيادي از هزينه هاي بانك مركزي صرف نشر و تجديد چاپ اسكناس مي شود، اما با اجرايي شدن تبديل ريال به تومان از حجم پول مورد نياز كشور كاسته شده و حجم زيادي از هزينه ها حذف مي شود.
همان ريال خوب است
مخالفان تبديل واحد ريال به تومان معتقدند كه چون در نظام رسمي ثبت و ضبط حساب هاي كشور و اقتصاد ملي ما، واحد پول، ريال است و بايد آن را حفظ كنيم، به همين دليل نبايد با ديدگاه هاي سليقه اي و غيركارشناسي به بازار شوك وارد كرد و ريسك سرمايه گذاري اقتصاد را بالا برد، چرا كه در حال حاضر نظام پولي ما در حد ثبات است و نيازي به اين اختلافات نيست.
اين مسئله در كوتاه مدت، روابط پولي ما با دنيا را تحت تاثير قرار مي دهد و سرمايه گذاري خارجي و معاملات تجاري ما را دستخوش تحول و نگراني مي كند. اين مسئله براي بازارهاي جهاني، دير جا مي افتد و تغيير يكباره واحد پول اختلالاتي در روابط و مبادلات ما با دنيا به وجود مي آورد. علاوه بر اينها، اين طرح نياز به مصوبه مجلس دارد و براي تبديل ريال به تومان، متخصصان بازارهاي پولي و مالي بايد همه جوانب آن را بررسي كنند و در صورتي كه اثرات مثبت آن بيشتر بود، تومان جايگزين شود.
از سوي ديگر برخي معتقدند تغيير واحد پول در حالتي اتفاق مي افتد كه حجم نقدينگي پول به حدي رسيده باشد كه مردم در معاملات روزانه خود دچار مشكل شده باشند، اما در حال حاضر مردم ما چنين مشكلي ندارند و حمل و دريافت و پرداخت پول را براحتي انجام مي دهند. در سطح بازار نيز پرداخت ها مستقيما توسط سيستم بانكي يا چك صورت مي گيرد و مشكلي در معاملات وجود ندارد. براي تبديل واحد پول بايد تغييراتي در فرهنگ مردم ايجاد شود.
رئيس كل بانك مركزي هم معتقد است كه ريال، واحد پول رسمي است و دليلي براي تغيير آن وجود ندارد.
اين كار، بازي با اعداد است و اثر عيني در اقتصاد و سيستم پولي و بانكي ندارد و بالا و پايين كردن تعداد صفرها، قدرت خريد پول را تغيير نمي دهد. پس لزومي به تغيير واحد نيست. تبديل ريال به تومان، تضعيف رسمي يك به 10 خواهد بود و اين روش نمي تواند باعث تقويت ارزش پول ملي شود.

آيا اسكناس هاي تازه اي از راه مي رسند؟
مشاهده اسكناس هايي كه روي آن نشاني از واحد ريال موجود نيست، حتما در روزهاي اول، تازگي هاي خاص خودش را داراست.اصلا مردم ما در مبادلات روزمره چقدر به تعداد صفرهايي كه مقابل يك قطعه اسكناس است، توجه مي كنند. بچه ها هم وقتي براي اولين بار با اسكناس ها آشنا مي شوند، ريال را نمي شناسند؛ 50 توماني، 100 توماني، 1000 توماني و... . در صورت تغيير واحد از ريال به تومان، چقدر طول مي كشد تا مردم به واحدپولي جديد عادت كنند؟اسكناس هاي جديدي كه يك صفر از جلوشان برداشته شده و كلمه تومان در آن جايگزين كلمه ريال شده است.
چه چيز باعث شده، زمزمه هاي تغيير واحد پول در محافل اقتصادي شنيده شود؟ اگر اين تغيير، اعمال شود چه اثراتي دارد؟
مبادلات روزمره، استهلاك اسكناس ها، ارزش پول و تورم هر يك چه تغييري مي كند؟

دكتر حسين كدخدايي (اقتصاددان)
معاملات عمومي و روزمره مردم در صورت تغيير واحد پول، همگي بر اساس واحد پولي جديد، يعني تومان مي شود. اين حركت اثرات مثبت و منفي مختلفي دارد كه از اثرات مثبت آن كاهش حجم پول در گردش است.
جامعه ديگر مجبور نيست ارقامي را كه امروز استفاده مي كند، در جريان دادو ستدها به كار برد.
از آنجايي كه ارزش پول ما كاهش يافته، مردم در خريد و فروش روزمره با مشكل مواجهند، ولي با تبديل واحد به تومان، پول جديد، مردم را با واقع بيني بيشتري مواجه مي كند و نرخ ها ديگر روند فزاينده و روزافزون امروز را طي نمي كنند. از سوي ديگر مسئولان اقتصادي تلاش مي كنند واحد جديد را تثبيت كنند كه در نتيجه از افزايش قيمت ها جلوگيري مي شود.
اما وجوه منفي اين طرح شامل مشكلاتي است كه به سيستم حسابداري، مالي و بانكي ما تحميل مي شود. روابط پولي ايران با كشورها، صندوق  بين المللي پول و بانك جهاني تغيير مي كند؛ يعني يك تحول عظيم اقتصادي در سطح كشور و روابط بين المللي به وجود مي آيد، اما در نهايت تاثير اين اتفاق بر زندگي عموم مردم مثبت است، زيرا آنها ديگر مجبور به حمل پول زياد و پول خرد نمي شوند.
پول ها بر اساس تومان تعريف شده و دغدغه  خاطر جامعه از بين مي رود، اما به اين شرط كه مسئولان از كاهش ارزش پول جديد جلوگيري كنند. نگراني از بابت تورم وجود ندارد، زير با اين تغيير واحد پول، نه تنها نرخ تورم بالا نمي رود، بلكه ممكن است براي تثبيت شرايط موجود، نرخ تورم مدت ها ثابت مانده و شكل رسمي به خود بگيرد، اما به لحاظ وجهه فرهنگي و اقتصاد ملي كشور، اين يك نقطه ضعف است، چرا كه نشان دهنده پايين آمدن ارزش پول كشور است.
بهتر است پول هاي درشت يعني 50 هزار ريالي و 100 هزار ريالي رواج پيدا كند. با اين كار ضابطه مندي در سيستم پولي حاكم مي شود.

