شيعه تاريخ فلسفه و مهدويت
( بخش واپسين ) شيعه و سنت اهل حديثي منابع منظر از مهدويت
ماست ، ميان از (عليه‌السلام)مهدي":فرمود كه شده نقل پيامبر از ديگري حديث در همچنين
از شده ، ستم و ظلم از پر كه آن از پس را زمين ;است كشيده بيني و بلند پيشاني داراي
پيرامون ابي‌داوود سنن در كه مهمي عناوين ديگر از (17)".مي‌سازد پر برابري و عدالت
ميان كشتار روم ، آشوب همچون ،"آشوبها" ملاحم مبحث از مي‌توان مي‌خورد ، چشم به مهدويت
.برد نام دجال آمدن و قيامت علامت‌هاي ترك‌ها ، و حبشي‌ها
جمله از(ق _ه 275207) ماجه ابن قزويني عبدالله ابو الحافظ اثر ماجه ابن سنن -2
آن در كه دارد وجود "الفتن كتاب" عنوان با بخشي كتاب اين در ;است حديث ششگانه كتابهاي
ذيل شرح به عناوين آن مي‌خورد ، چشم به (عليه‌السلام)مهدي حضرت قيام پيرامون عناوين چند
:است
و قتل شدن زياد و آخرالزمان ويژگي‌هاي بخش اين در:(قيامت علائم) الساعه اشراط -الف
قابل نكته.است گرديده بيان دوران اين خصوصيات ديگر و گناهان از بسياري شدن جنايت ، حلال
همان منظور مي‌شود ، قيامت علائم از بحث سنت ، اهل كتابهاي در جا هر كه است اين توجه
زير سنت اهل رو اين از.داراست مهدي حضرت ظهور از قبل دوره كه است خصوصياتي و علائم
قيامت علائم جمله از ;مي‌پردازند (عليه‌السلام)مهدي حضرت از بحث به قيامت علائم عنوان
طلوع ،(18)دجال آمدن به مي‌توان ابن‌ماجه ، سنن كتاب در (عليه‌السلام)مهدي حضرت ظهور يا
.نمود ، اشاره(20) مرج و هرج و قتل شدن زياد و (19) مغرب از خورشيد
آمدن:دارد اختصاص ذيل موضوعات به بخش احاديث‌اين:(عليه‌السلام)مهدي خروج باب -ب
كه (وآله عليه صلي‌الله)پيامبر بيت اهل از فردي آمدن ،(21)مشرق از سياه پرچم با عده‌اي
زياد مال بخشيدن ،(22)باشد برف روي از گذشتن با چند هر برسانيد او به را خود شده توصيه
و بيت اهل ميان از (عليه‌السلام)مهدي و (23)نيازمندان به (عليه‌السلام)مهدي حضرت توسط
پيامبر از حديث 4088 در نمونه عنوان به ;(24) است (عليها سلام‌الله) فاطمه حضرت فرزند
،(عليه‌السلام)مهدي ظهور كه مي‌آيند مشرق از عده‌اي":است شده نقل (آله و عليه صلي‌الله)
(25)".مي‌سازند آماده را ، او حكومت يعني
است ابن‌ماجه سنن از بخش سومين بزرگ ، آشوبهاي و فتنه معناي به ملاحم:بابالملاحم -ج
ظهور از قبل علائم و (عليه‌السلام)مهدي حضرت قيام پيرامون نبوي احاديث بيان به كه
و بيزانس پايتخت)قسطنطنيه فتح و دجال همچون ، آمدن جريانهايي به آن در و مي‌پردازد
.است گرديده اشاره (28) تركان و (27)روميان با جنگ و (26)(كنوني اسلامبول
روايي مجموعه (ق _ه متوفي 279) ترمذي ابوعيسي حافظ امام اثر الكبير ، الجامع كتاب -3
اشراط باب:مي‌خورد چشم به ذيل عناوين كتاب ، اين در.است حديث ششگانه منابع از ديگري
باب (31)عيسي ، آمدن فرود باب (30)،(عليه‌السلام)بابالمهدي ،(قيامت علائم) (29)الساعه
در ترمذي.دست اين از ديگر موضوعاتي و (33)عيسي حضرت توسط دجال شدن كشته ،(32)دجال
خواهدآمد من بيت اهل از مردي":مي‌كند نقل چنين پيامبر از را صحيحي حديث "بابالمهدي"
راآنقدر روز آن خداوند باشد ، مانده روز يك فقط دنيا عمر از اگر و است من اسم هم كه
بيانگر است ، گرديده نقل سني و شيعه توسط كه حديث اين ".بيايد او تا سازد ، مي طولاني
