اطلاع رساني و تبليغات درباره كلاس ها و دوره هاي آموزشي و تفريحي هر روز فزوني مي يابد. بازار پيام بازرگاني و تلويزيون هم در خصوص مؤسسات آموزشي گرم است، اما ثبت نام در كدام مؤسسه، با چه كيفيت آموزشي خدا مي داند. والدين نيز كه نگران اوقات فراغت فرزندان خود هستند به تناسب توان مالي شان و شايد بيشتر، فرزندانشان را در كلاس هاي مختلف ثبت نام مي كنند و خوشحال از اين كه تابستان پرباري بوده است و با كلاس ها و آموزشگاه  هايي كه فرزندشان رفته است در طول سال مشكلي نخواهد داشت .غافل از اين كه اگر كيفيت آموزشي مؤسسه مربوطه پايين  باشد چه بسا وقفه اي در جريان آموزشي فرزندشان ايجاد شود. از سوي ديگر همه ما معتقديم «تابستان ايستگاهي است براي رفع خستگي و كسب انرژي براي طي ادامه مسير» اما متاسفانه در اين سال ها تابستان به ايستگاهي براي ايجاد خستگي، افزايش تنبلي، بر هم ريختگي روحي، عادت به بي برنامگي و بي نظمي و كاهش انرژي براي ادامه مسير تبديل شده است و بسياري از مشكلات و آسيب هاي اخلاقي در طول تابستان دانش آموزان را هدف مي گيرد. در چنين شرايطي است كه نقش مدارس در ساماندهي اين ايام مطرح مي شود.
عبدالله معيني، مدير يكي از مراكز آموزشي در خصوص اهداف برگزاري فعاليت هاي آموزشي در فصل تابستان مي گويد: «۱۵هفته تعطيلات در تابستان يك وقفه طولاني است كه در روند جريان آموزشي خلل ايجاد مي كند. در واقع بايد آموزش را به صورت يك جريان در نظر بگيريم و به نوعي مي توان گفت بايد به شناخت هر آنچه كه جريان آموزشي را بر هم مي زند پرداخت و نسبت به رفع آنها اقدام نمود.» فصل تابستان نيز يكي از موانعي است كه جريان آموزش را قطع مي كند. وي اضافه مي كند: «دانش آموز ما در خرداد ماه داراي حداكثر آمادگي و انگيزه است و اگر او را به بهانه رفع خستگي به حال خود رها نماييم به جريان آموزش او به شدت آسيب وارد نموده ايم.»
معيني يادآور مي شود: «ما در آموزش و پرورش كشورمان هزينه اي صرف نگهداري اطلاعات نمي كنيم و فقط به افزايش اطلاعات مي پردازيم. هيچ طرحي براي نگهداري و حفظ دانش آموخته شده در نظر نگرفته ايم و دانش آموزان اطلاعات كافي براي حفظ دانش خود را ندارند. تعطيلات طولاني تابستان نيز موجب حذف بسياري از اطلاعات مي شود. يكي از اهداف برنامه هاي آموزشي تابستان مي تواند نگهداري اطلاعات و حفظ آمادگي هر چه بهتر دانش آموز براي سال تحصيلي بعد و جلوگيري از حذف اطلاعات سال هاي قبل او باشد.»
اين مدير، ترميم و تكميل اطلاعات ارايه شده در طول سال تحصيلي را يكي ديگر از اهداف برگزاري كلاس هاي تابستاني عنوان مي كند و مي گويد: «با توجه به وضعيت سطوح سواد علمي دانش آموزان هر پايه كه با هم متفاوت اند، حتي اگر مسئولين، سيستم خاصي را براي تقسيم بندي بچه ها در يك كلاس رعايت كنند باز هم ميزان اطلاعاتي كه توسط دانش آموزان جذب شده است، متفاوت است و تابستان زمان مناسبي است كه ما اطلاعاتمان را در خصوص دانش آموزان تكميل و نقاط ضعف آنها را شناسايي نماييم و تا حدودي مي توانيم از لحاظ آموزشي دانش آموزان را به هم نزديك نماييم و به نوعي مي توان گفت تابستان زمان مناسبي براي جبران ضعف ماست.»
