عكس: مريم صفايي
معصومه صفايي
فردا روز بزرگداشت محيط بان است؛ پاسداران ميراث طبيعي كشورمان كه براي حفظ و حراست از آنچه به دستشان سپرده شده از جان مايه مي گذارند؛ دلاور مردان بي ادعايي كه با كمترين امكانات و در سخت ترين شرايط، در كولاك و برف و توفان، در گرماي خشك بيابان تنها به يك چيز مي انديشند: تامين امنيت اندك
حيات وحش باقيمانده كشورمان كه چشم به حضور آنها در زيستگاه هاي رو به اضمحلالشان دوخته اند . گفت وگويي انجام داده ايم با مهندس اسماعيل رمضاني مدير كل جديد نظارت و بازرسي سازمان حفاظت محيط زيست - تا شايد با طرح برنامه ها، ديدگاه ها و اهدافشان دريابيم كه روزهاي سخت محيط بان كي به پايان خواهد رسيد.
روند اعمال مديريت قبلي را چطور ارزيابي مي كنيد و فكر مي كنيد آيا نياز به تغيير روش كلي هست يا نه؟
در آغاز لازم مي دانم ياد و خاطره 90 شهيد محيط بان عرصه طبيعت - عزيزاني كه بهترين سال هاي زندگي شان را صرف حراست و حفاظت از مهم ترين ذخاير ملي، يعني زيستگاه ها و حيات وحش ارزشمند كشور كرده اند - را گرامي بداريم و به ديگر عزيزان محيط بان خسته نباشيد بگوييم. در گذشته زحمات بسيار زيادي كشيده شده و كارهاي انجام شده تجربيات بسيار خوبي هم در اختيار ما قرار داده است، اما متاسفانه هنوز روش هاي سنتي، غالب ابزار مديريتي را تشكيل مي دهد كه باعث اتلاف انرژي و نيروي كار مي شود، بنابراين ما در اولين قدم به دنبال مكانيزه كردن ابزارها و روش ها و فراهم كردن برخي تجهيزات به روزتر و كارآمدتر هستيم؛ به طور مثال ساده ترين چيز، وسايل نقليه اي ا ست كه بايد در مناطق مختلف با توجه به شرايط منطقه تدارك ديده شود؛ از قايق واسنوبرد تا هلي كوپتر و هواپيما و حتي اسب. ما قصد داريم تمام سيستم مديريتي مناطق را با مانيتورينگ تحت كنترل درآوريم. تمام مراكز محيط باني به خصوص آنهايي كه در زيستگاه هاي حساس اعم از خاكي و آبي قرار دارند با مطالعاتي كه انجام شده به زودي به سيستم هاي رايانه اي مجهز خواهند شد.
درباره سيستم هاي مانيتورينگ بيشتر توضيح مي دهيد؟
در واقع ارتباطات فيبرهاي نوري براي كنترل مراكز و زيستگاه ها است؛ يعني شبكه آن لايني در دو سيستم نظارت و بازرسي به راه خواهد افتاد كه تمام مناطق به طور مستقيم با خود مركز در ارتباط باشند. ما اگر بخواهيم موفقيتي حاصل كنيم بايد به روز باشيم و با سيستم هاي مدرن دنيا هماهنگ شويم. براي حفظ برخي از گونه ها و عرصه ها بايد ميلياردها ريال هزينه شود تا حيات مجددش را باز يابد و براي اين كار نمي توان با يك سلاح از رده خارج شده و يك محيط بان پرمشغله و خسته كه مي گويد با گذشت 29 سال هنوز وضعيت همان است كه بوده و روند هيچ تغييري نكرده كاري كرد، محيط بانان ما با شكارچيان قاچاقي طرف هستند كه با بهترين امكانات و به روزترين سلاح و خودروها وارد مناطق مي شوند. بنابراين ناچاريم كه با كشورهاي توسعه يافته همگام شويم. دستور العمل بازنگري داريم.
چند ماه پيش دو محيط بان در سبزوار به دليل عدم آگاهي از ورود قاچاقچيان و اشرار به منطقه جان خود را از دست دادند كه قطعا اين مشكل باز مي گردد به سيستم مخابراتي و بي سيم مناطق كه فكر مي كنم حياتي ترين نياز است. در اين باره چه فكري كرده ايد؟
خوشبختانه هماهنگي هايي با مخابرات انجام شده و شبكه ارتباطي در حال تقويت است. بله متاسفانه ما در سبزوار به جهت اخلال در بي سيم ها نتوانستيم دو محيط بان در حال گشت در منطقه را از ورود اشرار باخبر كنيم تا با هشياري وارد عمل بشوند. بي سيم ها قديمي و تاريخ مصرف گذشته است. بنابراين بايد دستگاه هاي جديد و مدرن تر وارد كنيد. مشكل ما اساسي تر از اين حرف هاست. طول و پهناي باندي كه مخابرات تاكنون در اختيار سازمان حفاظت محيط زيست قرار داده، به حدي محدود است كه در ارتباط با آن فقط همين دستگاه ها پاسخگو است. مخابرات بايد مجاب بشود تا امكانات در اختيار سازمان قرار بدهد. محيط بان خانه خودش را كه نمي خواهد حفاظت كند.