آمده مضمون همين به نيز شيعه حديثي جوامع در و است (عليه‌السلام)مهدي حضرت ظهور حقيقت
در كتابالجامع‌الكبير ، مصحح كه شده نقل ترمذي از نيز ديگري حديث باب اين در.است
اين در.است نموده ذكر آمده ، آنها در حديث اين كه را روايي كتابهاي ديگر فهرست پاورقي ،
كه آن مگر نمي‌رسد پايان به دنيا":مي‌فرمايد چنين (آله و عليه صلي‌الله) پيامبر حديث
(34)".مي‌كند پيدا سيطره عرب بر من اسم هم و من بيت اهل از مردي
بخاري ، صحيح و (ق _ه 261206)نيشابوري قشيري حجاج ابوالحسين امام اثر مسلم ، صحيح -و 5 4
ميان در نيز حديثي كتاب دو اين.(ق _ه متوفي 256) الجعفي بخاري عبدالله ابو امام اثر
.مي‌گردند تلقي حديث كتابهاي قوي‌ترين و مستندترين از (سته صحاح) حديث ششگانه كتابهاي
بخش در زيادي احاديث اما نشده ، تصريح (عليه‌السلام)مهدي حضرت اسم به اثر دو اين در
دارد وجود قيامت ، از قبل حوادث پيرامون (قيامت علائم و آشوبها) "الساعه واشراط الفتن"
مسلم صحيح در كه احاديث اين.مي‌باشد (عليه‌السلام)مهدي ظهور از قبل خاص دوره بيانگر كه
سنن كبير ، جامع:مانند ديگر حديثي كتابهاي در است ، آمده قيامت پيرامون بخاري صحيح و
و (عليه‌السلام)مهدي امام اسم به تصريح با احمدابن‌حنبل مسند داوود ، ابي سنن ابن‌ماجه ،
مرج ، و هرج شدن زياد سفياني ، دجال ، :مانند ديگري احاديث كنار در و گرديده ذكر ايشان ظهور
بخاري صحيح و مسلم صحيح در امااست شده بيان ،(عليه‌السلام)عيسي آمدن فرود و قتل
لكن ;گرديده ذكر موضوعات ديگر و (عليه‌السلام)عيسي نزول سفياني ، دجال ، پيرامون احاديث
امر اين البتهاست نيامده ميان به سخني شده ، برده نام ازحضرت آن در كه احاديثي آن از
وقتي زيرا ندارد چنداني اهميت نيامده ، صريحا عصر امام اسم بخاري و مسلم صحيح در كه
به او ذهن قطع به‌طور مي‌خواند ، را دوره اين ويژگي‌هاي پيرامون احاديث انسان‌مجموعه
يك با و است برخوردار فردي به منحصر خصوصيات از دوره اين كه مي‌كند پيدا سوق امر اين
سنن داوود ، ابي سنن كبير ، جامع) سنت اهل حديثي منابع ديگر احاديث ميان تطبيقي بررسي
از منظور كه مي‌رسد استنباط اين به مجموع در صحيحين ، با (حنبل احمدابن مسند ابن‌ماجه ،
سته صحاح كتابهاي ديگر در كه است دوره‌اي همان بخاري صحيح و مسلم صحيح در قيامت از قبل
اسم به كتاب دو آن در چند هر و است شده داده نسبت او حكومت و (عليه‌السلام)مهدي امام به
امام دوره و حكومت ويژگي‌هاي و اوصاف همه اما است ، نشده اشاره (عليه‌السلام)مهدي امام
خصوصيات و صفات تمام ما كه مي‌ماند اين امرمثل اين.است گرديده ذكر ،(عليه‌السلام)عصر
حدس را شهر آن اسم خود ، تا بخواهيم او از بعد و بگوييم فردي به را شهر يك يا پديده يك
:مي‌كنيم برخورد روايات اين با قيامت از قبل وصف در مسلم ، صحيح در نمونه عنوان به.بزند
و فتنه كثرت ،(35)(مدينه و مكه ميان سرزميني) بيداء زمين در شام از سپاهي فرورفتن
فرود و دجال خروج قسطنطنيه ، فتح ،(37)ديگر عده‌اي دست به عده‌اي شدن هلاك ،(36)آشوب
و (40)او شدن كشته و دجال ،(39)حجاز زمين از آتش شدن خارج ،(38)(عليه‌السلام)عيسي آمدن
منابع و سته صحاح كتابهاي ديگر در ويژگي‌ها همين مشابه ، به‌طور همچنين.قيامت شدن نزديك
برشمرده دوره‌اي براي مذكور كتابهاي در احاديث اين كه فرق اين با ;است گرديده ذكر شيعه ،
