آيا تاكنون پس از كسب لذت خوردن تنقلات مانند پفك، چيپس، بيسكويت و يا كيك درباره قيمت واقعي اين محصولات در گروه صنايع غذايي فكر كرده ايد؟
براي بسياري از ما پيش آمده است كه در مواقع ضعف و گرسنگي و يا حتي به عنوان ميان وعده از انواع تنقلات استفاده كرده ايم. برخي از افراد ماهانه تا پنج درصد از درآمد خود را به خريد پفك، چيپس و انواع كيك و كلوچه و بيسكويت تخصيص مي دهند.
هر چند عوامل مختلفي بر افزايش قيمت تمام شده انواع تنقلات تاثيرگذارند، اما رابطه جالبي بين ميزان درآمد افراد؛ جايگاه و طبقه  اجتماعي و بودجه بندي ماهانه آنها وجود دارد.
معمولاً بيشتر از 50درصد درآمد ماهانه خانوارها در بودجه بندي صرف تهيه مواد غذايي مي شود. بررسي رابطه بودجه بندي و صرف هزينه براي تامين نيازهاي خوراكي خانوارها، در طبقات مختلف اجتماعي – اقتصادي نشان دهنده نوع نگرش به سلامتي و تغذيه است.
هر چه نگرش خانواده و در رأس آن، تأمين كننده اعتبار خريد در خانوار، نسبت به ارزش هاي غذايي مواد و محصولات خوراكي عميق تر باشد، تنقلات داراي ارزش غذايي پايين در سبد مصرفي كمتر در چشم مي خورند.
متأسفانه با وجود آنكه درآمد طبقه متوسط و روبه پايين كه بيش از 85 درصد جامعه را تشكيل مي دهند، كفاف تأمين مواد اصلي هرم غذايي (گوشت، ميوه، لبنيات و نشاسته) را نمي دهد اما به دليل ارزان بودن اين گونه خوراكي ها، خريد و مصرف بيش از حد اين محصولات خوراكي از سوي آن طبقات بسيار زياد است.
كافي است در هنگام خريد از فروشگاه هاي مختلف نيم نگاهي به سبد خريد افراد بيندازيم. به نظر مي رسد ما هنوز راه خريد و مصرف را به درستي طي نكرده ايم.
ارزان بودن چيپس، پفك،  انواع بيسكويت، شيريني و شكلات در مقايسه با انواع ميوه و سبزيجات و لبنيات، دليل اصلي تمايل بيش از حد افراد نسبت به خريداري تنقلات شده است. آيا نمي توان بودجه بندي خانوده را بر اساس تأمين ميان وعده ها با تنقلات مقوي تنظيم كرد؟
با 500 تومان پول چه مي توان خريد؟
قيمت گران ترين چيپس و پفك موجود در بازار با توجه به حجم متوسط آن در نهايت 500 تومان است. نرخ بيسكويت نارگيلي پذيرايي كوچك با جعبه مقوايي به وزن 790 گرم و تعداد 10 بسته در هر جعبه 6/7 كيلوگرمي 12500 تومان است. به عبارت ديگر بسته اي 125 تومان.
با در نظر گرفتن مبلغ 500 تومان به عنوان حد متوسط خريد روزانه ميان وعده  يك فرد چه محصولاتي را در گروه صنايع غذايي مي توان انتخاب كرد؟
گزينه هاي انتخابي با مبلغ ماهانه 15هزار تومان براي دانش آموز، نوجوان و يا يك كارمند ساده اداري چه مواردي هستند؟
دستيابي به پاسخ اين پرسش بستگي به نوع بودجه بندي و ميزان تغيير تنوع سبد مصرفي افراد دارد؟
امروزه جدا از تنوع موجود در محصولات گروه صنايع غذايي مي توان به دليل پيشرفت هاي علمي توليدكنندگان كالاي اين صنعت اميدوار بود؛ زيرا كيكي به مبلغ 50 تومان در بازار موجود است كه مصرف يك بسته از آن ناگهان 30 درصد ويتامين A  و E مورد نياز بدن همه را تأمين مي كند!
اما مصرف انواع اين محصولات ما را به پاسخ اين پرسش نمي رساند.
با تخصيص روزانه مبلغ 500 تومان نمي توان انتظار داشت كه به جز انواع پفك، چيپس، كيك و كلوچه، كالايي ديگر را به عنوان ميان وعده اي مفيد تهيه كرد. زيرا ميوه ها و لبنيات كه بهترين جايگزين موارد فوق محسوب مي شوند گران تر هستند.
با وجود درآمدهاي متفاوت و توزيع نادعادلانه ثروت چگونه مي توان اميدوار بود يك پاكت شير خريداري كرده و با مصرف آن در نيمي از روز كمتر احساس گرسنگي كرد.
هر چند نقدينگي اولين عامل بررسي وضعيت موجود و تقاضاي بيش از حد خريد و مصرف تنقلات محسوب مي شود اما فقر فرهنگي به ويژه در زمينه فرهنگ مصرف، عامل بسيار مهم در برخورد با اين مسائل است.
تلورانس قيمت با توزيع نادرست
توليدكنندگان بارها از نبود شبكه توزيع در كشور به عنوان عامل مهم در تقويت واسطه گري نام برده و اظهار نارضايتي كرده اند.
هر چند وضعيت صنايع غذايي از نظر سود و بازگشت سرمايه و توزيع به نسبت ساير صنايع رتبه بهتري دارد، زيرا بسياري از توليدكنندگان با در اختيار داشتن چند خودروي ويژه حمل بار، اقدام به توزيع محصولاتشان مي كنند.