درباره تهيه نقشه مناطق چطور؟ بعضي مناطق حتي يك نقشه ابتدايي هم ندارند. در گذشته سازمان، اطلاعات ارزشمندي را جمع آوري كرده و كارهايي انجام شده است، اما ما درصدد تكميل اين اطلاعات و تهيه نقشه از طريق سيستم GIS هستيم و با مراكز مختلفي از كشور هم وارد مذاكره شده ايم. ما با مطالعات دقيق تر به دنبال يك اشرافيت و مراقبت عميق و دقيق هستيم.
براي تامين نياز خودرو چطور؟ آيا كاري صورت گرفته؟
ما خريد خودرو را به صورت يك اصل در برنامه دنبال مي كنيم. براي خريد خودروهاي تندرو با موتور قوي و به روز دنيا كه فقط مونتاژ داخل هستند هم توافقاتي صورت گرفته است. براي كار كردن در آب، بر و بيابان و كوه، اول بايد تجهيزات و شرايط كار فراهم بشود. صداقت، عشق و پايمردي محيط بانان براي همه ما ثابت شده است و حالا دولتي كه روي كار آمده و مي خواهد كار كند، بايد ابزار را فراهم كند. محيط بان ها از تمام وجود مايه مي گذارند و گاهي حتي بي سلاح به تعقيب متخلفان و متجاوزان مي پردازند، حتي به قيمت كشته شدن؛ متجاوز حتما نبايد بيگانه باشد. افراد سودجو و زياده خواهي هم كه به صورت غيرقانوني وارد مناطق چهارگانه تحت حفاظت ما، يعني پارك هاي ملي، مناطق حفاظت شده، پناهگاه هاي حيات وحش و اثرهاي طبيعي ملي مي شوند هم، از ديد ما متجاوزند و ما با آنها مقابله جدي مي كنيم و در اين امر بسيار مصر و جدي هستيم.
چند وقت پيش تصويب شد كه محيط باناني كه به خدمت سازمان درمي آيند حتما بايد فوق ديپلم داشته باشند. محيط بان فوق ديپلمي كه نه حوصله كوه رفتن دارد و نه عرقي براي حفظ حيات وحش
چطور مي تواند جاي يك محيط بان محلي كه با وجود سواد كم، گوشت و پوستش با طبيعت عجين است و حيات وحش را شرف ملي اش مي داند را بگيرد؟
متاسفانه اين قانون درگذشته ابلاغ شده؛ توافقي هم بوده، ولي ما با مسئولان امر براي لغوكردن اين قانون وارد مذاكره شده ايم و عنوان كرده ايم كه ما براي حفاظت از 13 ميليون هكتار از ارزشمندترين مناطق كشور يكسري محيط بان پاكباخته مي خواهيم كه با عشق به عرصه هاي عملياتي شان بروند؛ آدم هايي كه وحوش و گياهان و طبيعت شان را بشناسند. اينجا ما به دنبال قابليت هاي فردي هستيم؛ به دنبال پتانسيل هاي بالقوه اي كه با يك آموزش كوتاه مدت به فعل درمي آيد. ما محيط بان پشت ميزنشين نمي خواهيم؛ البته محيط بانان فوق ديپلمي كه با ما در حال همكاري هستند موثر بوده اند، اما مشكل محيط بانان ما در حال حاضر درجه تحصيلي شان نيست. ما محيط بان محلي در مناطق داريم كه نكاتي را براي مديرانشان بازگو مي كنند كه مدير هم چيزي از آن نمي دانسته. حتي در نظر داريم تجارب و مهارت هاي محيط بانانمان را به صورت مكتوب درآوريم تا همه بتوانند از آن استفاده كنند.
