عكس: هادي مختاريان
وعده محله محوري و شهروند مداري در مديريت شهري دكتر قاليباف با تكيه بر شورا ياري ها محقق مي شود
محبوبه خوانساري
مشاركت واژه غريبي براي ايرانيان نيست چرا كه پيگولوسكايا تاريخدان يوناني در كتاب خود به نام شهرهاي ايرانيان در روزگار پارتيان و ساسانيان اولين سند مشاركت مردمي در ايران باستان را معرفي مي كند و مي نويسد: اهميت مراكز مذهبي در زندگي اجتماعي ايرانيان باستان باعث شده بود تا آنها در ساختار و بازسازي معابد به طور فعالانه مشاركت داشته باشند.
اما بايد قبول كرد بعد از قرن ها، هنوز از مشاركت واقعي مردم به صورت منسجم و نظام دهي شده استفاده نشده است.
اسفند 1377 با تأخير دو دهه اي شوراهاي شهر و روستا براي نهادينه كردن و گسترش مشاركت در كشور شكل گرفتند ولي ميزان موفقيت آنها بعد از گذشت هفت سال هنوز در هاله اي از ابهام قرار دارد.
دكتر پرويز پيران، جامعه شناس و پژوهشگر شهري معتقد است كه اگر نخستين تجربه شورا براي كشور فقط تحقق 30 درصد اهداف اوليه را به همراه داشته باشد، مي توان مدعي بود كه معجزه اي رخ داده است.
وي شورايي را موفق مي داند كه اولاً بتواند جريان مشاركت مردم را به شدت بالا ببرد و ثانياً به سمت نهادينه كردن و ايجاد فرهنگ مشاركت گام بردارد. در حالي كه در بسياري از شهرهاي اروپا، از قرن ها پيش شوراهاي چند لايه اي شامل شوراي محله، شوراي ناحيه، شوراي منطقه و شوراي شهر شكل گرفته است، اما در پايتختي مانند تهران شوراي شهر يك لايه بيشتر ندارد و اين لايه  15نفري هستند كه بايد به تمام امور كلانشهر تهران نظارت كنند.
زماني يك شورا مي تواند در مقابل مشكلات بايستد و موفق شود كه بتواند خود را تكثير كند.
پيران معتقد است كه سلسله مراتب تشكيل شوراها در ايران ايجاد نشده و در نتيجه الگوي شورايي و اداره مردمي ناقص است چرا كه بايد از شوراي محله تا مجلس شوراي اسلامي مراتب شورايي رعايت شود. كوچكترين واحد شورايي در هر شهر، شوراي محله است. اگرچه در گذشته بدون اين كه انجمني به صورت رسمي شكل گيرد، مردم محله جمع مي شدند و با تشريك مساعي مشكلات محل را برطرف مي كردند، اما در حال حاضر با گستردگي شهر و دوري محل كار از محل زندگي، پيوستگي هاي شهري كم كم نابود شدند.
طبق ماده 71 قانون شوراها، اين نهاد موظف به تشكيل انجمن هاي شهري است و برپايه اين قانون، شوراي شهر در دور اول، اساسنامه تشكيل انجمن هاي شورا ياري محلات كه پيران يكي از طراحان اوليه آن بود را در آبان 1378 به تصويب رساند.
اگرچه اواخر سال 1379 انتخابات شورا ياري در برخي محلات تهران براي اولين بار صورت گرفت، اما هنوز لزوم وجود اين نهاد براي برخي از شهروندان مشخص نيست.
دكتر حسين ايماني جاجرمي جامعه شناس شهري درباره انجمن هاي شوراياري محلات مي گويد: شورا بايد به طور روزانه در ارتباط و تعامل با مردم باشد و اگر اين پيوند قطع شود، شورا به نهادي بوروكراتيك تبديل مي شود.
او اضافه مي كند: در دور اول، شوراي شهر تهران به خلاء ارتباطي خود با مردم پي برد و تشكيل شوراياري ها را در دستور كار خود قرار داد. به گفته ايماني، دادن مسئوليت به مردم باعث تحقق شهروند مسئول مي شود و نظارت را تقويت مي كند.
سرعت بخشيدن در گردش كارهاي شهر، از ديگر مواردي است كه اين استاد دانشگاه به آن اشاره مي كند و مي گويد: با انجمن هاي شوراياري مسائل و مشكلات زودتر شناخته مي شود.
