فخرالسادات كهنداني
سال۱۳۸۳ سازمان هاي مردم نهاد(NGO) فعال در خصوص ساماندهي معتادان تحت عنوان DIC كه مخففCenter Drou ping (مركز پاتوق گذري) است فعاليت خود را آغاز كردند. اين مراكز به نام هاي عودلاجان، سيروس، اتابك، پرسپوليس و دولت آباد در نقاط مختلف شهر تهران با هدف كاهش آسيب هاي بهداشتي اعتياد مثل ايدز و هپاتيت برپا شده اند. همشهري فروردين ماه امسال با فروهر تشويقي يكي از بنيانگذاران اين مراكز گفت وگو كرد.
تأسيس اين مراكز از تجربه كشورهايي چون هلند، انگلستان، نپال، آمريكا، جمهوري چك، روسيه، تايلند، ليتواني الگوبرداري شده است و در واقع به دنبال تبديل مصرف پرخطر به يك مصرف قابل كنترل هستند. در اين مراكز به مراجعين سرنگ و سوزن يكبار مصرف و رفتارهاي سالم جنسي آموزش داده مي شود.
تابستان 1385 اولين DIC در شهرستان كرج زيرنظر دفتر پيشگيري بهزيستي شهرستان كرج افتتاح شد كه تاكنون منشاء آثار مثبت بسياري بوده است. به همين بهانه به DIC كرج كه اكنون به نام مركز خانه سلامت ايران شناخته مي شود رفتيم و با بنيانگذار اين مركز دكتر فاطمه جغتايي و دكتر سيد محمد رستگار پزشك دوره ديده و درمانگر معتادان گفت وگو كرده ايم كه در ادامه از نظرتان مي گذرد.
*دكتر جغتايي ضرورت تشكيل پاتوق هاي گذري معتادان(DIC) از كجا براي شما شكل گرفت؟
-براي اولين بار كه نام DIC را شنيدم كنجكاو شدم كه حوزه كار آن در چه خصوصي است. در ابتدا به دليل نداشتن اطلاعات دقيق به طور ضمني با عملكرد اين مراكز آشنا شدم و احساس كردم كه علاقه مند به تأسيس چنين مركزي مي باشم به ويژه باتوجه به مشكلات مختلفي كه از نزديك در سطح شهرستان كرج مشاهده مي كردم.
*چرا شهرستان كرج را انتخاب كرديد؟
- همسرم به عنوان پزشك دوره ديده در زمينه درمان دارويي اعتياد، سال هاست كه در مركز درماني و بازتواني دولتي تحت پوشش پيشگيري بهزيستي شهرستان كرج فعاليت مي كند. كار ايشان موجب شد تا با درمان بيماران وابسته به موادمخدر بيشتر آشنا شوم و چون بسياري از اين بيماران تحت عنوان كارتون خواب به دور از محيط خانه و خانواده گذران زندگي مي كنند و نياز به كمك دارند ايجاد چنين مركزي مي توانست به اينگونه افراد خدمات ويژه ارائه دهد. در كرج باتوجه به بافت جغرافيايي خود به لحاظ قومي و مهاجرپذير بودنش كه اين روزها بايستي از آن به عنوان يك كلان شهر نام برد، جاي خالي تأسيس چنين مراكزي به طور محسوسي احساس مي شد، از طرفي شهر تهران نيز در چند نقطه داراي چنين مراكزي بود كه اين هم انگيزه ديگري به انتخاب اين شهر براي تاسيس چنين مركزي بود.
*شما خودتان تجربه كار با معتادان را داشته ايد؟
- مثل همسرم نه، تنها در حد دوره كار آموزي دوره اي را گذرانده ام كه به تدريج توانستم با نحوه درمان دارويي و نيز درمان غيردارويي اعتياد آشنا شوم و مي توانم بگويم در همان مدت پي به اين بردم كه معتاد چه شخصيتي دارد و ويژگي هاي آن را شناسايي كنم و نيز بيماري اعتياد را به طور ملموسي شناختم.
همچنين بيماري هاي وابسته به اعتياد كه مرا بيشتر به ضرورت تأسيس DIC سوق داد.
