حسين لطفي
اشاره:
بسياري از اقتصاددان ها و كارشناسان اقتصادي جهان بر اين نكته اجماع دارند كه، هيچ اقتصادداني همانند كينز نحوه تفكر اقتصاددان ها نسبت به اقتصاد را تغيير نداد، مگر ميلتون فريدمن ، برنده جايزه نوبل اقتصاد و از نظريه پردازان و حاميان بازارهاي آزاد بدون دخالت دولت .
فريدمن روز پنج شنبه در سان فرانسيسكوي آمريكا در سن 94 سالگي درگذشت تا جهان يكي از مؤثرترين اقتصاددان هاي خود را از دست بدهد.
بسياري عقيده دارند كه ميلتون فريدمن برجسته ترين اقتصاددان قرن بيستم در حمايت از بازارهاي آزاد است.

فريدمن در سال 1912 در خانواده اي كارگري از پدر و مادري يهودي و مهاجر با ريشه مجارستاني- اتريشي در شهر نيويورك متولد شد.
ميلتون فريد من چهارمين و در واقع آخرين فرزند، اما تنها پسر خانواده اي بود كه پس از مرگ پدر به نيوجرسي مهاجرت كردند. او در سن 20 سالگي مدرك كارشناسي اقتصاد خود را در دانشگاه راجترز اخذ كرد و سپس در سال 1933 براي كسب مدرك كارشناسي ارشد به دانشگاه شيكاگو رفت و مدرك دكتراي اقتصاد را نيز در سال 1946 در دانشگاه كلمبيا كسب كرد. او در آستانه 40 سالگي تحسين اقتصاددان ها را به علت موفقيت هاي قابل توجهش در زمينه تجزيه و تحليل مصرف و  تاريخ و تئوري پولي برانگيخت. در سال 1976 وي توانست براي موفقيت هايش در عرصه تجزيه و تحليل مصرف، نظريه و تاريخچه پولي و نشان دادن پيچيدگي سياست تثبيت جايزه نوبل  اقتصاد را دريافت كند. پيش از آن او مدتي مشاور نيكسون، رئيس جمهور آمريكا و رئيس انجمن اقتصاددانان آمريكايي (در سال 1967) بود. از زمان بازنشستگي از دانشگاه شيكاگو در سال 1976 فريدمن محقق ارشد موسسه هوور در دانشگاه استنفورد بود.
او مدتي نيز در دانشگاه ويسكانسين به تدريس پرداخت، اما با گسترش احساسات ضديهود در دانشكده اقتصاد اين دانشگاه، تدريس در آن را رها كرد و در دولت مشغول به كار شد و طي سال هاي 1941 تا 1943 به عنوان مشاور مقامات ارشد خزانه داري فدرال آمريكا فعاليت كرد و در سال 1942 به عنوان سخنگوي خزانه داري از سياست مالياتي كينز حمايت كرد و در واقع به ايجاد سيستم دريافت ماليات بردرآمد ماهانه كمك كرد.
فريدمن خود در زندگينامه اش مي نويسد كه در آن دوران كاملاً طرفدار عقايد كينز بودم . با گذر زمان عقايد اقتصادي فريدمن نيز تغيير كرد و به منتقد جدي ديدگاه هاي كينز تبديل شد. قبل از دهه 1940 فريدمن عمده تحقيقات خود را بر مسائل آماري مي گذاشت كه اين امر در تز وي در تحقيقي كه با همكاري سيمون كوزنتس انجام داد، هويدا است.فريدمن پس از اخذ مدرك دكتراي اقتصاد از دانشگاه كلمبيا در سال 1946 به دانشگاه شيكاگو نقل مكان كرد و به مدت 30 سال در آنجا به تدريس پرداخت. فريدمن در آنجا كانون فكري را ايجاد كرد كه بعدها چندين نفر از اعضاي آن برنده جايزه اقتصاد نوبل شدند و اين كانون فكري به مكتب اقتصادي شيكاگو معروف شد. فريدمن عمدتاً به علت تلاش هايش براي ترويج ايده نقش بهره در عرضه پول به عنوان عاملي در ارزش اسمي بازدهي (نظريه كمّي پول يا پول گرايي) معروف شد.