با اين تفاسير ضرورت ايجاد انجمن هاي محلي به وضوح ديده مي شود اما اگر برگ هاي تاريخ ورق زده شود، شكست در جذب مشاركت هاي مردمي بارها تكرار شده است. به طوري كه دكتر پيران روح استبداد زده ايراني را فاقد فرهنگ مشاركت مي داند و مي گويد: در درون اين روح نامشاركت جو و استبدادزده ايراني يك شاه قدر قدرت و زورمدار خفته است. در طول تاريخ ايراني ها هيچ گاه به معني تخصصي كلمه مشاركت نكرده اند. دكتر ايماني مشاركت را داراي دو بعد مي داند و مي گويد: بعد عيني و بعد ذهني مشاركت، همزمان با هم مشاركت را شكل مي دهند. بعد عيني مشاركت ساختارهاي فيزيكي آن است و بعد ذهني به تمايل و انگيزه مشاركت برمي گردد كه در اين بين براساس تحقيقات صورت گرفته تمايل به مشاركت بين شهروندان زياد است و در واقع اين امر بعد ذهني مشاركت را فراهم مي كند. به اعتقاد ايماني تشكيل انجمن هاي شوراياري نيز مي تواند بعد عيني مشاركت را محقق كند.
او با اشاره به تجربه هاي ناموفق گذشته در جذب مشاركت هاي مردمي مي گويد: اگر عينك بدبيني برداشته شود، مي توان اين شكست ها را به عنوان تجربه اندوزي هاي مشاركتي مطرح كرد.
فاطمه جلايي پور كه يكي از اعضاي كميسيون فرهنگي- اجتماعي شوراي دور اول و از بانيان تأسيس شوراياري ها بود، درباره مشكلاتي كه در زمان شكل گيري شوراياري ها با آن مواجه شدند، مي گويد: شوراياري ها جايگاه قانوني مشخصي نداشتند و ديگران هم مي گفتند به دليل نبود پشتوانه قانوني، اين موضوع كار عبثي است و به جايي نمي رسد. اما با تمام بي مهري ها كار شروع شد و خودآزموني شد تا همه نيروها در عمل ارزيابي شوند.
او اضافه مي كند: هدف از تشكيل شوراياري ها ايجاد روحيه شهروند پرسشگر و دولت پاسخگو بود چرا كه شوراياري ها به كشف توانايي ها و گنج هاي نهفته در محله ها مي پرداختند. انحلال شوراي دور اول شايد بزرگترين ضربه را به شوراياري ها زد چرا كه اين نهاد نوپا در بدو شكل گيري نقطه اتكاي خود را از دست داد و روح نااميدي در آنها دميده شد.
با آمدن شوراي شهر دور دوم، دوره تصدي برخي از شوراياري ها به پايان رسيد اما امكان برگزاري انتخابات مجدد به دليل بي سروساماني فراهم نبود.
در ماه هاي اخير عنوان شده كه شرايط تشكيل انجمن  شوراياري در تمام 400 محله تهران فراهم است و بنابراين در اسفند ماه جاري در دو مرحله اين انتخابات برگزار مي شود تا اصل مشاركت هاي مردمي از پايين ترين سطح نهادينه شود و به كل كشور سرايت كند.
رسول خادم، رئيس كميسيون فرهنگي- اجتماعي شوراي شهر تهران كه مسئوليت اصلي را در تشكيل شوراياري ها ايفا مي كند، معتقد است: شوراياري هاي محلات به عنوان انجمن مشورتي شوراي شهر با ايجاد جريان جديد نظام چرخه  اي در مجموعه مديريتي كشور نسبت به انتقال نظرات، مشكلات و اولويت هاي شهروندان اقدام مي كنند و بدين ترتيب درهاي مديريت روي مردم باز و نوعي تعادل ميان مسئولان و اقشار مردم برقرار مي شود.
او با تأكيد بر اينكه رفع مشكلات مردم نياز به يك نظام سيستماتيك دارد و اين هدف تنها از طريق تشكيل انجمن شوراياري محلات امكان پذير است، درباره ضمانت اجرايي تصميمات شوراياران محلات، گفت: شوراياران قرار است وارد كارهاي اجرايي شوند، آنها موظفند تنها مشكلات مردم را در محلات شناسايي كنند و به اطلاع مسئولان اجرايي برسانند و نسبت به تحقق آنها نظارت و پيگيري داشته باشند.