كمك به درك بهتر اطلاعات كسب شده و كاربرد آنها در زندگي نيز از ديگر مواردي است كه زمان مناسب پرداختن به آن در تابستان است.
عبدالله معيني در اين باره مي گويد: «به كارگيري اطلاعات ارايه شده به دانش آموزان در زندگي به عمق بخشيدن در فهم دانش آموزان و آموزش هاي ماندگار مؤثر است. تعريف عناويني از دروس به صورت پژوهش امري است كه در تابستان امكان پذير است و گذر زمان و داشتن فرصت مناسب نيز باعث درك بهتر مفاهيم مي شود.»
اين مدير مي گويد: «كسب مهارت و افزايش سرعت عمل دانش  آموز در به كارگيري اطلاعات علمي يكي ديگر از فوايد كلاس هاي تابستاني است. به طور مثال در پايه اول دبيرستان در طول سال براي دانش آموزان امكان پذير نيست كه به تست زدن بپردازد (و اگر اين كار انجام هم شود يك اشكال جدي در آموزش محسوب مي شود) در حالي كه با تمرينات متعدد دوره اي در تابستان مي توان سرعت عمل دانش آموزان را در پاسخ گويي به سؤالات افزايش داد.»
وي معتقد است: «در تابستان به جاي ادامه افزايش اطلاعات علمي بايد به تكرار و مرور مطالب آموزشي پرداخت.»
فعاليت ها و كلاس هاي تابستاني فوايدي نيز براي مسئولين مدارس دارد. در واقع اين فعاليت ها با برنامه ريزي صحيح مي توانند كمك حال مديران و معلمان در طول سال تحصيلي باشند.
معيني در اين خصوص مي گويد: «افزايش اطلاعات از وضعيت علمي و رفتاري دانش آموزان سبب مي شود تا مسئولين برنامه هاي خاصي را براي دانش آموزان در سال تحصيلي تدارك ديده و ضمن شناسايي ضعف ها، برنامه هاي آموزشي مناسب را طراحي نمايند.»
افزايش اطمينان مسئولين مدرسه در انتخاب معلمين نيز از ديگر فوايد كلاس هاي تابستاني است. اين مدير در اين خصوص مي گويد: «ما دبيران را محك مي زنيم، چه بسا دانش آموزاني كه در سال هاي پيش از دبيري رضايت داشته اند حال آن كه ورودي هاي سال جديد رضايت كافي را ندارند.» فعاليت هاي تابستاني سبب شناخت بهتر خانواده از مدرسه و شناسايي تناقض هاي موجود بين دانش آموزان و مدرسه مي شود و در صورت اختلاف سليقه و تناقض در اهداف آموزشي و فرهنگي دانش آموزان و خانواده ها با مدرسه، فرصت مناسبي جهت جابجايي در اختيار خانواده ها است كه اين امر موجب ترميم در ثبت نام و انتخاب محل تحصيل نيز مي شود.
اين مدير، اكثر آسيب هاي اخلاقي نوجوانان را ناشي از تنهايي، بيكاري و عدم نظارت عنوان مي كند و مي گويد: «فعاليت هاي تابستاني تا حدود زيادي موجب كنترل تنهايي و بيكاري دانش آموزان مي شود. دانش آموز با مراجعه سه روزه به مدرسه در طول تابستان مي تواند بهتر كنترل شود و در واقع فعاليت هاي تابستاني تا حدود زيادي موجب مهار زمان هاي بيكاري و تنهايي دانش آموزان مي شود و روند رفتاري و آموزشي دانش آموزان را تحت كنترل در مي آورد.»
هادي كشميري،كارشناس تربيتي و مديرعامل يكي از مراكز آموزشي نيز در اين خصوص مي گويد: «ضرورت و كاركرد اردوهاي آموزشي در تابستان بسيار مهم است، زيرا كارشناسان و صاحب نظران مسايل آموزشي استمرار و پشتكار را از عوامل مؤثر در آموزش مي دانند.»