متاسفانه معيار انتخاب محيط بانان اشتباه است. ما در گذشته آموزشكده محيط زيست داشتيم كه كارش فقط شناسايي محيط بانان كارآمد بوده. 60 داوطلب ثبت نام مي كردند و بعد گذراندن دوره هاي مقدماتي، ميداني و آموزشي، 30 نفر از آنها را براي گذراندن دوره هاي مهارتي انتخاب مي كردند، اما حالا نه تنها اين كار انجام نمي شود، بلكه حتي آموزش هاي پيش از خدمت يا در طول خدمت هم وجود ندارد. در اين رابطه نيز اخيرا با مسئول آموزشكده محيط زيست كرج و حتي با آموزشگاه هاي نظامي نيروهاي مسلح صحبت كرده ايم تا يك آموزش تلفيقي براي محيط بان ها داشته باشيم؛ هم آموزش حين خدمت و هم دوره هاي پيش از خدمت. يعني در ابتداي ورود افراد به گارد محيط زيست كشور بايد دوره هاي جامع آموزشي گذرانده شود تا قابليت هاي فردي شناسايي شود، حتي تست سلامت جسماني هم بايد انجام پذيرد. مثلا فردي كه كف پايش صاف است با كمي دويدن به دليل خستگي مفرط در منطقه زمينگير مي شود. معاينات پزشكي و تست قواي جسماني براي انتخاب محيط بانان حتما در قوانين و مقررات پيش بيني خواهد شد.
آيا به لحاظ حقوق و مزايا براي محيط باناني كه 20 روز دور از شهر وخانواده در كوه و بيابان و بدون امكانات درحال انجام وظيفه هستند، برتري نسبت به كارمندي هاي اداري قائل هستيد؟
از روز اول ورود به سازمان حفاظت محيط زيست، اولين مسئله اي كه رئيس سازمان هم تاكيد زيادي داشتند و مورد توجه قرار گرفت، حقوق و مزاياي محيط بانان بود كه بعضا چند ماه هم عقب افتاده بود. اصلا همه سازمان بايد بداند كه محيط بان ها هستند كه ما هستيم. ما در مركزيت سازمان به اعتبار آنها شعار مي دهيم و مانور مي كنيم، بنابراين اينها در صحنه عمل بايد حمايت شوند. دولت جديد به دنبال برنامه هاي جديد و تغيير و تحول است كه البته اين تحولات نياز به يك دوره زماني كوتاه مدت دارد.حقوق محيط بان ها بسيار كم و شرايط معيشتي شان سخت است. ما بايد با فوق العاده و اضافه كار و پاداش كه به عنوان حق الكشف سلاح و شكارهاي غيرمجاز و... داده مي شود اين خلأ را جبران كنيم و برايشان خدمات ويژه اي در نظر بگيريم.
تا حالا كاري هم انجام داده ايد؟
ما از ابتداي كار دولت جديد تمام معوقات مربوط به اضافه كار و پاداش و احيانا حقوق عقب افتاده محيط بان ها را پرداخت كرده ايم، مثلا حتي در بعضي قسمت ها تا 8 ماه حقوق معوقه داشتيم كه يكجا پرداخت شد و از اين جهت به يك آسودگي خاطر رسيده ايم. انشاءالله قدم بعدي تامين نيازهاي اوليه آنها است.
چند محيط بان در سطح كشور داريم و چقدر در روز هزينه تهيه مايحتاج آنها اعم از خورد و خوراك و لباس مي شود؟
حدود 3هزار محيط بان كه روزانه جيره غذايي حدود يكهزار تومان برايشان درنظر گرفته شده است كه بايد افزايش پيدا كند. يكسري ملزومات شخصي به لحاظ لباس و پوتين و... وجود دارد كه البته در شرايط خاص صحرا، جنگل، تالاب و بيابان بايد متفاوت باشد. بعضا پرداخت حق درجات را هم مدنظر داريم كه بايد از طريق مراجع ذي ربط مسئله را پيگيري كنيم و براي اين كار بايد با دو مرجع هماهنگ شويم؛ قوه قضائيه و ستاد كل نيروهاي مسلح. ما درصدد اين هستيم كه محيط بانان را هم به لحاظ حقوقي و معيشت همراه ديگر نيروهاي مسلح قرار بدهيم.مشكل هميشگي محيط بان ها مسئله استفاده از سلاح است. محيط بان ها مسلح هستند، ولي استفاه كردن از سلاحشان حتي در شرايط بسيار سخت اينقدر برايشان عواقب دارد كه گاهي منجر به مرگشان مي شود.