او تشكيل انجمن هاي شوراياري در 400 محله تهران را بزرگترين طرح مشاركت اجتماعي در سطح منطقه خاورميانه مي داند و مي گويد: بعد از تشكيل شوراياري محلات، ستاد ساماندهي مشاركت اجتماعي نيز به طور همزمان در مناطق 22 گانه تهران تشكيل و براي نخستين بار شوراياري ها از طريق اين ستاد به طور مستقيم مشكلات خود را به دستگاه هاي اجرايي مرتبط منتقل مي كنند. دكتر قاليباف، شهردار تهران دو روز بعد از اينكه رأي اعضاي شوراي شهر را براي تصدي سمت شهرداري تهران گرفت با حضور در صحن علني شوراي شهر تهران در تاريخ 15 شهريور 1384، شهروند محوري را در ابعاد مختلف از مهم ترين سياست ها و برنامه هاي خود عنوان كرد و با اين شعار پا در بهشت گذاشت.
حال بايد ديد در پنجمين سالگرد تولد انجمن هاي شوراياري هاي محلات اين نهاد كه قرار است كل تهران را پوشش دهد چگونه شعار شهروند محوري شهردار سيزدهم تهران را محقق مي كند.

ايوب شميراني- مي دانستم چون كه چند روز تعطيلي پيش رو داريم، اوضاع قدري بلبشو خواهد بود و براي همين
پيش بيني هم كه بود زودتر به پايانه بيهقي رفتم. ساعت از چهار بعد از ظهر گذشته بود ولي هنوز اتوبوسي كه بايد مسافران ساعت 15:30 را سوار مي كرد، به ترمينال نرسيده بود. پاسخ سؤال هاي مكرر مسافران هم مشخص بود؛ ترافيك.
حدود ساعت 16:45 بالاخره مسافران سرويس 15:30 توانستند از ترمينال بيرون بزنند و حركت كنند. ما هم كه بايد ساعت 16:30 حركت مي كرديم، چنان تأخيري را تحمل كرديم تا بالاخره اتوبوس از پايانه بيرون زد. خلاصه اين كه دقيقاً سه ساعت تمام طول كشيد تا اين كه اتوبوس آخرين مدل مجهز و مرتب ما توانست به پليس راه تهران- قم برسد. شايد بگوييد دليل اين ترافيك بي سابقه، تعداد زياد خودروهايي بوده كه آن روز از پاركينگ ها بيرون زده اند و من به رغم اين كه سواد پيرمردي ام به بيش از اكابر قد نمي دهد، از شما خواهم پرسيد: فكر مي كنيد چند درصد خودروها در روزهاي ديگر در پاركينگ مي خوابند كه حالا به تعداد ديگر خودروها اضافه شده باشند؟ مسلماً اين تعداد، آنقدرها زياد نيست و كاستن آن تعداد (درصد خودروهاي پارك شده در روزهاي عادي) نيز نمي توانست تأثير زيادي در كليت ماجرا داشته باشد. به نظر مي رسد بزرگ ترين مشكل موجود در روز سه شنبه 18 بهمن ماه 84 نبود برنامه ريزي و نظارت دقيق از سوي مديران شهري بوده است.
در تمام مدتي كه در راهبندان غافلگير شده بودم و در بسياري از ساعات روزهاي بعد به مطلبي فكر مي كردم كه دو- سه ماه پيش توسط يكي از كارشناسان شهري نوشته و در اين صفحه چاپ شد. در آن مطلب، نويسنده به بررسي شرايطي پرداخته بود كه پس از زلزله احتمالي تهران در مسيرهاي مواصلاتي تهران به جاده هاي اصلي كشور پيش خواهد آمد.
كارشناس مذكور ضمن محاسبه پتانسيل خروجي جاده ها و تعداد خودروها (به فرض عدم وقوع حوادثي مثل تصادفات رانندگي) به اين نتيجه رسيده بود كه مراحل خروج شهروندان تهراني- كه ناگزير اولين و آخرين راه پس از زلزله براي دست يافتن به حداقل هاي حياتي است- ساعت ها طول خواهد كشيد و طي اين ساعات چه مشكلات بسياري كه به تبع پيش نخواهد آمد.
در همه اين ساعت ها و روزها به اين نكته فكر كردم كه چه خوب بود شهرداري و راهنمايي و رانندگي تهران بزرگ در يكي از مراحل مانورهاي زلزله فقط به بررسي نحوه و امكان خروج خودروهاي داخل و خودروهايي كه مي خواهند وارد شهر شوند مي پرداختند و نقاط حساس و به قول معروف گلوگاه هاي حياتي را شناسايي مي كردند و در صورت ضرورت فكري به حال آنها مي شد.