عكس: گلناز بهشتي
رويا ملكي
من، سرب نفس مي كشم، تو سرب نفس مي كشي و حتماً خدا برايمان دعا مي كند. من و تو هر روز 20هزار بار نفس مي كشيم؛ 20 هزار بار دم و بازدم و ريه هايمان را از 3هزار گالن هوا پر و خالي مي كنيم. سهم ما از آلودگي هوا بيش از 500 گرم از انواع آلاينده ها در روز است؛ بزرگ ترين سهم تهراني ها از پايتخت نشيني. و بنا به آمار وزارت بهداشت و درمان اين، سهم آن 7 هزار نفري هم هست كه سالانه در تهران جان خود را به هوا مي دهند. بيش از 7 هزار نفر كه 4 هزار نفرشان بر اثر بيماري هاي ناشي از ذرات معلق در هوا جان مي دهند و 3 هزار و 300 نفر ديگر بر اثر سرطان هاي ناشي از آلودگي هوا ديگر نفس نمي كشند.
و شايد اين، سهم 10 ميليون تهراني است كه روزانه بيش از 5/5 ميليون خودرو و موتورسيكلت در دل شهرشان سرگيجه مي روند.
و باز هم آمار از صرف 307 ميليارد ريال هزينه براي درمان بيماري هاي ناشي از آلودگي هوا حكايت مي كند و 21 ميليارد ريال هزينه مواد شوينده و 34 ميليارد ريال هزينه تعميرات ظاهري نما و نقاشي هاي ساختمان و تمام هزينه هاي ديگري كه صرف خسارات آلودگي هوا مي شود.
كارشناسان محيط زيست، حمل ونقل و بهداشت و درمان، يك نظرند كه آلودگي هواي تهران متعلق به منابع آلاينده همچون كارخانه ها، منابع گرمايشي خانه ها و بخش اعظمي از آنها كه شامل آلاينده هاي خطرناك و كشنده است مخصوص خودروهاي بنزين سوز و فرسوده است؛ خودروهايي كه روزانه يكهزار و 200 تن آلاينده را به خورد پايتخت مي دهند و ركورد آلاينده هاي ايران را 2/8 برابر استاندارد جهاني كرده اند و رشد سالانه انتشار CO2 را در كشور به 25 درصد افزايش رسانده اند؛ رقم و آماري كه در مدت 140 روز يكهزار و 160 تهراني را روانه بيمارستان كرد.
روزنه اي در دود
بر اساس يك پژوهش، 72درصد آلودگي هواي تهران ناشي از مصرف سوخت هاي فسيلي- به ويژه در سيستم حمل ونقل- است. 90 درصد منوكسيد كربن موجود در هواي تهران ناشي از همين سوخت هاست و روزانه 3 تن منوكسيدكربن، 45 تن هيدروكربن سوخته، 130 تن اكسيد ازت، 30 تن گوگرد، 30 تن ذرات معلق و 2 تن سرب خالص به هواي تهران تحميل مي شود؛ عددي كه حاصل سياستگذاري هاي غلط است.
روزانه بيش از يكهزار و 400 دستگاه خودروي سواري و يكهزار و 600دستگاه موتورسيكلت در تهران شماره گذاري مي شود و تهران مي رود كه رفته رفته به بزرگ ترين پاركينگ دنيا تبديل شود.
۷۰ درصــــــــد منوكسيدكربن توليدي در سيستم حمل ونقل شهري توسط وانت بارها و خودروهاي سواري توليد مي شود. موتورسيكلت ها 21 درصد، تاكسي ها 7درصد و كاميون ها، اتوبوس ها و ميني بوس ها در مجموع 2 درصد از اين معضل را يدك مي كشند.
