زهره رجب نيا
شايد پيش از اين هيچ كس حتي فكر نمي كرد كه با ورود نخستين دستگاه بافت فرش ماشيني، اين صنعت طي مدت سه دهه، آنچنان رونق يابد كه صنعت اصيل اين مرز و بوم يعني فرش دستباف را به حاشيه رانده و باعث شود كمتر كسي در داخل كشور به خريد فرش هاي زينتي و اصيل ايراني تمايلي نشان دهد.
عجيب است، اما به هر تقدير امروزه بيش از صدها كارخانه بافت فرش ماشيني در كشور مشغول فعاليت هستند و با تلاش فراوان سعي دارند جايگاه مناسبي در آشفته بازار اين كالا به دست آورند.
ترديدي نيست كه اگرچه رونق بازار فرش ماشيني سبب به وجود آمدن بازار كار براي جمعيت بسياري شده، اما اين روند به طور غيرمستقيم موقعيت شغلي چندين ميليون نفر را در حوزه توليد فرش دستباف به مخاطره افكنده است. با اين همه قيمت ارزان فرش ماشيني و سهولت تهيه آن، سبب شده تا اين نوع فرش كم كم جايگاه مناسبي را در بين انواع كفپوش ها پيدا كند. فرشي كه 30 سال پيش براي نخستين بار با نام تجاري راوند شروع به فعاليت كرد، اكنون با ورود محصولات كارخانه هاي ديگر به بازار، كم كم رو به فراموشي گذاشته است.
كارخانه هاي فرش ماشيني راوند ، اكباتان و پارس را بايد جزو اولين توليدكنندگان فرش ماشيني در ايران قلمداد كرد .
با اين همه نگاهي به اين بازار گسترده، سؤالات بسياري نظير اينكه چه تعداد كارخانه توليدكننده فرش ماشيني اكنون در كشور وجود دارد يا اينكه بازار فرش ماشيني در كشور ظرفيت پذيرش محصولات چند كارخانه جديد را دارد، ذهن را به خود مشغول مي كند و بالاخره اين سؤال مهم كه آيا كارخانه هاي ايراني تا كنون موفق به دريافت نشان ايزو جهاني شده اند يا خير؟
موضوع اين گزارش نيز پاسخي خواهد بود به سؤالاتي كه در اين زمينه قابل طرح است.
گودرزي - يكي از فعالان بازار فرش ماشيني - در پاسخ به سؤالات مطرح شده مي گويد: بيش از هزار كارخانه توليد فرش ماشيني، هم اكنون در سراسر ايران مشغول فعاليت هستند .
وي معتقد است: هم اكنون بازار داخلي از محصولات توليدي فرش ماشيني اشباع شده و ديگر به هيچ وجه توان ورود محصولات كارخانه هاي جديد به عرصه توليد فرش ماشيني را ندارد .
گودرزي مي گويد: به دليل رقابت تنگاتنگي كه بين كارخانه هاي فرش ماشيني در جريان است، آنان تمام سعي خود را براي دريافت نشان هاي ايزو مي كنند و هم اينك نيز تعداد بسياري از آنان موفق به دريافت گواهينامه هاي جهاني شده اند .
شايد براي شما نيز عجيب به نظر برسد كه چرا قيمت توليدات فرش ماشيني كارخانه هاي مختلف با وجود شباهت هاي فراوان موجود در تعداد شانه ها و حتي نقش هاي آنان، با اختلاف فاحش دارند و اغلب مشتريان در نگاه نخست نمي توانند به دلايل اين ميزان تفاوت قيمت پي ببرند.
گودرزي در اين باره مي گويد: علاوه بر تاثير هزينه هاي تبليغات بر افزايش قيمت يك محصول، اين تفاوت نشأت گرفته از ميزان نخي است كه براي بافت فرش ها هزينه مي شود .
گودرزي مي افزايد: به عنوان نمونه براي بافت يك فرش 12 متري، بين 27 تا 30 كيلوگرم نخ مصرف مي شود و انتخاب نوع و جنس اين مقدار نخ، تاثير مستقيمي بر قيمت محصول نهايي توليد شده دارد .
گودرزي اضافه مي كند: ناديده گرفته شدن تبليغات از سوي برخي كارخانه ها را بايد از ديگر علت هاي ارزاني قيمت توليدات آنها برشمرد .