فريدمن در سال 1945 با انتشار كتاب درآمد از فعاليت هاي حرفه اي مستقل با همكاري سيمون كوزنتس استعداد خود را نشان داد. او در اين كتاب نشان مي داد كه عدم وجود رقابت در عرصه جامعه پزشكان در آمريكا به علت محدوديت صدور مجوز پزشكي، موجب افزايش بي رويه حق الزحمه پزشكان شده است. او در سال 1957 كتاب نظريه تابع مصرف را نوشت و در آن با نقد ديدگاه حاميان كينز (حاميان اين ايده كه افراد و خانوارها انتظارات مصرف خود را بر اساس ميزان درآمد خود تطبيق مي دهند) نشان داد كه مصرف سالانه مردم تابعي است از درآمدهاي مورد انتظار آنان در طول زندگي. فريدمن در كتاب معروف سرمايه داري و آزادي ، تفكر اقتصاد بازار را از گوشه عزلت بيرون كشيد و آن را به جهانيان عرضه كرد. او در اين كتاب در كنار بحث هاي متداول، از موضوعاتي همچون ارتش داوطلب، نرخ هاي ارز شناور آزاد، لغو صدور پروانه كار براي پزشكان، ماليات بر درآمد منفي، و كوپن هاي تحصيلي سخن گفت. وي دشمن سرسخت خدمت وظيفه اجباري بود و زماني اشاره كرد كه لغو قانون خدمت اجباري، تنها مسأله اي بود كه شخصاً در كنگره براي تصويب آن اقدام به لابي نمود.
اگرچه كتاب سرمايه داري و آزادي فروش مطلوبي نداشت، اما بسياري از جواناني كه اين كتاب را خواندند با خواندن آن به مطالعه علم اقتصاد، علاقه مند شدند. اگرچه بخش اعظم پيشگامي هاي فريدمن در زمينه نظريه قيمت (نظريه اي كه شرح مي دهد كه چگونه قيمت ها در بازارهاي منفرد تعيين مي شوند) بود، اما او به علت ديدگاه هايش در زمينه سياست پول گرايي مشهور شد. او با به چالش  كشيدن ديدگاه هاي كينز و بسياري از نهادهاي اقتصادي آن زمان، دلايلي براي ضرورت بازبيني در نظريه كمّي پولي(سطح قيمت به عرضه پول وابسته است) ارائه كرد. فريدمن در مطالعات نظريه كمّي پولي كه در سال 1956 منتشر شد، نشان داد كه در طولاني مدت، افزايش رشد پول موجب افزايش قيمت مي شود، اما تأثير چنداني بر كارآيي نخواهد داشت. وي همچنين نشان داد كه در كوتاه  مدت، افزايش عرضه پول موجب افزايش نرخ اشتغال و كارآيي مي شود و كاهش عرضه پول نيز تأثيري منفي بر اشتغال و كارآيي خواهد داشت.
راه حل فريدمن براي مشكلات تورمي و نوسانات كوتاه  مدت در اشتغال و توليد ناخالص ملي واقعي، همان قانون به اصطلاح عرضه پول است. بر اين اساس، فريدمن معتقد است اگر بانك مركزي عرضه پول را با نرخ مشابه توليد ناخالص ملي واقعي افزايش دهد، تورم صفر مي شود. ديدگاه پولي فريدمن زماني اشاعه يافت كه وي با همكاري آنا شوارتز كتاب تاريخچه پولي ايالات متحده طي سال هاي 1867 تا 1960 را منتشر كرد. در اين كتاب، مؤلفان بيان كرده بودند كه دوره بحران بزرگ اقتصادي 1929 در نتيجه سياست هاي نادرست پولي بانك مركزي آمريكا ايجاد شد؛ اين بحث، انتقاد مقامات بانك مركزي آمريكا را نسبت به مؤلفان كتاب به دنبال داشت كه در يك جوابيه داخلي و بسيار طولاني به ديدگاه هاي فريدمن پاسخ دادند. بحث ميان فريدمن و مقامات بانك مركزي آمريكا موجب شد مقامات بانك مركزي آمريكا نهايتاً سياست انتشار جزئيات مباحث مطروحه در نشست هاي خود را كنار بگذارند.