ادامه توليد خودروهايي كه با فناوري كهن و تفكر يارانه اي عرضه مي شوند و تــــردد خودروهاي فرســـوده، روز به روز بر مشكلات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي كشــور مي افــزايد. در چنين شرايطي تلاش براي شناسايي و تأمين سوختي ارزان و پاك كه جايگزين مناسبي براي سوخت هاي مايع متداول همچون بنزين و گازوئيل باشد ضرورت مي يابد. امروز تقريباً 18 درصد از ناوگان حمل ونقل جهان، گاز طبيعي مصرف مي كنند. اكثر كشورها به دليل ملاحظات زيست محيطي، كارايي تجهيزات، هزينه كمتر و سهولت دسترسي به گاز طبيعي، در زمينه گسترش استفاده از خودروهاي با سوخت طبيعي، طرح هاي بلندمدتي را در دستور كار خود دارند. روند استفاده از CNG در كشورهايي چون ايتاليا، برزيل، پاكستان، هند، آمريكا، چين، ونزوئلا، مصر، كانادا، كلمبيا، آلمان و نيوزيلند نيز در حال گسترش است.
در ايران نيز با توجه به در دسترس بودن ذخاير عظيم گاز طبيعي و وجود شبكه توزيع گسترده آن و كاهش واردات سوخت،  ايجاد اشتغال و كاهش آلودگي هاي زيست محيطي، استفاده از اين سوخت به صرفه به نظر مي آيد.
CNG سوختي بسيار تميز و عاري از هرگونه آلاينده- به خصوص سرب- است. منوكسيدكربن  آزادشده توسط اين سوخت، 90درصد كمتر از ساير سوخت هاست كه پارامتر نداشتن سرب با توجه به سمي بودن آن، از مهمترين عوامل حفظ محيط زيست است.
به هر حال تا پايان برنامه چهارم توسعه، توليد بنزين از 40 ميليون ليتر به 120 ميليون ليتر در روز افزايش مي يابد و با روند بدون توجيه و روبه رشد توليد اتومبيل در كشور انتظار مي رود تعداد اتومبيل ها در سال 1400 بالغ بر 15 ميليون دستگاه باشد. بدين ترتيب ميزان كسري بنزين در كشور طي 20 سال آينده بالغ بر 500 ميليارد ليتر خواهد بود. با درك اين شرايط و چرتكه انداختن آن، مصرف سوخت هاي جايگزين، امري اجتناب ناپذير مي شود.
طرح پيشنهادي گازسوزكردن خودروها بر اين اساس استوار است كه تا 20 سال آينده حداقل 70درصد از خودروها گازسوز شوند، يعني 10ميليون و 250 هزار دستگاه از خودروهاي ايران در پايان اين دوره 20 ساله گازسوز شده باشد و اين يعني تهران با آسمان آبي.
بنا به گفته عباس آخوندي- كارشناس تبديل كارگاهي سازمان بهينه سازي مصرف سوخت- از ابتداي اجراي طرح تبديل خودروها به گازسوز تا پايان دي ماه جاري، افزون بر 76 هزار دستگاه خودرو در واحدهاي كارگاهي و بيش از 15 هزار دستگاه ديگر در واحدهاي كارخانه اي و بقيه خودروها تا مرز يكصد هزار در بهمن ماه گازسوز شده اند. اين در حالي است كه بنا به مصوبه هيات دولت در سال 84، تا پايان اين زمان بايد 50 هزار خودروي كارگاهي گازسوز مي شد.
به گفته آخوندي با گازسوز كردن يكصد هزار دستگاه خودرو، ماهانه 84 ميليارد ريال و روزانه يك ميليون ليتر بنزين و گازوئيل صرفه جويي شده است.
وي ميزان مصرف خودروهـاي گازسوز را يك ميليون متر مكعب گاز فشرده طبيعي CNG در روز عنوان كرد و افزود: با اجراي اين طرح، تعداد خودروهاي گازسوز كارخانه اي و كارگاهي 235 درصد رشد داشته است .
ارزان بخريد
براساس مصوبات مجلس شوراي اسلامي، قيمت سوخت طبيعي بايد پايين تر از 50 درصد قيمت بنزين باشد و در حال حاضر حدود 200 الي 250 ريال است.