وي مي گويد: «استمرار در مطالعه همراه با پشتكار و جديت از عوامل موفقيت در تحصيل است. اين در حاليست كه روانشناسان معتقدند دانش آموزي كه ضريب هوشي متوسطي را دارد ولي با پشتكار و جديت و به طور دائم به مطالعه مي پردازد موفق تر از دانش آموزي است كه داراي ضريب هوشي بالاست ولي در مطالعه اش استمرار و جديتي ندارد. بنابراين اردوهاي تابستاني به دليل اين كه فاصله و وقفه آموزشي را تا حدودي از بين مي برند سهم عمده اي در آموزش و يادگيري و كاركرد دانش آموزان در سال تحصيلي دارند.»
عباس مظلومي، مشاور يك مركز آموزشي نيز در اين خصوص مي گويد: «تابستان زماني است كه اوقات فراغت فرزندمان بيشتر است. در واقع فرزندانمان يا همان دانش آموزان نياز به يك برنامه ر يزي صحيح و جامع دارند، زيرا در اين سنين وظيفه اصلي فرزندان در بيشتر خانواده ها تحصيل است و با ۲ تا ۳ روز در هفته در تابستان به مدرسه آمدن هم از لحاظ درسي دچار وقفه تحصيلي نخواهند شد و به نوعي بخشي از اوقات فراغت دانش آموز پر مي شود.»
وي با اشاره به نتايج پژوهش در خصوص اردوهاي آموزشي در سال گذشته عنوان مي كند: «نتايج اين پژوهش حاكي از اين امر است كه دانش آموزان پايه اول و سوم نسبت به برگزاري كلاس هاي تابستاني نظر مساعدتري دارند. در واقع دانش آموزان پايه اول به خاطر تغيير مقطع قدرت ارزيابي واقعي را ندارند و در مورد كلاس ها ارزيابي خوشبينانه تر و مثبت تري نسبت به دانش آموزان مقاطع ديگر دارند. به طوري كه تأثير اين كلاس ها را در طول سال تحصيلي ۶۵ درصد خيلي زياد، ۲۶ درصد مناسب و ۹ درصد كم عنوان كردند.»
اين مشاور در خصوص دانش آموزان مقطع سوم دبيرستان مي گويد: «دانش آموزان پايه سوم نيز بعد از پايه اول از برگزاري اين كلاس ها رضايت كافي را داشتند. اين دانش آموزان به جهت گرفتن ديپلم و نزديك شدن به كنكور از برگزاري كلاس ها رضايت بيشتري دارند و اثر اين كلاس ها را در رشد تحصيلي سال آينده شان مؤثر مي دانند كه نتايج پژوهش حاكي از اين امر است كه ۳۱ درصد خيلي زياد، ۵۶ درصد مناسب و ۱۳ درصد كم عنوان كردند. معهذا اين كلاس ها به نوعي از بي برنامگي و نامنظمي آموزشي در فصل تابستان جلوگيري مي كند.»
توجه داشته باشيم كه تفكر جريان آموزش بايد جايگزين ارايه آموزش در زمان هاي خاص شود و مدارس سعي كنند با عملكرد صحيح خود در برگزاري اردوهاي آموزشي باعث استقبال دانش آموزان از برنامه هاي تابستاني شوند.
و يك سوال:
چگونه دانش آموزي كه در طول تابستان تا ساعت ۱۱ صبح عادت به خوابيدن كرده است و تا نيمه هاي شب به گذران بي هدف زندگي خود توام با بي نظمي مي پردازد و حتي به وضعيت ظاهري خويش توجهي ندارد به يكباره در مهرماه مي تواند ۶ صبح از خواب بيدار شود و ۷ صبح با حداكثر بازدهي و بسيار منظم در كلاس حاضر شود؟!!!