*نحوه فعاليت مركز DIC شما در كرج چگونه است؟
- فعاليت ما به دو بخش تقسيم مي شود، يك بخش شامل فعاليت داخلي است و بخش ديگر فعاليت خارجي را دربرمي گيرد، براي مثال فعاليت خارجي ما مربوط به (Outreach) است، يعني فعاليتي كه در حوزه خارج از مركز صورت مي گيرد مانند اينكه پرسنل به جمع آوري سرنگ هاي مصرف شده و آلوده مبادرت مي ورزند و يا به مناطقي كه محل تجمع معتادان است مي روند تا سرنگ هاي يكبار مصرف پدالكلي، كاندوم، آب مقطر و ملاقه به صورت رايگان بين آنها توزيع كنند.
گروه Outreachيعني همين گروه از افراد بهبود يافته هستند و اين نوع فعاليت ها در واقع اصلي ترين بخش مركز DIC را شامل مي شود.
*چرا از افراد بهبود يافته براي اين كار كمك مي گيرند؟
- اين دست از افراد در برقراري ارتباط با معتادان كمتر از افراد عادي با مشكل مواجه مي شوند. آنها دسترسي بهتري به جا و مكان و تجمع معتادان دارند و به ويژه با افراد تزريقي براي تحويل لوازمي كه بدان اشاره كردم بهتر ارتباط برقرار مي كنند و مي توانند بسيار مؤثر عمل نمايند و يا در خصوص آموزش و مشاوره، افراد بهبود يافته اين فعاليت را بهتر انجام مي دهند. چرا كه در اين افراد به دليل همدردي با بيمار وابسته كه نياز به كمك دارد مي توانند تأثير همدلانه اي بر فرد ديگر بگذارند. پس از اين مرحله معتادان در صورت تمايل به مركز DIC(خانه سلامت ايران) ارجاع داده مي شوند تا براي دريافت كمك هايي مثل تعويض لباس، غذا، استحمام و يا جهت درمان دارويي به مراكز ترك اعتياد راهنمايي شوند. از ديگر فعاليت هاي خارج از مركز افراد آموزش ديده كمك هاي اوليه براي موارد تعويض پانسمان و زخم هاي اين دسته از افراد است كه يكي از عمده فعاليت DIC را در بر مي گيرد.
*دكتر رستگار شما به عنوان پزشك و درمانگر اين بيماران آيا در كمك گرفتن از افراد بهبود يافته با نظر خانم دكتر موافق هستيد؟
- بله صددرصد. افراد بهبود يافته با توجه به گذشته اي كه با اين بيماري داشتند، همدلانه مي توانند با افراد HIV مثبت و يا كارتون خواب ها ارتباط برقرار نمايند. چون آنها شخصيت معتاد و بيماري اعتياد را به خوبي مي شناسند و بنا به تاريخچه زندگي قبل خود با انگيزه قوي تر و مثبت مي توانند كمك نمايند.
*دكتر رستگار! فكر نمي كنيد ايجاد چنين مراكزي اين باور را در اذهان عموم ايجاد مي كند كه اگر كسي معتاد شود مي تواند از چنين امكاناتي بهره بگيرد پس نيازي به قطع مصرف ندارد و اين ممكن است حتي به روند افزايش آمار اعتياد كمك كند!؟
- اجازه بدهيد در خصوص مبحث اعتياد عرض كنم كه اعتياد علل زيادي دارد. هدف از ايجاد چنين مراكزي صرفاً به حداقل رساندن كاهش خسارات ناشي از اين بيماري است و اين تلاشي است براي آنكه بيماران وابسته به موادمخدر به بيماري هاي وابسته به اعتياد مثل هپاتيت C و B و ايدز مبتلا نشوند و يا در صورت ابتلا با دادن سرنگ يكبار مصرف و آموزش تزريق كه عمدتاً به صورت گروهي از يك سرنگ استفاده مي كنند ياد مي گيرند كه اين كار براي خود و اطرافيانشان خطر ابتلا به ايدز و هپاتيت و در آخر مرگ را به همراه دارد!
شما تصور كنيد وقتي بيمار تزريقي آموزش ببيند قصد نيست كه او دوباره به سمت مواد برود بلكه هدف اين است كه تا قبل از رسيدن به مرحله اي كه نمي توان براي او كاري كرد، بتوانيم براي او كاري بكنيم، ديگر اينكه بيمار متقاعد مي شود كه مي تواند آماده براي درمان شود، به عبارتي ما تلاش براي ساماندهي داريم و نيز كنترل و پيشگيري.
