منابع غير نفتي انرژي هنوز جايگاه درخوري در كشور نيافته اند و عموما در حد تجربه هايي محدود در نقاط پراكنده اي از كشور خلاصه مي شوند
بي بي سي- كاوه اميدوار:مصرف انرژي در ايران به طور ميانگين ده درصد در هر سال رشد دارد و دولت در تلاش است تا به هر طريق ممكن اين رشد بي رويه را كنترل كند. كارشناسان، ارزان بودن منابع انرژي در ايران و استفاده از فناوري هاي قديمي در صنعت حمل و نقل و ساختمان را از جمله علل افزايش مصرف انرژي مي دانند. برخي آمارهاي رسمي ارزش انرژي مصرفي ايران را سالانه بيش از ۲۰ ميليارد دلار برآورد مي كند كه به گفته كارشناسان يك چهارم اين انرژي قابل صرفه جويي است. در ايران، بيش از ۹۸ درصد انرژي مورد نياز از نفت و مشتقات آن به دست مي آيد و در صورتي كه اين روند مصرف ادامه يابد در آينده اي نه چندان دور ايران بايد تمام توليد نفت خود كه مهمترين منبع درآمدي ارزي آن نيز به شمار مي رود، در داخل مصرف كند.
آينده نفت
وزارت نفت ذخاير نفت ايران را۱۳۰ ميليارد بشكه برآورد كرده است هر چند سازمان هاي بين المللي رقمي كمتر از ۱۰۰ ميليارد بشكه را واقعي تر مي دانند. كارشناسان نفتي عقيده دارند اگر ايران بخواهد به عنوان دومين توليد كننده عضو اوپك سهم حدود ۱۵درصدي خود را در اوپك حفظ كند بايد در۲۰ سال آينده لااقل توليد خود را به بيش از ۸ميليون بشكه در روز برساند. ايران در حال حاضر چهار ميليون و ۲۰۰هزار بشكه نفت توليد مي كند كه حدود يك ميليون و ۶۰۰هزار بشكه از آن در داخل پالايش و به مصرف داخلي مي رسد و بقيه صادر مي شود.
واقعيت پيش روي ايران اين است كه اغلب مخازن نفتي كشور در نيمه دوم عمر خود قرار دارند و ظرفيت توليد سالانه آنها به طور متوسط نزديك به ۲۰۰ هزار بشكه كاهش مي يابد. به زبان ديگر مخازن پربازده و كم هزينه دوران پيري خود را سپري مي كنند و بقيه مخازن نفتي نيز پرهزينه و كم بازده هستند. از همين رو تحليلگران انرژي معتقدند ايران بدون سرمايه گذاري سنگين و منابع مالي خارجي امكان حفظ سقف توليد را نخواهد داشت.
منابع عظيم گاز
در كنار منابع عظيم نفت، ايران بعد از روسيه بزرگترين منابع گاز جهان را در اختيار دارد اما ايران تنها ۴ درصد گاز جهان را توليد مي كند كه عمدتا در داخل مصرف مي شود و بخشي نيز به چاه هاي نفت تزريق مي شود. گاز نيمي از مصرف انرژي ايران را تشكيل مي دهد و دولت ايران قصد دارد براي بالا بردن اين سهم، سرمايه گذاري در بخش گاز را افزايش دهد.
وزارت نفت ايران از هشت سال پيش عمده نيروي خود را صرف بهره برداري از ميدان گازي پارس جنوبي كرده كه با كشور قطر مشترك است و نيمي از ذخاير گاز اين كشور را در خود جاي داده است. با وجود تلاش هاي صورت گرفته در چند سال اخير براي افزايش توليد گاز در ايران هنوز ظرفيت توليد گاز ايران از۴۰۰ ميليون متر مكعب در روز تجاوز نكرده و نزديك به ۱۰۰ميليون متر مكعب از برنامه پيش بيني شده توسط دولت جمهوري اسلامي عقب تر است. در عين حال آمارهاي موجود نشان مي دهد كه در دهه گذشته جمعيت تحت پوشش شبكه گاز در ايران بيش از دو برابر شده و از
۱۹ ميليون نفر در سال ۱۳۷۵ به بيش از ۴۲ ميليون نفر در حال حاضر رسيده است.
برنامه هايي نيز براي گاز سوز كردن خودروها در كشور به اجرا درآمده اما به نظر مي رسد تعداد خودروهاي گاز سوز شده هنوز چندان زياد نيست و مراكز سوختگيري اين خودروها نيز در مقياسي محدود ساخته شده است. ايران با دارا بودن ۲۸تريليون متر مكعب گاز حدود ۱۸ درصد ذخاير ثابت شده گاز جهان را در اختيار دارد اما در تجارت جهاني گاز نقش چنداني ندارد و مهمترين قرارداد صادراتي گاز اين كشور با تركيه است كه سالانه مقاديري گاز به آن كشور صادر مي كند اما به همان ميزان نيز از تركمنستان وارد مي كند.