همچنين هزينه انجام شده اين سيستم، 150 تا 200 هزار تومان است كه با يك حساب سرانگشتي در چند ماه اول جبران مي شود. بازگشت سرمايه اوليه براي تبديل سوخت بنزيني به CNG در خودروها مي تواند از راه جلوگيري از اتلاف سوخت، تفاوت قيمتي سوخت فسيلي- طبيعي و زمان صرف شده براي دريافت سوخت، صورت بگيرد.
بنا به مثال سازمان بهينه سازي مصرف سوخت، كل هزينه سرمايه گذاري به ازاي هر سواري شخصي حدود 850 دلار و براي يك تاكسي يكهزار و 200 دلار است. اين سرمايه گذاري براي سواري شخصي طي 6/1 سال برگشت خواهد شد و نرخ سود در اين سرمايه گذاري 64درصد است. در مورد تاكسي، زمان بازگشت سرمايه تنها 5/8 ماه و نرخ سود آن بالغ بر 135 درصد خواهد بود. بررسي هاي اقتصادي، حاكي از آن است كه با گازسوزشدن يك تاكسي، هزينه هاي ناشي از سوخت مصرفي آن بيش از 4 ميليون ريال در سال كاهش خواهد يافت كه نسبت به سال قبل بيشتر و نسبت به سال بعد كمتر خواهد بود.
به هر حال به اعتماد اين آمار، سود سالانه استفاده از گاز با فرض گاز 120 ريال در ايران 211 دلار، سود سالانه استفاده از گاز با فرض 200 ريال، 172 دلار و سود سالانه استفاده از گاز با فرض گاز 300 ريال، 123 دلار است.
مثل هميشه عقب نمانيم
در حال حاضر بيش از 2/2 ميليون خودرو سواري CNG و بيش از 5 هزار و 180 ايستگاه سوخت رساني CNG در دنيا وجود دارد كه بيش از 700 هزار دستگاه از اين خودروها در كشور آرژانتين (با شرايط نسبتاً نزديك با شرايط اقتصادي و اجتماعي كشور ما) در حال تردد است.
در حال حاضر 158 جايگاه از سوي سازمان بهينه سازي در 35 شهر و 4 جايگاه نيز توسط بخش خصوصي برپا شده كه 52 جايگاه ديگر نيز در دست احداث و بهره برداري است.
اما در شرايطي كه هزار جايگاه سوخت CNG در كشور با مشاركت دولت و بخش خصوصي خواهيم داشت ديگر نمي توانيم نبود جايگاه هاي گازطبيعي كافي را بهانه اي براي توليد روزافزون خودروهاي بنزين سوز قرار دهيم.
گرچه بايد تعداد جايگاه هاي سوخت گيري، متناسب با افزايش خودروهاي گازسوز افزايش پيدا كند كه به طور تقريبي مي توان گفت براي هر يكهزار تا يكهزار و 500 خودرو يك جايگاه سوخت گيري مورد نياز است و در مرحله گسترش و توسعه گازسوز كردن خودروها تعداد جايگاه هاي سوخت گيري نيز بايد افزايش بيشتري يابد تا دسترسي به سوخت، آسان تر و راحت تر انجام شود، اما در حال حاضر با تعدد جايگاه هاي سوخت گيري و تقسيم جايگاه ها به اتوبوس، عمومي و اختصاصي و افتتاح سه ايستگاه عرضه سوخت گاز در هفته مي توان گفت جايگاه هاي CNG براي سوخت گيري خودروها در مدت زماني، قابل مقايسه با جايگاه هاي سوخت گيري سوخت مايع هستند و با توجه به حجم مخزن خودرو، سوخت گيري در آنها حدود 8 الي 10 دقيقه به طول مي انجامد.
به هر حال در حال حاضر ايران با در اختيار داشتن 100 هزار دستگاه خودروي CNGسوز و احداث 158 جايگاه سوخت گيري در سطح كشور پيشرو اين صنعت به شمار مي رود و در برنامه 10ساله خود احداث 2هزار جايگاه سوخت گيري و تبديل 700هزار خودروي بنزين سوز به دوگانه سوز و توليد 200 هزار دستگاه خودروي CNGسوز در سال آينده را رقم زده است؛ آماري كه شايد رنگ آبي باخته شهر تهران را دوباره به خاطر بياورد.