نگاهي به نمايشگاه دستاوردهاي تخصصي دانش آموزان مركز پيش دانشگاهي و دبيرستان دخترانه عاشورا
ائلدار محمدزاده صديق
موفقيت دانش آموزان و ادامه تحصيل آنها در هر شاخه علمي، نيازمند آگاهي آنان از هدف هاي آن علم است. اگر دانش آموز روش هاي آن علم را بداند، دورنمايي از ابعاد آن را در ذهن داشته باشد و به درستي بداند راهي كه مي پيمايد به كجا مي رسد؟، چه مشكلي از زندگي فردي و اجتماعي او حل مي كند؟، به پاسخ چه پرسش هايي دست مي يابد؟، تأثير پيشرفت آن در زيستگاه او چيست؟، چه معضلاتي در پيش رو دارد؟ و چه فوايدي عايد او مي شود؟ در چنين صورتي است كه كنجكاوي وي تحريك مي شود، فعالانه به شناخت بيشتر دست مي يابد و در امور فردي و اجتماعي خود به درستي تصميم گيري مي كند.تدريس درسي به صورت تئوري به همراه حل مكرر مسأله ها و خالي از هر گونه وسايل كمك آموزشي، سبب خواهد شد دانش آموز تنها با ذهنيات خود به درك موضوعات علوم بپردازد و درك صحيح و كافي از آن علم كسب ننمايد. اما استفاده از وسايل كمك آموزشي، برگزاري نمايشگاه هاي تخصصي و مشاركت دادن دانش آموزان به اجرا و ساخت وسايل مرتبط با آن علم سبب شكوفايي استعدادهاي هر يك از آنان در زمينه هاي مورد علاقه خود خواهد شد.برگزاري نمايشگاه تخصصي دستاوردهاي علمي دانش آموزان مركز پيش دانشگاهي و دبيرستان دخترانه عاشورا واقع در ناحيه ۲ شهرري كه چندي پيش برگزار شد، بهانه اي شد تا نسبت به تهيه گزارش از اين نمايشگاه كه شامل بخش هاي فيزيك، شيمي، زيست شناسي، ادبيات فارسي، معارف اسلامي، زبان انگليسي و كامپيوتر بود، بپردازيم و هم اكنون همزمان با آغاز سال تحصيلي جديد، گزارشي از نمايشگاه فيزيك اين دبيرستان را كه داراي دستاوردهاي قابل توجهي بود، ارائه مي دهيم، باشد كه برگزاري اين نمايشگاه آغازي براي تمام مدارس كشورمان باشد و دانش آموزان بتوانند آموخته هاي خود را در ميدان عمل محك زنند.
در آغاز، خداوند قوانين حركت نيوتن را با جرم ها و نيروهاي لازم آفريد و چيزهاي ديگر با تحول روش هاي رياضي مقتضي از راه استنتاج به دست مي آيد.(۱)
علم فيزيك عبارت است از مطالعه ماده و انرژي و آدمي تلاش مي كند تا به درك بهتري از دنياي بي جان فيزيكي دست يابد و اين درك بدون آزمايش، تجربه، ساختن و آ زمودن امكان پذير نيست، تدريس و فهم آن نيز، نيازمند استفاده از روش هاي كاربردي است.
فاطمه تمدن، دبير فيزيك مركز پيش دانشگاهي و دبيرستان دخترانه عاشورا در اين باره مي گويد: از آنجايي كه فيزيك جزيي از طبيعت است، تدريس آن به صورت كاربردي مؤثرتر واقع خواهد شد و دانش آموزان نيز بهتر مسائل مربوط به اين درس را متوجه خواهند شد. تدريس درس فيزيك بايد به گونه اي باشد كه اگر دانش آموزان روزي در طبيعت براي سير و سياحت رفتند، با نگاه كردن به محيط اطراف خود مسأله هايي را طرح نمايند، آنها را با آموخته هاي خود مقايسه كنند، جواب آنها را بيابند و به دايره آگاهي شان بيافزايند.
وي معتقد است كه بسياري از آموزش ها و يادگيري ها از طريق تعاملات اجتماعي صورت مي پذيرد، وقتي معلم در كلاس با دانش آموزان به طور فردي يا گروهي در تعامل است و يا دانش آموزان با يكديگر در تعامل اند، اين امر تحقق مي پذيرد و تعاملات اجتماعي و روانشناسي سبب خواهد شد تا معلمان به راحتي بتوانند متون درسي را به دانش آموزان انتقال دهند و براي درك اين موضوع بايد محيط مدرسه را متناسب با خواست دانش آموزان به وجود آورد.