به نظر مي رسد تا به نتيجه رسيدن قراردادهاي صادرات گاز به كشورهاي هند، پاكستان، ارمنستان، امارات، كويت و در نهايت اروپا راه درازي در پيش است و تا آن زمان ايران به سادگي نتواند روي گاز به عنوان منبع درآمد ارزي حساب باز كند.
موانع توليد برق
بنا به آمار منتشر شده توان توليد برق ايران حدود ۳۸هزار مگاوات است و با توجه به رشد ده درصدي مصرف انرژي، كشور بايد سالانه بيش از سه هزار مگاوات نيروگاه جديد بر ظرفيت خود اضافه كند تا بتواند روند رشد مصرف را كنترل كند. برآوردها نشان مي دهد كه براي تامين اين حجم مصرف دولت ايران بايد سالانه حدود ۳۵۰۰ ميليارد تومان (چيزي حدود ۴ ميليارد دلار) سرمايه گذاري جديد انجام دهد تا از پس رشد روز افزون و بي رويه مصرف برق برآيد. اين در حالي است كه بخش برق كشور با كمبود منابع مالي دست و پنجه نرم مي كند و نظر نمي رسد به آساني از پس اين وضعيت بر آيد و شايد از همين روست كه كارشناسان پيش بيني مي كنند در ده سال آينده ايران ناگزير به جذب سرمايه بخش خصوصي داخلي و خارجي براي توليد برق باشد.
طبق برنامه اعلام شده دولت ، هدف كشور توليد ۳۰ هزار مگاوات برق ظرف ده سال آينده است كه گفته مي شود هزينه توليد ۱۸ هزار مگاوات آن از طريق منابع دولتي و ۱۲هزار مگاوات ديگر از طريق بخش خصوصي داخلي و خارجي تامين خواهد شد. به عقيده برخي ناظران اگر دولت نتواند زمينه همكاري بخش خصوصي و نظر مساعد شركت هاي داخلي و خارجي را براي سرمايه گذاري در بخش برق جلب كند، شهروندان بايد در سال هاي آينده منتظر خاموشي هاي گسترده در نقاط مختلف كشور باشند.
انرژي هاي نو
با توجه به اطلاعات موجود به نظر مي رسد منابع ديگر انرژي هنوز جايگاه درخوري در ايران نيافته اند و عموما در حد تجربه هايي محدود در نقاط پراكنده اي از كشور خلاصه مي شوند. تا كنون تلاش هايي براي استفاده از انرژي بادي در اطراف شهر منجيل صورت گرفته و توربين هايي براي توليد برق در اين منطقه نصب شده، اما بنا به آمار توليد برق آن از ۱۵ مگاوات تجاوز نمي كند. همچنين برنامه هايي نيز براي احداث نيروگاه هاي بادي در استان خراسان، در حال اجراست و دولت اين كشور پيش بيني كرده است در چهار سال آينده توليد برق با بهره گيري از انرژي باد به۱۵۰ مگاوات برسد.
از سوي ديگر در وزارت نيرو برنامه اي براي استفاده از منابع انرژي زمين گرمايي (ژئوترمال) تهيه شده است تا از اين انرژي براي توليد برق استفاده شود. بنا به گزارش هاي موجود، به همين منظور چاه هاي عميقي در حوالي كوه سبلان حفر شده و قرار است در طول برنامه پنج ساله چهارم توسعه، از اين چاه هاي عميق گرماي مورد نياز براي ۱۰۰مگاوات برق استخراج شود.
هزينه بالاي انرژي هاي پاك
استفاده از انرژي خورشيدي نيز به ويژه در مناطقي از شرق ايران مورد توجه است و براي اولين بار دولت بيش از هزار آبگرمكن خورشيدي در شهرهاي بوشهر، طبس، يزد، زاهدان، بجنورد و اصفهان نصب كرده است. انرژي زمين گرمايي اگر چه نسبت به انرژي خورشيدي هزينه كمتري دارد اما بازهم دو برابر انرژي باد خرج بر مي دارد و به نظر نمي رسد اين انرژي هاي نو در آينده اي نزديك نقش چنداني در تامين برق ايران بازي كنند.
در كنار اين انرژي هاي پاك، ايران در صدد استفاده از انرژي هسته اي است و سعي دارد بخشي از برق مصرفي خود را از اين طريق تامين كند.
اولين نيروگاه هسته اي كشور در بوشهر با همكاري روس ها مراحل پاياني خود را مي گذراند.