*دكتر جغتايي فعاليت داخل مركز شامل انجام چه كارهايي است؟
-در ابتدا فرمي جهت پذيرش مراجعه كنندگان پر مي شود. بنا بر اطلاعات فردي كه از مراجعه كننده گرفته مي شود خدمات مورد نظر نيز به آنها ارائه شود.
يعني به غير از غذا، استحمام، آموزش تزريق به منظور ايمني آموزش هايي جهت پيشگيري از هپاتيت و ايدز راه هاي مقابله آن به آنها داده مي شود.
بعضاً برخي نياز به خدمات مشاوره اي دارند كه توسط پرسنل داخل مركز به آنان ارائه مي شود همچنين برقراري ارتباط با خانواده هاي آنها كه شايد به علت ويژگي كارتون خوابي مدت زمان زيادي از آنان بي خبر باشند. به همين منظور از خانواده هايشان دعوت مي شود تا به مركز آمده و ضمن مشاوره به ايشان جهت درمان بيمارشان آنان را آماده مي سازيم.
*آيا خانواده ها به راحتي حاضر به همكاري با شما مي شوند و با مشكلي مواجه نمي شويد؟
- تا به امروز كساني كه به مركز آمدند به طور خودمعرف بوده اند و خانواده ها با تماس تلفني در جريان قرار مي گيرند. شايد تعداد زيادي را در برنگيرد اما با خانواده هايي كه ارتباط برقرار كرديم همكاري شان با ما خوب بوده است. براي مثال اعضا(Outreach) موردي را ديده بودند كه با سر به زمين خورده بود و كنار جوي آب كثيفي قرار داشت، آنها بلافاصله فرد را به بيمارستان انتقال دادند و از طريق آدرس هايي كه از او گرفتيم توانستيم خانواده وي را بيابيم، پس از بهبودي از بيمارستان به همراه خانواده تشويق شد تا به مركز بازتواني ارجاع داده شود.
*به نظر مي رسد نقش خانواده ها در روند كار در خصوص بهبودي بيماران بسيار مؤثر است؟
- بله همين طور است، يكي از اهداف مهم DIC برقراري ارتباط بيمار با خانواده اش است. ما تلاش مي كنيم روابطي كه تخريب شده را دوباره بازسازي كنيم تا آنها به يكديگر كمك نمايند. چرا كه هر دو احتياج به حمايت دارند.
*آموزش به خانواده ها به همين موضوع محدود مي شود؟ يا موارد ديگري را نيز در برمي گيرد؟
- تأكيد خود من بر آموزش است. آموزش مبتني بر مهارت هاي مقابله اي و مهارت هاي زندگي و از آنجا كه اعتقاد دارم ما ازفقر آموزشي در جامعه برخورداريم، لازم است كه به خانواده ها ياد داده شود كه چگونه شاد زندگي كنند تا به تصحيح واژه هايي مثل تفريح مصرف كردن برسند، چرا كه خانواده ها بايستي بدانند وقتي فردي مستأصل مي شود مصرف مواد را نوعي تفريح به حساب مي آورد و دليل تراشي مي كند. ما به خانواده ها مي گوييم شاد زيستن به مصرف مواد نيست پس اين حرف را از بيمارشان قبول نكنند كه من تفريحي مصرف مي كنم و مراقبم كه افراط نكنم. وقتي حلقه هاي ارتباطي بين بيمار و خانواده از طريق اين آموزش ها ايجاد مي شود، به نظر مي آيد كه DIC مي تواند گام اول براي شكل دادن يك آموزش عمومي ضروري و مفيد را فراهم آورد.
*انتظارات شما از مسئولان چيست؟
- در ابتداي اين گفت وگو توضيح دادم كه علاقه من به اين كار موجب شد تا به تأسيس اين مركز مبادرت ورزم. هرچند تصور نمي كردم كه كار پرحجمي باشد، براي مثال هرچه ما به محلات در كلان شهر كرج مي رويم عمق كار بيشتر و بيشتر مي شود انتظار دارم اين مؤسسه تازه تأسيس از طرف ارگان ها و سازمان ها و نهادهاي ذيصلاح كمك شود. همكاري شهرداري ها، كميته امداد امام(ره)، هلال احمر، نيروي انتظامي و مراكز درماني و بازتواني دولتي و خصوصي مي توانند تأثير بسزايي در روند كار مركز DIC داشته باشند.