او ادامه مي دهد: استفاده از وسايل كمك آموزشي و مشاركت دادن دانش آموزان در ساختن و طراحي كردن كاردستي ها، طرح ها و نقاشي ها به عنوان ابزاري كمك آموزشي يكي از روش هاي تدريس براي دروس است كه كاربرد عملي آن در زندگي قابل توجه است. شايد اين روش تدريس و مشاركت دادن دانش آموز براي به تصوير كشيدن موضوعي سبب اقناع آن در ذهن دانش آموز شود و مسبب شكوفايي خلاقيت ها و همچنين آموزش صحيح آن درس شود.
نمايشگاه فيزيك اين دبيرستان تحت عنوان «همراه با قرآن، همگام با فيزيك» از بخش هاي مختلف تحقيق و عملي تشكيل شده است.
فاطمه تمدن درباره بخش هاي مختلف اين نمايشگاه مي گويد: بخش تحقيقي شامل كارهايي در موضوع هاي مختلف فيزيك از جمله مكانيك، حركت، الكتريسيته، متافيزيك، كوانتوم، امواج، گرما و غيره، كارهاي نجوم و مسائل المپياد است، بخش عملي نيز شامل اجراي طرح درس به روش نوين(فعال) و ماكت اصلي نمايشگاه يعني همراه با قرآن، همگام با فيزيك نيز نشر تفكر است.
دبير فيزيك اين دبيرستان درباره اين ماكت كه بخش اصلي نمايشگاه فيزيك را تشكيل مي داد و داراي بخش هاي مختلفي بود، مي گويد: «اگر دانش آموزان اطراف خود را خوب نگاه كنند و به پديده هايي كه در نزديكي آنها به وقوع مي پيوندد، توجه نمايند از لحاظ فيزيكي و متافيزيكي مسائل را به خوبي طرح و از انرژي خود استفاده بهينه مي كنند.
اصول مهم علم و ايمان، دو بال براي يكديگرند و هر كدام بدون ديگري ضعيف عمل مي نمايد، ايده اصلي ما در نامگذاري اين ماكت نيز همين دو اصل و هدفمان كم كردن فاصله آنها بود.
او ادامه داد: ما بايد تا آنجا كه مي توانيم به دانش آموزان آگاهي لازم را بدهيم و آنها را در اين راستا هدايت نماييم و با توجه به اين كه استاد مطهري مي فرمايد علم به انسان سرعت و ايمان جهت مي دهد، لازم ديديم تا فيزيك را در قالب شكلي ديگر ارائه دهيم تا هم به هدف اصلي خود دست يابيم و هم به حالت شهودي موضوع بپردازيم.
او درباره نقش وسايل كمك آموزشي در تدريس مي گويد: تدريس از طريق وسايل كمك آموزشي، باعث رشد ۹۰ درصدي دانش آموزان مي شود. وقتي دانش آموزان خود در ساختن يك پديده شركت مي كنند، بسياري از سؤال هايي كه تاكنون براي آنها طرح نشده است، مطرح مي شود و به دنبال جواب سؤال هاي طرح شده مي گردند، بحث مي كنند و نتيجه مي گيرند.
اما تدريس دروس فقط به شكل تئوري سبب آن خواهد شد تا دانش آموزان با گذشت زمان موضوع را فراموش كنند، در حالي كه كار عملي و استفاده از وسايل كمك آموزشي، علاوه بر اين كه حالت سرگرمي براي آنها دارد، سبب آموزش مؤثر دروس در آنها نيز مي شود.
بخش اصلي نمايشگاه اختصاص به ماكت «همراه با قرآن، همگام با فيزيك» داشت و براي توضيح آن، دانش آموزان به چند گروه تقسيم مي شدند و به صورت سؤال و جواب از يكديگر، بخش هاي مختلف آن را توضيح دادند.
دانش آموز اول: - فرض كنيد در يك روز تعطيل، همراه با خانواده به چنين فضاي سبز(مطابق ماكت) برويد، حال از لحاظ علمي چگونه به پديده هاي طبيعت مي نگريد؟
دانش آموز دوم: وقتي به پديده هاي طبيعت نگاه مي كنيم، از طريق فيزيك كاربردي و متافيزيك مي توان جواب اين سؤال را يافت. فيزيك در لغت به معناي طبيعت و متافيزيك به معناي ماوراي طبيعت است و ما مي خواهيم از طبيعتي كه در آن قرار داريم، به ماوراي طبيعت برسيم. انرژي كه زمين به دست مي آورد، از طريق نور خورشيد است، خورشيد به زمين مي تابد و مقداري از انرژي آن به سمت آبها مي افتد و باعث گرم شدن زمين مي شود. مقداري از آن نيز به صورت قابل تبديل شده و ما از آن استفاده مي كنيم.
