مهديا گل محمدي
تجارت۱۰ ميليارد دلاري لوسترها در جهان در مقابل تجارت 4 ميليارد دلاري فرش قرار دارد.
اين موضوع به همراه گسترش روزافزون ميل جهانيان به كالاهاي لوكس توليد ايران، طي 15 سال اخير به توليد اين محصول رونق خاصي بخشيد. بازار داخلي هم از اين جنب و جوش بي نصيب نماند.
اما برخلاف اين جريان، تعطيلي 20 درصد از كارگاه هاي ساخت اين محصول زيبا طي سال گذشته، نشانگر بروز موانعي بر سر راه اين صنف و صحت پيش بيني اتحاديه لوستر و روشنايي تهران بود. اتحاديه ياد شده دو سال پيش نسبت به توقف تدريجي فعاليت 50 درصد از كارگاه هاي لوسترسازي ابراز نگراني كرده بود. واقعيت يافتن بخشي از اين پيش بيني البته تا به حال، به افزايش قيمت ها و گرايش جديد خريداران به سمت كالاهاي نامرغوب چيني منجر شده است.
با اين وجود در روزهاي اخير بازار توليد و فروش لوستر به طور مقطعي سرماي زمستان را پشت سر گذاشته و به گرمي مي گرايد.
نزديك شدن به شمارش معكوس براي رسيدن به تحويل سال، برخي خانواده ها را به تكاپوي خريد لوازم و اثاثيه نو واداشته است. هر چند بسياري ملزومات شب عيد را مي توان در روزهاي پاياني سال تهيه و تدارك ديد، براي تهيه برخي ديگر كه فرصت انتخاب، تهيه و نصب بيشتري مي طلبند از حدود يك ماه پيش از آغاز سال نو، جست وجو براي خريد آغاز مي شود.
لوسترها نيز اگر به عنوان كالايي پر زرق و برق و تجملاتي مورد توجه خانم ها قرار نگيرد، دست كم به عنوان كالايي ضروري به منظور حفظ آراستگي منزل جايگاهي ويژه را به خود اختصاص داده  است.
با اينكه بسياري از مردم، خيابان شريعتي را مركز توليد و فروش اين كالاي تزئيني مي دانند. فروشگاه هاي واقع در اين خيابان اغلب عهده دار فروش لوسترهاي با كيفيت بهتر و صد البته گران قيمت تر هستند. اما مركز اصلي و به تعبيري بازار لوستر فروش هاي تهران خيابان 15 خرداد است. از خيابان حافظ كه به سمت پايين سرازير شويد، بعد از ميدان حسن آباد و پارك شهر به خيابان 15 خرداد مي رسيد. همان ابتداي خيابان، فروشگاه هاي زيادي وجود دارد كه انواع و اقسام لوسترهاي ساخت داخل در آنها خودنمايي مي كنند.
فرزاد پولادسنج يكي از فروشندگان لوستر درباره چگونگي وضعيت تقاضا براي خريد لوسترهاي توليد داخل و خارج مي گويد: اغلب مردم پس از آگاهي از قيمت ها، لوسترهاي ايراني و توليد داخل را ترجيح مي دهند اما تعداد اندكي هم وجود دارند كه آوازه لوسترهاي خارجي چشم هايشان را بر روي كيفيت بالاي لوسترهاي ايراني بسته است.
لوسترسازي در ايران
كشورهاي چك، اتريش، ايتاليا و آلمان صدر جدول پيشگامان صنعت لوسترسازي را اشغال كرده اند. ايران نيز با توجه به كيفيت و قيمت مناسب كالاهاي توليدي خود در اين بخش توانسته است بازار مصرف كشورهاي خاورميانه را در دست گيرد. به طوري كه ساخته ها و مدل هاي معروف بسياري از توليد كنندگان ايراني، زينت بخش ميهمان سراها و اماكن مذهبي كشورهاي عربي است. توليدات لوستر ايران به دليل ذوق و سليقه اي كه در آن به كار گرفته مي شود در همه جاي دنيا شناخته شده است.