حفاظت و حراست از مناطق ويژه كشور بايد با جديت كامل انجام پذيرد. محيط بان هم بايد در مقابله با تعرضات اختيار تام داشته باشد. متعرض با سلاح وارد مي شود و با كسي هم تعارف ندارد. خواهش و تمنا هم اين وسط كار را درست نمي كند. با يكسري آدم شرور و قاچاقچي كه نمي شود با تمنا برخورد كرد. محيط بان غفلت كند، كشته مي شود. حالا اگر آقايان قضات مي گويند كه محيط بانان ما اول بروند و قاچاقچي شكار را قسم بدهند و بعد وارد عمل بشوند اين كار نشدني است. البته در برخي از شهرها، قضات زيست محيطي داريم، اما اين مسئله خيلي جدي تر و مصرانه تر بايد پيگيري شود.چرا محيط بان قراردادي براي حفظ مناطق مي گيريد كه بعضا اجازه حمل سلاح هم ندارد. يا بايد دست خالي به گشت براي جلوگيري از تعرض اشرار به منطقه برود يا در صورت حمل سلاح و استفاده از آن، سازمان هيچ تعهدي نسبت به حمايت از او ندارد.نيروهاي قراردادي و شركتي كه تنها به منظور كارهاي خدماتي به كار گرفته مي شوند، به دليل كمبود نيرو، گاهي به گشت هم مي روند و اين بايد در چارت سازماني تعريف مشخصي داشته باشد. ما براي حل اين مسئله نيز با ستاد كل نيروهاي مسلح رايزني هايي انجام داده ايم.
مسئله شهيد محسوب شدن محيط بانان به كجا رسيد، قطعي شده ياهنوز در راه تصويب و تاييد است؟
هنوز مصوبه عامي براي تمامي محيط بانان شهيد نداريم، اما به صورت موردي تا امروز چند نمونه داشته ايم، ولي اين مسئله بايد اساسي حل شود. انشاءالله با مساعدت مسئولان امر در بنياد شهيد و ستاد كل، اين مسئله به زودي حل خواهد شد. محيط بان نيروي شبه نظامي است و ما در قدم اول داريم اين مسئله را براي مسئولان نظامي جا مي اندازيم. اگر اين مسئله حل شود، گام بلندي در جهت حل مشكلات محيط بانان برداشته شده است.
خانواده هاي محيط بانان شهيد و مجروح چطور؟ آيا به لحاظ مالي بودجه اي برايشان در نظر گرفته شده است؟
در موارد قبلي اقدامات لازم به لحاظ تامين هزينه هاي درماني، پزشكي و ديات انجام شده است، اما ما مي خواهيم اصلا كار به اينجاها نكشد. ما به دنبال رفع اشكالات ساز و كار هستيم. اگر جايي هم به محيط بان آسيب رسيد اين دغدغه ما است كه به ياري خانواده اش برويم و مشكلاتش را حل كنيم، كما اينكه براي خانواده هاي دو شهيد اخير محيط زيست، 10 ميليون تومان از سوي رئيس جمهوري اختصاص يافت و ما به دنبال توافق با بنياد شهيد هستيم تا خانواده محيط باناني كه در ميدان نبرد و در درگيري با متخلفان به شهادت مي رسند تحت پوشش دربيايند و از امتيازات و حقوقي كه براي خانواده هاي شهدا در نظر گرفته شده، آنها هم برخوردار باشند.
شبه نظاميان مهجور
محيط بانان تمام آن چيزي هستند كه ما به آن مي باليم؛ از حيات وحش، طبيعت، كوه و دشت تا وجهه و اعتبار و عزت محيط زيستي مان در دنيا. اگر حقيقتش را بخواهيد اصلا به خاطر آنها است كه ما هستيم. حفاظت از 12 ميليون هكتار از ارزشمندترين اراضي ملي كشور كار كوچكي نيست كه نظام براي تامين نياز حافظانش تعلل كند؛ اراضي استراتژيك كه بار حفاظتي اش تنها بر عهده 3 هزار محيط بان است، در شرايطي كه طبق برآوردهاي انجام شده اين رقم حداقل بايد 10 هزار باشد. در حال حاضر هر محيط بان مسئول حراست از حداقل 4 هزار هكتار از مناطق تحت حفاظت سازمان است كه اين رقم بايد نهايتا به يكهزار هكتار برسد. از سوي ديگر آنچه مسلم است محيط بانان بايد همچون ديگر نيروهاي شبه نظامي كشور از تمام حقوق و مزاياي آنها برخوردار باشند كه يكي از آنها حق برخورد قاطع با متجاوزان و شكارچيان قاچاق و قرار گرفتن خانواده هاي آنها در شمار خانواده هاي شهدا است كه البته به منظور مرتفع كردن تمام اين نيازها، مذاكرات اوليه با مراجع ذي ربط انجام پذيرفته است.