سود در ماهيت، واژه اي شعف انگيز است. هيچ توزيع كننده اي حاضر نشد براي انعكاس اطلاعات در اين گزارش، ميزان سود واقعي و درصد دريافتي خود از توليدكنندگان را بازگو كند. گويي سود و درصد نيز به تابوهاي عرصه اقتصادي افزوده شده اند.
اما موحد دبير كانون انجمن هاي صنايع غذايي كشور نيز با بيان اينكه به طور كامل و جامع اين مسائل را بايد بررسي كرد در مورد ميزان سود توزيع كنندگان عمده انواع محصولات شيريني، شكلات و بيسكوئيت اظهار مي دارد: توزيع كنندگان به طور متوسط 10 تا 12 درصد سود حاصل از فروش يك كالا در اين گروه را دريافت مي كنند.
هر چند مصرف كنندگان نهايي كالا، پرداخت كننده اصلي سود به توزيع كنندگان هستند، اما همانگونه كه اشاره شد بيشتر واحدهاي توليدي صنعتي در گروه صنايع غذايي به دليل آنكه توزيع كنندگان، هزينه گزافي از آنان دريافت مي كنند و نيز به دليل نبود شبكه جامع توزيع، خودشان اقدام به توزيع محصولات مي كنند.
بسته بندي و قيمت تمام شده
آيا واقعاً يك پفك، 50 تا 200 تومان مي ارزد؟ شايد پس از خوردن پفك هاي خوشمزه و چيپس هاي متنوع، پرداخت مبالغ آن به چشم نيايد، اما واقعيت، موضوع ديگري را بازگو مي كند.
به عبارت ديگر توليدات اين بخش از گروه صنايع غذايي، هزينه چندان زيادي ندارد.
هر چند نوسان قيمت مواد اوليه، بالا بودن نرخ سودهاي بانكي و هزينه هاي بسته بندي، عوامل اثرگذار بر قيمت تمام شده اين محصولات هستند و توليدكنندگان از مواد اوليه و نرخ هاي بالاي سود بانكي بيشترين گلايه ها را دارند، اما به دليل افزايش تقاضاي موجود در بازار و سرشكن شدن هزينه هاي مذكور در قيمت نهايي، باز هم توليدكنندگان اين محصولات سود چشمگيري به دست مي آورند.
طي دهه گذشته بيشترين تعداد موافقت اصولي صادر شده از سوي وزارت صنايع و معادن براي تأسيس كارخانجات ماكاروني، پفك و چيپس بوده است. هر چند نمي توان توليد اينگونه محصولات را به حساب رشد صنعت و اشتغالزايي واقعي دانست، اما در هر حال چرخ صنعت در گروه صنايع غذايي طي 10 تا 15 سال گذشته به وسيله اين توليدات چرخيده است. بالابودن هزينه هاي بسته بندي در كشور به عنوان يكي از موارد اساسي بالا بودن قيمت تمام شده محصول به حساب مي آيد. هر چند در ساير كشورهاي پيشرفته و نيمه پيشرفته از جمله چين و ژاپن با استفاده از پژوهش هاي علمي به وسيله بسته بندي مواد غذايي كمبود ريزمغذي ها را جبران كرده اند، اما اين صنعت در كشور ما به رشد قابل قبولي نرسيده است و به عنوان آلاينده محيط زيست مطرح است. در كشورهاي چين و ژاپن با استفاده از فيبر و جلبك و با به وجود آوردن تنوع رنگ، تحول اساسي در صنايع غذايي ايجاد كرده اند.
در هر حال مصرف كننده نهايي تنقلات و ساير محصولات گروه صنايع غذايي اين مبالغ را بابت هزينه هاي چاپ، بسته بندي، انبارداري، نوسان قيمت مواد اوليه و مواردي از اين قبيل پرداخت مي كند و نه به خاطر حفظ و ارتقاي سلامتي.
امروزه در ساير جوامع، رويكرد به توليد براساس نگرش مصرف كننده تغيير مي يابد و نقش تنقلات فاقد يا داراي ارزش غذايي پايين در سبد مصرفي خانوارها بسيار كمرنگ است. جوامع پيشرفته نيز با تغيير فرم خوراكي هاي سنتي سعي مي كنند مواد اصلي مورد نياز بدن اعضاي خانواده را تأمين كنند؛ به طوري كه خشك كردن ميوه ها و عرضه آنها به عنوان تنقلات در اين كشورها مرسوم شده است در حالي كه خشكبار سنتي در ايران از قيمت بسيار بالايي برخوردار است و طبقه متوسط و ضعيف جامعه به طور معمول در طي سال يك يا دو بار مي توانند از اين خوراكي ها مصرف كنند.
در هر حال نمي توان قيمت يك كيلو پفك و چيپس باز را در بازار به دست آورد، اما مي توان با بررسي قيمت هاي اين قبيل محصولات به اين نتيجه رسيد كه در صورت بودجه بندي ماهانه مناسب و تخصيص مبلغ 15 هزار تومان، فقط نيم كيلو گردو، يك كيلو كشمش و نيم كيلو پسته و در صورت باقي ماندن نقدينگي، مقداري آجيل، سويا يا گندم شيرازي خريداري كرد. هر چند اين پيشنهاد را فقط مي توان به افرادي ارائه داد كه روزي 500 تومان براي خريد تنقلات هزينه مي كنند.
بسياري از افراد، ديگر به دليل پرداخت اقساط مختلف و اجاره خانه و كرايه رفت وآمد تا محل كار به طور متوسط فقط مي توانند هفته اي يك يا دو بار از تنقلات يادشده مصرف كنند.