به گفته محمد رضا تهراني رئيس اتحاديه توليد كنندگان لوستر، چراغ هاي روشنايي و تزئيني، در حال حاضر بيش از 95 درصد مواد اوليه مورد نياز اين صنعت در داخل كشور ساخته مي شود. همچنين حضور مستمر صادركنندگان ايراني در بيش از يكصد نمايشگاه معروف روشنايي و لوستر دنيا عقد قراردادهاي قابل توجه براي صادرات محصولات ايراني به ميزان سالانه بيش از 35 ميليون دلار نشانه اي از پيشرفت اين صنعت به شمار مي رود.
***
با مشاهده بازار لوستر تهران جداي از اذعان بر تكامل كيفي اين تزئينات سقفي، جاي خالي عنصر تنوع در بين توليدات داخلي احساس مي شود.
آگاهان بازار به ويژه قديمي ترها مي گويند: هنر طراحان اين عرصه بيشتر بر كپي برداري از مدل هاي خارجي معطوف شده و ديگر از آن تنوع و گوناگوني لوسترهاي ايراني خبري نيست. سال ها پيش فقط روشنايي بيش از حد اين راسته عامل خيرگي رهگذران نبود بلكه هر يك از توليدات ايراني حال و هواي خاص داشت كه گوياي سبكي مشخص بود.
گروهي معتقدند كه اين افت تنوع ناشي از تغيير خواست و سليقه مردم است اما در واقع علل اين كاستي را مي توان در ديدگاه نسل جديد توليدكنندگان مبني بر توليد انبوه لوستر جستجو كرد.
***
اگر چه پيشكسوتان اين صنعت كه بيش از 70 سال پيش به كمك كارگران لهستاني به ساخت لوستر مشغول شدند به سختي مي توانستند وجود اين حجم از فروشگاه ها و توليدات انبوه را در ايران تصور كنند اما هم اكنون بيش از يكصد هزار متخصص و كارگر ماهر در رشته هاي مختلف از جمله مرحله ساخت، تزئين و نصب در اين حرفه مشغول به كار هستند.
حدود 200 كارگاه رسمي و حدود 700 تا 800 كارگاه زيرپله اي با حدود يكهزار نوع محصول در اين زمينه فعاليت مي كنند.
در محدوده خيابان 15 خرداد با اينكه در سال 1341 فقط سه فروشگاه لوستر فروشي وجود داشته، اما در حال حاضر اين تعداد به يكصد واحد افزايش يافته است. يكي از پاساژهاي قديمي منطقه نيز كه در گذشته پاساژ فرش بود اكنون به بازار لوستر تبديل شده است.
از لوسترهاي قديمي اين بازار مي توان به لوستر بلوري لاله اي اشاره كرد كه رنگ بندي هاي متنوعي داشت. اين لوستر با رنگ هاي قرمز، آبي و سبز، زينت بخش بسياري از خانه هاي قديمي ايران بوده است. اين محصول كه شايد بتوان گفت غالب بازار لوستر را به تسخير خود درآورده بود هم اكنون به كالايي نوستالژيك و يادآور خانه پدربزرگ ها و مادربزرگ ها بدل گشته است.
از ديگر تحولات بازار مي توان به منزوي شدن لوسترهاي پوسته اي اشاره كرد.
آويز لوسترها كه از جمله اجزاي اصلي اين كالا به شمار مي رود از كشور تركيه وارد مي شود. تركيه در بازار لوستر ايران بيش از يكصد نوع آويز دارد. آويزهاي كرواتي ، باميه اي ، نيزه اي و گويي نمونه اي از اين آويزها است.. اين اجناس كه از مواد اوليه مرغوبي ساخته شده اند كيفيت و جلاي خوبي دارند با اين حال توليدكنندگان ايراني نيز آويزهاي ياد شده را با مواد اوليه وارداتي از كشور تركيه توليد مي كنند.
برخي از مشتري هاي اين بازار در قبال لوسترها مي توانند كارت گارانتي پنج تا هفت ساله هم دريافت كنند. اما اين توقع فقط از طرف برخي فروشندگان و توليدكنندگان برآورده مي شود.