اگرچه بسياري از اقتصاددان ها با عقايد پولي فريدمن مخالفند، اما وي نفوذ فراواني در اقتصاد جهاني دارد. يكي از اثرگذاري هاي فريدمن بر علم اقتصاد، اصلاح فرضيه سياست پولي پل ساموئلسون از شاگردان مكتب كينز در پرفروش ترين كتابش اقتصاد بود. در طول دهه 1960 طرفداران اقتصاد كينزي و عموم اقتصاددان ها معتقد بودند كه دولتها با بده بستان بلندمدت و دائمي بيكاري و تورم (منحني فيليپس) مواجهند. در اين ديدگاه، كه بر نرخ طبيعي اشتغال تمركز دارد، دولت مي تواند با افزايش تقاضا براي كالاها و خدمات و با پذيرش نرخ تورم بالاتر، بيكاري را به طور بلندمدت كاهش دهد. اما در اواخر دهه 1960 فريدمن و ادموند فلپس از دانشگاه كلمبيا (كه امسال جايزه نوبل اقتصاد را دريافت كرد) اين ديدگاه را به چالش كشيدند. فريدمن معتقد بود زماني كه مردم با نرخ هاي بالاتر تورم سازش پيدا مي كنند، اشتغال به طور خزنده مي تواند افزايش يابد. فريدمن مي گفت براي اينكه نرخ بيكاري را به طور دائمي پايين نگاه داشت، نرخ تورم دائماً در حال رشد (و نه فقط نرخ بالاتر) ضروري است. ركود تورمي (افزايش هم زمان تورم و بيكاري) در دهه 1970 دليل محكمي بر ديدگاه فريدمن-فلپس در اين زمينه بود و اكثر اقتصاددان ها از جمله بسياري از حاميان كينز را پيرو ديدگاه فريدمن ساخت. با كتاب آزادي انتخاب كه فريدمن آن را با همكاري همسرش رز تأليف كرد، عقايد و ايده هاي فريدمن در سطح جهان گسترش يافت و اين كتاب به پرفروش ترين كتاب غير داستاني سال 1980 تبديل شد. فريدمن اين كتاب را هم زمان با مجموعه  برنامه هاي تلويزيوني پي.بي.اس تأليف كرد و با رواج اين كتاب، ديگر فريدمن به يك نام آشنا در سطح جهان تبديل شد. فريدمن همچنين در سال 1957 با فرضيه درآمد دائمي اقدام به اصلاح تئوري تابع مصرف كرد كه برخي از اقتصاددان هاي دانشگاهي اين اقدام وي را بزرگترين فعاليتش در جايگاه علمي وي مي دانند. فريدمن در دانشگاه، مطالعاتي را درباره چگونگي رابطه چرخه هاي تورم و ركود با نوسانات عرضه پول آغاز كرد كه نهايتاً موجب شد جايزه نوبل اقتصاد سال 1976 را كسب كند و در همان سال از دانشگاه شيكاگو بازنشسته شد و به دانشگاه سان فرانسيسكو نقل مكان كرد تا نظريه هاي بازار آزاد خود را پيگيري كند.
وي مشاور غيررسمي باري گلدواتر كانديداي ناكام رياست جمهوري آمريكا در سال 1964 بود، اما چهار سال بعد توانست با مشاوره هاي خود به پيروزي ريچارد نيكسون در انتخابات رياست جمهوري آمريكا كمك كند و در انتخابات سال 1980 نيز به ريگان براي پيروزي در انتخابات رياست جمهوري كمك كرد. او با مطالعات خود، راه را براي سياست هاي ضدتورمي بانك مركزي آمريكا در دهه 1980 كه به دوره طولاني مدت تورم نسبتاً پايين انجاميد، هموار ساخت. فريدمن همچنين مدال ملي علم و مدال آزادي رياست جمهوري آمريكا را در سال 1988 دريافت نمود. وي رئيس اسبق انجمن اقتصاددانان آمريكا، انجمن اقتصاددانان غرب و انجمن مونت پلرين بود و در جامعه فلسفي آمريكا و آكادمي ملي علوم اين كشور عضويت داشت. وي جوايز مختلفي از سوي دانشگاه هايي از آمريكا، ژاپن و گواتمالا و جايزه ويژه دولت ژاپن را در سال 1986 دريافت كرد. او تأثير فراواني بر رشته هاي اقتصاد كلان، اقتصاد خرد، تاريخ اقتصاد و آمار گذاشت و از سرمايه داري بدون مداخله دولت حمايت مي كرد. در كتاب آزادي و سرمايه داري (1962) فريدمن از كاهش نقش دولت در يك بازار آزاد به منظور ايجاد آزاد سياسي و اجتماعي حمايت كرد. وي مجموعه برنامه تلويزيوني آزادي انتخاب را در اوايل 1980 در شبكه تلويزيوني پي.بي.اس اجرا كرد و بعدها آن را با همكاري همسرش به كتاب مشهور آزادي انتخاب تبديل كرد.