اوقات فراغت در كشور ما ۴۰ دستگاه متولي دارد. چهل دستگاهي كه يك هفته مانده به تعطيلات تابستاني، برنامه ريزي مي كنند و البته در اوج بي خبري از برنامه ساير مراكز، با موازي كاري هاي معمول، هزينه ها را بر باد مي دهند و رشته هاي يكديگر را پنبه مي كنند.اگر از ۴۰ دستگاه رسمي بگذريم و به بخش خصوصي هم اشاره كنيم، آن وقت با حجم انبوهي از نهادها، مراكز و مؤسسات روبه رو خواهيم شد كه هر يك به سودايي در پي پر كردن فراغت داغ تابستاني جوانان و نوجوانان هستند؛ فوتبال، كلاس زبان، كلاس هاي تقويتي، كنكور و ...
قاعدتاً با مورد كلاس زبان و كلاس هاي تقويتي بيشتر آشنا هستيد. اصلاً روي هر برگه اي كه در خيابان به شما تعارف مي كنند و يا توي اتوبوس زير پايتان مي بينيد آدرس يكي از همين كلاس هاست، اندكي به دور و برتان نگاه كنيد تا خوب درك كرده باشيد چگونه براي گذران اوقات فراغت همه شهر بسيج شده  است.
اگر حوصله خواندن گزارش را نداريد تا همين جا بس كه عطاي اين همه كلاس و درس و آموزش را به لقايش ببخشيد و اجازه دهيد ذهنتان اندكي هوا بخورد. اما اگر حوصله خواندن داريد مي توانيد نظر كارشناسان را در زير دنبال كنيد.
حسين گل محمدي روزنامه نگار و كارشناس مسائل اجتماعي معتقد است: «چالش اصلي در زمينه اوقات فراغت اين است كه متولي واحد ندارد. هر يك از مراكز رسمي سالانه عنوان مي كنند ۲ ميليون نفر ساعت برنامه هاي اوقات فراغت براي جوانان و نوجوانان داشته اند كه اگر اين رقم را ضربدر ۴۰ كنيد مي شود ۸۰ ميليون نفر ساعت كه رتبه غلطي است. بعد وقتي به آمارهاي ديگر سرك مي كشيد مي بينيد ۲۱ درصد جوانان و نوجوانان از برنامه هاي فراغت بهره برده اند و بقيه سرشان بي كلاه مانده».
گل محمدي حتي عدد ۲۱درصد را هم بهره مندي عميق و سازنده نمي داند و اعتقاد دارد تعريف همين ۲۱ درصد نيز، تعريفي كليشه اي است يعني تعريفي كه با اصول جامعه شناختي همخواني ندارد : فراغت يعني اين كه شما به صورت دلخواه و كاملاً آزاد برنامه اي را براي خود انتخاب كنيد كه هم نشاط انگيز باشد و هم بهره مندي و غنا در آن به چشم بيايد و اصلاً به دليل همين خودجوشي اوقات فراغت است كه بسياري از شاهكارهاي هنري و ادبي در اين اوقات به وجود مي آيد چرا كه در آن كليشه معنا ندارد.»
به نظر اين روزنامه نگار اجتماعي بايد ابتدا اوقات فراغت در ايران را آسيب شناسي كنيم و به تعريفي علمي از آن برسيم،  پس از آن برنامه هاي سيال از سوي يك مركز واحد مثل شوراي عالي اوقات فراغت، مي تواند از اتلاف انرژي و هزينه جلوگيري كند.
آموزش و فراغت
همان طور كه عنوان شد يكي از برنامه هاي مشترك ميان بخش خصوصي و دولتي براي پر كردن اوقات، كلاس هاي آموزشي است. امروزه تعداد موسسات آموزشي كه در اين حيطه فعال هستند آن قدر بالا رفته است كه ارائه آمار به دليل پراكندگي و وسعت شان تقريباً غيرممكن است چنانچه فقط مركز گسترش آموزش هاي هنري وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي به عنوان ناظر موسسات هنري، تعداد اين مراكز در سطح تهران را ۱۴۲ مؤسسه برآورده كرده است. كلاس هاي زبان و تقويت متون درسي و... كه جاي خود را دارد.