دكتر مهدي تقوي (اقتصاددان)
اگر واحد پول رسمي كشور از ريال به تومان تبديل شود، مبادلات روزمره پولي براي مردم آسان تر مي شود. در تركيه هم اين كار را انجام دادند و 6 صفر از مقابل واحد پولي خود برداشتند. اين روزها مردم ما در معاملات روزمره شان هم از لفظ تومان استفاده مي كنند.
يكي از مشخصات واحد پول اين است كه بايد داراي اجزاي مختلف باشد، اما متاسفانه واحد پولي ما،  يعني همان ريال جزئي ندارد. البته تا حدود سه دهه قبل ريال هم براي خودش اجزاي كوچكتري داشت، اما رفته رفته با كاهش ارزش پول، اين اجزا حذف شد. اما تبديل ريال به تومان بتنهايي كارآمد نيست و بهتر است حداقل 3 صفر از مقابل پول حذف شود. اگر واحد پول درشت شود، اسكناس ها كمتر فرسوده مي شوند و حمل و نقلشان راحتتر مي شود، اما برداشتن تنها يك صفر از مقابل واحد پولي هيچ تاثيري در بهبود اوضاع ندارد؛ چون وقتي ما از تومان استفاده مي كنيم، يعني واحد را 10 برابر كرديم. ديگر حتي سكه هاي 50 و 100 ريالي هم رواجي ندارند و شايد فقط در باجه هاي تلفن كاربرد داشته باشند. ديگر نه تنها يك ريالي محلي از اعراب ندارد،  بلكه يك توماني هم همين طور است، البته واحد پول هر چقدر هم كوچك باشد باز داراي ارزش است، اما بزرگتر كردن واحدها مبادلات را تسهيل مي بخشد. ترك ها 6 صفر از مقابل واحد لير برداشتند، يعني واحد پولشان را يك ميليون برابر كردند، چون واحد قديمي ارزش خود را از دست داده بود.
تغيير واحد پولي از ريال به تومان هيچ تاثيري در رشد تورم ندارد، چون تورم با ارزش پول ملي سنجيده مي شود. بهتر است استفاده از بانكداري الكترونيك هم توسعه يابد و به موازات آن واحد پول تغيير كند.
حذف 3 صفر از مقابل واحد ريال مي تواند كارآمد باشد.

در سيستم هاي بانكي، از يونان باستان گرفته تا قرون وسطي و بانك هاي خصوصي و دولتي امروز، اخباري جالب و گهگاه نه چندان عادي شنيده مي شود.
مسئولان بانكداري كشور، درصدد ضرب سكه هاي يك ريالي با استناد به واحد پول ايران هستند.
حال اين سئوال مطرح است كه در موقعيتي كه سكه هاي 50ريالي، 100ريالي و حتي 200ريالي عملا جايگاهي مبهم در چرخه پولي كشور دارند، ضرب سكه هاي يك ريالي چه معنا و مفهومي دارد؟
چند روز پيش خبرگزاري ها خبري مبني بر احتمال ضرب سكه يك ريالي به نقل از يكي از مسئولان بانكداري كشور منتشر كردند. تنها دليلي كه مي تواند منجر به اين اقدام شود اين است كه واحد پول ايران، ريال است. اگرچه چنين ادعايي كاملا صحيح است، اما استناد به اين امر به منظور ضرب سكه هاي يك ريالي ناموجه مي نمايد.
علت دور از ذهن بودن اين اقدام به نقش نمادين و غيركاربردي واحد ريال در معاملات و سيستم اقتصادي كشور بازمي گردد. تومان به عنوان واحدي كاربردي آنقدر جاي خود را باز كرده كه ذهن را به چرايي ماندگاري واحد ريال متبادر مي كند. بنابراين چرا واحد تومان جايگزين واحد ريال نمي شود؟
به نظر مي رسد تنها زيان ناشي از تغيير واحد پول كشور، افزايش جعل اسكناس است؛ چرا كه اسكناس هاي درشت داراي خاصيت تطميع جاعلان هستند كه چنين نقيصه اي نيز مي تواند با بهبود عملكرد نيروي انتظامي رفع شود. تحليل هاي اقتصادي نيز بر اين پايه است كه جابه جايي ارزش پول، تغييرات محسوسي در قدرت خريد دارد، در صورتي كه تغيير واحد پولي و كاستن از صفرهاي جلو اعداد هيچ تفاوتي در قدرت خريد ايجاد نمي كند. تجربه تغيير واحد پولي در كشورهاي ديگر نيز مؤيد اين موضوع است. براي نمونه، تركيه تنها در بخش كاهش هزينه هاي چاپ اسكناس تغييراتي را حس كرد. همچنين مردم براي دريافت و حمل پول دچار مشكلات كمتري شدند. بنابراين تنها مشكل تغيير واحد پولي كشور، در هزينه تغيير اسكناس ها و اشتباهات اوليه رد و بدل پول هاست، اما در وضعيتي كه سيستم بانكداري كشور در حال گذار بوده ، با جايگزيني بانكداري الكترونيك و طرح هاي نوين بانكداري، چنين مشكلاتي هم براحتي برطرف مي شود.