وي به عنوان رهبر مكتب شيكاگو (اقتصاددان پيرو نظريه پول گرايي) شناخته مي شود كه بر اهميت ميزان پول به عنوان ابزار سياستي دولت و عامل ايجاد تورم و چرخه هاي تجاري تاكيد مي كند. او اين مكتب را به همراه برخي از متفكران اقتصادي ديگر در اين دانشگاه بر پايه نظريه بازار آزاد و ضددولتي بنيان نهاد. پيش از ظهور فريدمن، حاميان نظريه هاي دخالت دولت ايده هاي خود را بر دولت هاي فرانكلين روزولت تا ليندون جانسون تحميل كرده بودند، اما از دهه 1970 با بروز تورم و ركود اقتصادي، ايده اقتصاد آزاد فريدمن به تدريج خود را بالا كشيد. از آن پس بسياري از اقتصاددانان، سياست گذاران و مردم معمولي به اين نتيجه رسيدند كه دولت بزرگ مانع توسعه بخش خصوصي است و از دوره دولت ريگان اقتصاد بازار آزاد توسعه يافت و اقتصاد دولتي را مغلوب كرد.فريدمن بهترين راهكار براي كشورهاي نفت خيز را اعطاي سهام يكسان نفتي به هر فرد بالاي 21 سال سن مي دانست كه حق و مسئوليت يكساني را براي همه ساكنان كشورهاي نفتي ايجاد مي كند.
وي بيش از 20 كتاب را تأليف كرد كه يكي از مهمترين آنها سرمايه داري و آزادي (1962) است. يكي از آخرين كتاب هاي فريدمن، اين زوج خوش شانس است، كه آن را به كمك همسرش در سال 1998 نوشت.

گروه اقتصادي- سازمان كشورهاي صادركننده نفت، اوپك، در اجلاس ماه گذشته به منظور جلوگيري از كاهش بهاي نفت، توليد خود را 2/1 ميليون بشكه در روز كاهش داد، اما نابساماني هاي موجود در بازار نفت موجب شد بهاي نفت خام، جمعه گذشته به پايين ترين سطح 18 ماه اخير خود سقوط كند و اعضاي اوپك را به فكر كاهش مجدد توليد در اجلاس بعدي در نيجريه بيندازد. نشست رسمي بعدي اوپك قرار است 23 آذر ماه ( 14دسامبر) در ابوجا پايتخت نيجريه برگزار شود.
شكيب خليل وزير انرژي و معادن الجزاير در اين زمينه اعلام كرد، دولت متبوع وي با پيشنهاد كاهش مجدد توليد نفت توسط كشورهاي صادركننده نفت (اوپك) مخالفتي نخواهد داشت. او روز شنبه در حاشيه برگزاري دهمين همايش بازرگانان عرب كه در الجزيره برگزار شد، گفت: چنانچه كشورهاي عضو اوپك كاهش مجدد سقف توليد نفت خود را بررسي كنند، الجزاير با آنان همگام خواهد بود. شكيب خليل همچنين افزود، اوپك آخرين بار سقف توليد خود را يك ميليون و 200 هزار بشكه در روز كاهش داد و اين موضوع تاثير فراواني بر تثبيت قيمت جهاني نفت گذاشت. به گفته وزير انرژي و معادن الجزاير، اوپك همواره تلاش خواهد كرد تا بهاي جهاني نفت را در سطح ثابتي حفظ كند. وزير نفت امارات اما وجود اظهار اينكه بازار جهاني نفت با مازاد عرضه روبرو است، از اظهار نظر در خصوص لزوم كاهش مجدد توليد نفت اوپك در اجلاس دسامبر خودداري كرد. محمد بن ظائن الهملي افزود: من نمي توانم در خصوص اتفاقات نشست ابوجا اظهار نظر و پيش بيني كنم ولي به نظر من بازار نفت با مازاد عرضه روبرو شده است. وي تصريح كرد: مساله اصلي اين نيست كه آيا قيمت هاي كنوني مورد رضايت اوپك هست يا نه، بلكه مساله مهم برقراري ثبات در بازار نفت است و اوپك همواره آمادگي خود را براي دستيابي به اين هدف اعلام كرده است.
اوپك كه بيش از يك سوم نفت مورد نياز بازار را تامين مي كند در نشست فوق العاده دوحه براي جلوگيري از كاهش قيمت نفت، 2/1 ميليون بشكه از توليد نفت خود كاسته است. عبدالله العطيه وزير نفت قطر نيز گفت: اوپك هيچ گزينه ديگري به غير از كاهش توليد نفت ندارد و قيمت 60 دلار براي هر بشكه نفت قيمتي كاملا متوسط است. در همين حال، مركز اطلاعات انرژي آمريكا در گزارشي اعلام كرد كه با وجود تصميم اوپك براي كاهش 2/1 ميليون بشكه اي توليد نفت، ميزان توليد اين سازمان طي سه ماه پاياني امسال روزانه 800 هزار بشكه كاهش خواهد يافت. در اين گزارش آمده است كه برخي از كشورهاي عضو اوپك به تعهدات خود براي كاهش توليد نفت پايبند نيستند و اين مساله موجب كاهش 800 هزار بشكه اي توليد اوپك تا پايان امسال خواهد شد.