اما جواب اين سؤال در قرآن نيز آمده است: «ما در زمين براي ماه و خورشيد منزلگاه هايي تعيين كرده ايم و هر يك به سوي منزلگاه هاي خود در حال حركتند و هر يك در مدار معين با فاصله هاي معين حركت مي كنند. »
در بخشي ديگر دانش آموزان با مشاهده ماكت به تعريف انرژي جنبشي، پتانسيل، ميزان انرژي جنبشي وارده به توپ فوتبال بر اثر ضربه، انرژي شيميايي ذخيره شده در ماهيچه كه تأثير آن به توپ سبب حركت آن مي شود، تأثير ميزان اصطكاك در كاهش سرعت توپ، رابطه انرژي جنبشي با سرعت توپ، نقش ميزان و نوع تغذيه و انرژي موجود در مواد غذايي در سلامتي و ورزش، مشخص نمودن انرژي شيميايي نهفته در مواد غذايي و فرمول هاي رياضي و فيزيك آن را يافتند.
گروهي ديگر درباره پارك بازي ماكت توضيح دادند. آنها با فرمول هاي فيزيك، نقش ميزان سرعت و ارتفاع در مقدار انرژي جنبشي كودك در سرسره، اثبات تأثير نداشتن جرم و وزن كودك در حركت جسم از سطوح شيبدار، در نظر گرفتن نقش اصطكاك در سقوط از سطوح شيبدار و انرژي دروني اجسام پرداختند.
دانش آموز اول: من توپي دارم كه در ارتفاع يك متري از سطح زمين قرار دارد، پس از رها كردن توپ، آن به سطح زمين برمي خورد و پس از برخورد به زمين تا ارتفاع كمتر از يك متر به بالا برمي گردد، علت را مشخص كنيد؟
دانش آموز دوم: اين توپ از ارتفاع يك متري رها شده است و به دليل قرار گرفتن در ارتفاع يك متري انرژي پتانسيل گرانشي دارد، وقتي رها مي شود، انرژي پتانسيل آن به انرژي جنبشي تبديل مي شود. اين انرژي جنبشي به قدري ادامه مي يابد تا موقعي كه به زمين مي رسد، تمام انرژي پتانسيل آن به انرژي جنبشي تبديل مي شود. اما وقتي به زمين برخورد، بر اثر اين برخورد و تغيير جهت مقداري از انرژي جنبشي آن صرف تغيير جهت اين برخورد مي شود و هنگام بالا آمدن نيز با مولكول هاي خود برخورد كرده و چون با مولكول هاي هوا ايجاد اصطكاك مي كند، مقداري از انرژي خود را از دست مي دهد و تا ارتفاع كمتري بالا مي آيد.
دانش آموزان با استفاده از اين ماكت تمام مسائل مرتبت با فيزيك از جمله: موج، انرژي، صوت، حركت، گرما، مكانيك، سرعت و غيره را متوجه شده و به راحتي توضيح دادند.
سپس دبير فيزيك از آنها پرسيد: با توجه به پيشرفت علوم و فنون، آيا در مواردي امكان آن وجود دارد كه جايگاه خالق و كاشف عوض شود؟
دانش آموز اول: امكان پذير نيست، زيرا هنگامي كه خداوند جهان را آفريد، اسرار و رموزي را در آن قرار داد تا هر انسان با استفاده از استعدادي كه خداوند به او اعطا كرده است به آن اسرار و موارد پي ببرد و آن را كشف نمايد.
دانش آموز دوم: خالق به وجود مي آورد و كاشف آنها را كشف مي كند، خالق داراي يك نيروي برتر نسبت به كاشف است.
دانش آموز سوم: كسي كه كاشف چيزي است، با استفاده از نيرويي كه خداوند در او قرار داده نسبت به كشف موارد اقدام مي كند و در تقليد از كاشف ها نيز نبايد تمام جنبه هاي زندگي آنها را مورد تقليد قرار داد. ولي اگر جنبه مهمي را كشف كرد و صفحه مفيدي را در زندگي ما توانست باز كند، از آن مورد مفيد كه او نيز به خواست خدا قادر به انجام آن شده است، مي توان تقليد كرد.
دانش آموز چهارم: كشف مفيد كاشف در راه خدمت به مردم را مي توان الگو قرار داد.
فاطمه تمدن دبير فيزيك مركز پيش دانشگاهي و دبيرستان دخترانه عاشورا معتقد است كه دروسي نظير فيزيك را تنها در كلاس هاي كنكور نبايد آموخت، بلكه فيزيك جزيي از زندگي دانش آموزان است و دانش آموزان براي آموختن فيزيك بايد خودشان تفكر كنند و مسائلي را طرح نمايند و اين روش، خيلي مؤثرتر از روش هاي تئوري خواهد بود.
پانوشت :
۱- آلبرت انيشتن، فيزيك و واقعيت، ترجمه محمدرضا خواجه پور، ج ،۱ خوارزمي، تهران، ۱۳۶۳.