ايرج حسيني يكي از فروشندگان فرش ماشيني در اين باره معتقد است: دوام فرش ماشيني و قيمت ارزان آن سبب شده تا امروزه اقبال مردم براي خريد اين فرش ها بيش از فرش هاي دستباف باشد .
او معتقد است: حضور صدها كارخانه فرشبافي در سراسر ايران سبب شده تا فرش ماشيني با قيمتي بسيار مناسب به دست مصرف كنندگان برسد .
حسيني، ارزاني اين نوع فرش را يكي از دلايل اقبال كشورهايي نظير افغانستان، عراق، پاكستان و آسياي ميانه به خريد فرش ماشيني ايران مي داند و اضافه مي كند: استفاده از نخ هاي اكروليك و بي.سي.اف نيز در ارزاني فرش ماشيني بي تاثير نيست .
وي با اشاره به اينكه نخ هاي بي. سي. اف از نوع نخ هاي پلاستيك بي كيفيت هستند، ادامه مي دهد: استفاده از اين نوع نخ سبب ارزاني قيمت فرش ماشيني شده است .
حسيني اضافه مي كند: همين موضوع سبب شده است مردم رغبتي براي خريد فرش هاي ماشيني كه با نخ هاي بي .سي. اف توليد مي شوند، نداشته باشند چرا كه علاوه بر كيفيت نداشتن اين نوع فرش و ساييده شدن سريع، رنگ هاي آن نيز به مرور زمان در يكديگر نفوذ پيدا كرده و در اصطلاح قاطي مي شوند؛ اين موضوع از جمله دلايل نارضايتي بسياري از خريداران است .
حسيني اضافه مي كند: بي كيفيت بودن فرش هاي بافته شده با نخ بي. سي. اف سبب شده تا خريداران به سوي استفاده از فرش هاي بافته شده با نخ اكروليك روي آورند و بازار اين نوع فرش ماشيني رونق بيشتري داشته باشد چراكه دوام و زيبايي بيشتري را به فرش هاي ماشيني مي بخشد .
بررسي بازار فرش ماشيني نشان مي دهد كه بنا به دلايل مختلف، مشتري هرگز قادر نخواهد شد كه يك تخته فرش ماشيني 12متري 700 شانه را در اين بازار با نرخ ثابت خريداري كند چراكه به طور مثال كارخانه فرش ماشيني مهستان يك تخته فرش 12متري خود - كه كيفيت آن با قالي مشهد برابري مي كند- را به نرخ 440 هزارتومان مي فروشد، اما نظير همان فرش- كه توليدي كارخانه فرش مشهد است- به قيمت 340هزارتومان فروخته مي شود.
يكي از مهمترين دلايل اين موضوع را بعد از بررسي تاثير ميزان آگاهي در افزايش قيمت، بايد در نبود نظارت بر قيمت ها در بازار فرش ماشيني دانست،چرا كه به زعم توليدكنندگان و فروشندگان فرش، قيمت اين كالا را وضعيت بازار و بنكداران تعيين مي كنند.
به هر صورت دلايل مورد اشاره را مي بايست يكي از مهمترين دلايلي دانست كه سبب شده تا موضوع مهمي نظير سرطان زا بودن نخ هاي اكروليك از سوي توليدكنندگان و حتي مصرف كنندگان اين نوع فرش ناديده گرفته شود.
هرچقدر كه فرش ماشيني توليد شده با نخ هاي اكروليك از زيبايي و دوام بيشتري برخوردار باشند و هنگام شست وشو رنگ هاي آنان در مقابل درهم ريخته شدن مقاومت بيشتري از خود نشان دهند، اين موضوع نمي تواند دليل موجهي باشد تا مسئولان، سلامت مردم و ديگر عوارض حاصل از استفاده از فرش هاي اكروليك را ناديده بگيرند.
يادمان نرود كه هم اكنون فرش ماشيني ايران تنها در بين بازار كشورهاي آسياي ميانه، افغانستان، پاكستان و به ويژه عراق، خريدار دارد؛ مشترياني كه به دليل سرعت انتقال اطلاعات و
مخفي نماندن موضوعات كم كم پي خواهند برد استفاده از فرش ماشيني ايراني به ويژه فرش هايي كه با نخ بي. سي. اف توليد شده اند چه مشكلاتي را در پي خواهد داشت.