در بين تزئينات سقفي، لوسترهاي چوبي و فرفورژه از نوع لوسترهاي فانتزي محسوب مي شوند. اين كالاها نيز برحسب نوع و چگونگي ساخت داراي عمر مفيد متفاوتي هستند. كالاهاي ساخت چين و تايوان با وجود ظاهر زيبا و فريبنده از كيفيت و عمر مفيد مناسبي برخوردار نيستند. اما وجود آنها در بازار لوستر به لحاظ قيمت پايين، واقعيتي گريزناپذير است. در مقابل لوسترهاي فانتزي، عمر لوستر برنزي به مراتب بيشتر است. آنها از وزن بيشتري نيز برخوردارند.
از ديگر انواع لوسترها مي توان به بلوري ، آب نقره ، آب طلا مدل شمشي ، آب طلا مدل لوله اي ، كريستال و پتينه اي اشاره كرد.
در اين ميان آب طلاها فقط هنگام ارائه به مشتري آب طلا ناميده مي شوند و در بين كسبه معروف به آب زرد هستند. دليل اين موضوع نيز واضح و روشن است.
مشكلات پيش رو
هر چند توليدكنندگان اين بخش از صنايع با در دست گرفتن بازار مصرف كشورهاي خاورميانه توانسته اند قسمتي از مشكلات خود را از پيش روي بردارند، اما افزايش دوره اي قيمت مواد اوليه، برخي از بازارها را از زير پوشش آنها خارج كرده است.
به طور حتم افزايش قيمت هاي ناشي از رشد قيمت مواد اوليه، بازار داخلي را هم در مقابل كالاهاي خيره كننده خارجي تهديد مي كند.
گراني مواد اوليه به همراه گسترش فعاليت هاي واسطه گران آنقدر بر اين صنف گران آمده است كه تعدادي از توليدكنندگان اين حرفه مجبور به تغيير دادن شغل شده اند.
محمدرضا تهراني رييس اتحاديه توليدكنندگان لوستر و روشنايي در بيان علل نوسان قيمت لوسترها با اشاره به نقش قيمت مواد اوليه در اين نوسانات مي گويد: هم اكنون مفرغ و برنج در اشكال لوله، ورقي و ضايعات كارخانجات مهمترين مواد اوليه اين صنعت را تشكيل مي دهند. نخستين و مهمترين عامل گراني لوسترها، افزايش بي رويه قيمت مواد اوليه و غيرقابل پيش بيني بودن اين تغيير قيمت ها است. اين كاستي هيچ گونه قدرت كنترلي را براي اين بخش باقي نگذاشته است. اغلب دلالان، اين مواد را احتكار كرده و پس از رشد تورم و يا افزايش نرخ ارز آن را به فروش مي رسانند.
محسن بهارلو عضو هيأت مديره تعاوني لوسترسازان نيز درباره تغيير سليقه مشتريان اين بازار مي گويد: تقاضاي بازار بيشتر طرح هاي جديد با اندازه هاي جديد را شامل مي شود. براي تأمين اين بخش بايد مواد اوليه نيز با اندازه هاي مطابق با اين محصولات توليد شود. چنين تقاضايي همچنان از سوي كارخانجات مربوطه تأمين نمي شود. يكي از اين مراكز كارخانه شهيد باهنر  است. واحد ياد شده نه تنها پاسخگوي نياز مواد اوليه در اندازه هاي جديد نيست، بلكه پس از عقد قرارداد با اين كارخانه به منظور كوتاه شدن دست دلالان نيز اتحاديه و تعاوني لوستر متوجه ارزان تر شدن مواد اوليه موجود در بازار نسبت به توليدات آنها گرديد.
اين مشكلات فقط بخشي از موانع پيش روي صنف لوستر و روشنايي را شامل مي شود. گران تر شدن محصولات و نبودن مواد اوليه متناسب با طرح هاي جديد نيز اين صنف را از دست يابي به بخش بزرگي از مشتريان محروم كرده است.
علاوه بر اين تجميع عوارض سه درصدي براي كارگاه هاي لوستر سازي به طور تقريبي به 12 درصد مي رسد.
پيش بيني مي شود در آينده اي نزديك 30 درصد ديگر از كارگاه هاي فعال در اين بخش به خيل كارگاه هاي تعطيل شده بپيوندند.
بنابراين از سوي ديگر بايد در انتظار افزايش تصاعدي قيمت ها و به تبع آن كاهش تعداد خريداران بود.