شما جزو كدام دسته از والدين هستيد؛ آنهايي كه قدر ساعت ها را مي دانند و علاقه مند هستند از كمترين فرصت هاي به دست آمده تابستان براي تقويت بنيه علمي فرزندانشان آنها را بر سر كلاس هاي مختلف بفرستند و يا كساني كه شعارشان آزاد بودن بچه هاست؟
دكتر علي اكبر اميني استاد دانشگاه و مدرس كنكور حرف هاي جالبي در اين زمينه دارد: «من معتقدم حتي اگر كلاس هاي تفريحي و ورزشي هم از حد معيني بگذرند از نظر رواني و پرورش استعدادها نتيجه عكس بر جاي مي گذارند. اما كلاس هاي آموزشي براي تيزهوشان يا تقويت  زبان و... اساساً دستاوردهاي كارشناسان آموزش را بر باد مي دهد.»
دكتر اميني به تحقيقات و بررسي هاي علمي اشاره مي كند، تحقيقاتي كه نشان مي دهد بهترين كار براي دانش آموز در ايام فراغت، استراحت و بازي هاي خودساخته است، زيرا در آنها تفريح بيشتر معنا دارد: «متأسفانه امروزه اغلب والدين به خاطر دلسوزي هاي معمول بر فرزندانشان سخت مي گيرند و اجازه نمي دهند ذهن آنها تازه شود. جيمز ميل در خاطراتش مي گويد: پدرم از ۶ سالگي به من فشار مي آورد تا تمام تلاشم را براي پرورش استعدادم داشته باشم و كلاس هاي متعدد بروم ،اما وقتي جوان شدم فهميدم چگونه روحيه من كشته شده و چگونه اوقات خوش نوجواني ام بر باد رفته است.»
اميني مي گويد: «كنار محل كارم دبيرستاني وجود دارد  كه همين امروز دانش آموزان سال اولش سر كلاس رفتند. اين حركات يا دوگانگي سياست هاي آموزشي را نشان مي دهد و يا نوعي حركت تبليغي است براي جلب رضايت والدين كه بيشتر از طرف مدارس غير انتفاعي ديده مي شود. فكر مي كنم اين رويه ها نوعي كلاشي است و حتي آموزش و پرورش بايد جلوي آنها را بگيرد.»
آيا كارشناسان دفتر طرح متون آموزشي اشتباه كرده اند و نتوانسته اند فصل هاي دروس را به گونه اي تنظيم كنند كه همه چيز در نه ماه تحصيل تمام شود و يا اين كه بانيان آموزش در اوقات فراغت نيتي ديگر در سر دارند.
دكتر اميني مي گويد: «نمي خواهم اثرات مثبت چنين برنامه هايي را هم يك جا زير سؤال ببرم از طرفي هم در اوضاع آشفته اقتصادي اين كلاس ها براي تعدادي نوعي كسب درآمد است. اما واقعيت اين است كه مضرات آنها بيش از منافعشان است البته اين را هم اضافه كنيد كه بسياري از اين مؤسسات اصلاً مجوز تدريس ندارند. اما به راحتي تبليغ مي كنند و به راحتي دانش آموز جذب مي كنند.»
چرخه معنادار
يكي از چرخه هاي معنادار آموزش چرخه تدريس خصوصي، طراحي سؤال كنكور، توليد مواد كمك آموزشي و تغيير متون درسي است كه سال هاست از سوي كارشناسان محل بحث و چالش است؛ متون درسي هر ساله تغيير مي يابند. به تبع آن متون كمك درسي توليد مي شوند و... آيا اين چرخه، چرخه اي آموزشي است يا صرفاً اقتصادي؟ اقتصادي كه تابستان دانش آموزان را بر باد مي دهد و آنهايي كه نمي توانند از اوقات فراغت گران قيمت مانند سفرهاي مدام و تفريحات مرغوب بهره مند شوند ناچار به همين كلاس ها تن خواهند داد؛ كلاس هايي كه اگر براي آنها آب ندارد براي خيلي ها نان دارد.