فراموش نكنيم كه بازارهاي اروپايي به سهولت از كنار استفاده بي رويه ايرانيان از نخ هاي اكروليك نگذشته اند و ورود اين نوع از فرش را به اتحاديه اروپا ممنوع كرده اند؛ فرش هايي كه اگر مطابق با استانداردهاي جهاني بافته مي شدند مي توانستند درآمد فوق العاده اي را براي توليدكنندگان از بازار اروپا به ارمغان آورند.

رونق مشروط
رونق بي سابقه فرش ماشيني در دهه اخير را مي بايست مرهون ارزاني و سهولت خريد آن دانست، چراكه ضعف قدرت خريد مردم و بالاخره افزايش قيمت مواداوليه در تهيه و بافت فرش دستباف، همچنين طولاني شدن پروسه تكميل و بافت فرش دستي باعث شده است اين هنر اصيل در خانه هاي ايرانيان كم كم به كالايي صرفا زينتي تبديل شود.
شكي نيست كه رونق بازار فرش ماشيني، اشتغال جمعيت گسترده اي را در پي داشته است.
اما از سوي ديگر كيفيت كالا را نيز نبايد فراموش كرد چراكه اكنون براي همگان روشن شده است كه توليد فرش ماشيني در كشور با استفاده از نخ بي. سي. اف يا نخ پلاستيكي مقرون به صرفه نيست و به همين دليل كم كم نغمه خروج اين كارخانه ها از چرخه توليد فرش ماشيني به گوش مي رسد.
كيفيت فرش ماشيني، تعداد كارخانه هاي توليدي و بالاخره گواهينامه هاي جهان از جمله موضوعاتي است كه در اين گزارش به آن پرداخته شده است.

شب يلدا هم آمد و رفت. ميوه فروشي ها هم از فرصت استفاده كردند و انواع و اقسام ميوه را با قيمت دلخواه خودشان به مشتري فروختند.
سازمان ميادين ميوه وتره بار هم كه از قبل اعلام كرده بود براي شب يلدا ذخيره سازي به اندازه كافي انجام شده، ميوه ها را به ميادين عرضه كرد، اما مشكل آنجا بود كه ميوه هاي مخصوص شب يلدا، يعني انار و هندوانه به قول معروف در بسته است.
اگر خريد كرديم و به خانه رفتيم و آن وقت به جاي هندوانه و انار سرخ، فقط سفيدي و بي مزگي ديديم، مقصر خودمان هستيم.
آنهايي كه به ميوه هاي ميادين اعتماد نكردند، هندوانه را به شرط چاقو از 600 تا هزارتومان خريدند؛ شايد هم چاره اي نداشتند چون فقط يك شب در سال يلداست.
اتحاديه ميوه و سبزي جديدترين نرخ برخي انواع ميوه را به شرح زير اعلام كرده است: نارنگي هر كيلو بين 400 تا 800تومان، سيب سردخانه 600 تا 800تومان، هندوانه ميناب 500 تا 600تومان، هندوانه اهوازي 200تومان، پرتقال جيرفت 600 تا 800تومان و پرتقال شمال كيلويي 400تا 600 تومان.
اگر در مغازه ها قيمت ميوه ها بالاتر از قيمت اتحاديه بود، مردم مي توانند شكايت كنند تا به آن رسيدگي شود. جديدترين نرخ ميوه هاي عرضه شده در ميادين سازمان ميوه و تره بار كه ارزان تر از ميوه  فروشي هاست نيز به شرح زير است:

بسته بندي پسته هاي صادراتي و غيرصادراتي در بازار فروش خشكبار، تحولاتي را پشت سر گذاشته است. چند سالي از تغيير فرهنگ مصرف برخي كالاها توسط مردم كه ظاهرا علائق تازه اي پيدا كرده اند، مي گذرد. پيش از اين روش سنتي و به نسبت جالبي كه در بين مردم مرسوم بود، خريد و فروش خشكبار به صورت فله و باز بود.
فروشنده هاي خشكبار با توجه به سليقه مشتري كمتر اقدام به بسته بندي خشكبار مي كردند، زيرا مردم علاقه داشتند محصولات را ابتدا امتحان كنند، چندتايي را به قول معروف ناخنك بزنند و پس از اطمينان از طعم و تازگي، محصول موردنظر را به ميزان لازم سفارش دهند.
اخيرا برخي معتقدند چون در كشورهاي ديگر خشكبار و آجيل به صورت بسته بندي شده عرضه مي شود، اين روش بهتر و حتي بهداشتي تر است، در حالي كه در مورد خشكبار، واقعيت گوياي وجود نقايص و بهينه نبودن كاربرد بسته بندي محصول است. برخلاف اغلب محصولاتي كه تغيير، فاسد شدن، آلودگي و به طور كلي كاهش كيفيت آنها به وسيله چشم و حتي از بيرون بسته بندي قابل مشاهده است، اما اغلب محصولات خشكبار تشخيص محصول آلوده و بي كيفيت چندان ملموس نيست. به عنوان نمونه در محصول پسته وجود سم ناشي از افلاتوكسين حتي در طعم اين محصول نسبت به محصولات سالم، تغييري ايجاد نمي كند و به همين دليل خريداران عادي بازار از تشخيص اين آلودگي عاجزند.
هم اكنون پسته هاي صادراتي در كيسه هاي 50 و 60كيلوگرمي بسته بندي و صادر مي شوند. كشورهاي مقصد نيز به تناسب سليقه مصرف كننده، مواد افزودني به آن اضافه كرده و با نام هاي تجاري خود اقدام به فروش آنها مي كنند.
در اين ميان يكي از علل بي انگيزگي صادركنندگان براي بسته بندي هاي كوچك تر، حقوق 3 درصدي تعرفه گمركي براي محصول پسته بسته بندي شده است. جديدترين شيوه بسته بندي پسته ايران در كارتن هاي 10 كيلويي با بسته بندي وكيوم در سطح محدودي به صورت آزمايشي انجام مي شود. با تمامي اين فراز و نشيب ها، تمامي كارشناسان اقتصادي بر اين باورند كه ايران با وجود دارا بودن رتبه نخست در توليد زعفران و پسته، سهم اندكي از ارزش افزوده اين محصولات را جذب مي كند. علت اصلي اين كاستي، صادرات به شيوه سنتي و به صورت پسته خام است كه باعث شده بازارهاي اصلي مصرف به رقباي اروپايي واگذار شود. علاوه بر اين، تاخير در عضويت ايران در سازمان تجارت جهاني و نبود دسترسي آسان با تعرفه پايين به بازارهاي اروپايي به عنوان مصرف كنندگان اصلي پسته ايران دليل ديگر واگذاري بازار به ساير رقباست. علاوه بر اين هزينه هاي ناشي از بسته بندي نيز به ناگزير روي قيمت محصولات تاثير مي گذارد و در اين آشفته بازار قيمت خشكبار، بسته بندي ها نيز مزيد بر علت براي افزايش نرخ آنها مي شوند.
به طور كلي بازار خشكبار ايران به علت انبوه صادرات و رونق بازار داخلي در ايام و مناسبت هاي گوناگون كمتر دچار آلودگي ناشي از گذشتن تاريخ مصرف محصولات مي شود، بنابراين چنانچه از فروشنده هاي معروف و معتبر هم خريد نمي كنيد، چندان نگران نباشيد. عمر خشكباري كه معمولا براي نوروز مصرف مي شود يك سال است و بعد از طي اين زمان، در معرض آلودگي قرار مي گيرد، اما از آنجا كه زمان توليد خشكبار فصل پاييز است و اوايل مهر اين محصولات قابل عرضه به بازار مي شوند، هنوز يك سال از زمان توليد كالاهاي موجود در بازار نگذشته است.
از سوي ديگر، سردخانه ها و مواد ضدكرم، مشكل كرم زدگي و فساد محصولات را به طور تقريبي از ميان برده و به همين دليل حجم صادرات و فروش كالا آنچنان زياد مي شود كه گاهي محصولي براي عرضه باقي نمي ماند و به همين دليل احتمال ماندن جنس سال پيش به صفر مي رسد.
به نظر مي رسد با توجه به اهميت جايگاه خشكبار در سبد غذايي خانواده و نقش آن در كاهش بسياري از بيماري ها فقط معضل گراني خشكبار، مردم را به برخورد احتياط آميز با اين محصول وادار كرده است.
در اين مورد نيز راهكاري وجود دارد. يكي از شيوه هاي كاهش قيمت، جايگزين كردن و انتخاب مقدار هر يك از محصولات آجيل است، به اين صورت كه مي توان اقلام گران تر را با مقدار كمتر و اقلام ارزان تر را با مقدار بيشتر انتخاب كرد. فروشنده ها ملزم به رعايت سليقه مشتري در مورد تركيب آجيل هستند.