مسلم صحيح در لكن ;مي‌باشد(عليه‌السلام)مهدي امام جهاني حكومت ظهور با مصادف كه است شده
اين در شايد البته ;است شده ذكر قيامت از قبل ويژگي‌هاي و علائم عنوان به بخاري صحيح و
را آنها بحث تكميل براي كه آيد ، ذهن به ديگري احتمالات و وجوه فوق ، نگرش بر علاوه باره
،(عليه‌السلام)عيسي نزول دجال ، مثل ويژگي‌هايي مي‌دانيم ، ما كه اين نخست.مي‌كنيم ذكر
امام ظهور از قبل علائم از بيداء ، سرزمين در سفياني سپاه رفتن فرو سفياني ،
بايد پس ببرد ، كار به قيامت براي را ويژگي‌ها اين كسي اگر حال است ، (عليه‌السلام)عصر
با را رخداد دو اين و سازد هماهنگ(عليه‌السلام)مهدي امام ظهور با گونه‌اي به را قيامت
در كه (قيامت علائم)"الساعه اشراط" در "الساعه" از منظور گفت بايد يا.بزند گره يكديگر
امام جهاني حكومت رفته ، كار به (وآله عليه صلي‌الله)پيامبر احاديث در و صحيحين
نظر به راي اين كه است شده تعبير قيامت به حضرت ظهور از است‌و (عليه‌السلام)مهدي
واقعه ، دو توالي‌اين و تعاقب دليل به كه گفت بايد يا و نباشد سنت اهل مقبول مي‌رسد ،
جاي به اشتباه به صحيحين در لكن ;است گرديده توصيف يكسان طور به آنها ويژگي‌هاي و علائم
روز براي رود ، كار به (عليه‌السلام)عصر امام ظهور و حكومت دوره براي ويژگي‌ها آن كه آن
.است شده استفاده قيامت
در نمود ، جمع صحيحين در سنت اهل احاديث و شيعه احاديث ميان مي‌توان مقام اين در البته
حتي عالم عمر از:است آمده (41)كبير جامع مثل سنت اهل منابع از پاره‌اي و شيعه منابع
خواهد تشكيل را جهاني حكومت و مي‌آيد(عليه‌السلام)عصر امام باشد ، باقي هم روز يك اگر
نمود خواهد داد و عدل پراز را عالم ايشان شود جور و ظلم از پر عالم كه زماني در و داد
شده گفته سنت اهل احاديث در و (42)"جورا ظلماو ملئت كما قسطا عدلاو يملاالارض"
فرو سفياني ، خروج دجال ، آمدن:مانند حوادث از پاره‌اي كه است اين قيامت علائم از:است
هرج شدن زياد ،(عليه‌السلام)عيسي قسطنطنيه ، نزول فتح بيداء ، سرزمين سفياني‌در سپاه رفتن
امام ظهور براي نيز شيعه نظر در ويژگي‌ها اين البته كه يابد ، تحقق آن ، امثال و مرج و
دوره گفت مي‌توان احاديث از دسته دو اين ميان جمع در ;است شده گفته (عليه‌السلام)عصر
حتي خاطر اين به.است يكديگر به نزديك و متصل قيامت زمان و (عليه‌السلام)مهدي امام ظهور
"صغري رجعت" و (43)"صغري قيامت" به(عليه‌السلام)مهدي امام ظهور از شيعه عالمان از بعضي
صحيحين ، خصوصا سنت ، اهل منابع و شيعه منابع در كه ويژگي‌هايي و نموده‌اند تعبير (44)
حديثي منابع در گويا مي‌رسد ، نظر به مشابه و مصداق هم آمده ، دوره دو اين پيرامون
وفاق يكديگر با احاديث از دسته دو اين و است شده توصيف عنوان دو با مساله يك فريقين
حكومت براي شيعه كه علائمي و برده كار به قيامت براي سنت اهل كه علائمي ميان.دارند
مساله تعاقب و توالي شايد ;منافاتي‌نيست است ، برشمرده (عليه‌السلام)مهدي امام جهاني
حكومت از پس سرانجام زيرا است ، شده تعارض و توهم اين موجب قيامت با جهاني حكومت ظهور
.بود خواهد قيامت -است طولاني چند هر -جهاني عدل
يا آنها انكار كه است فراوان قدري به مهدويت پيرامون احاديث بخاري ، صحيح و مسلم صحيح در
و عبث كاري ديگر چيز به ،(عليه‌السلام)عصر امام ظهور و قيام از آنها معناي كردن منحرف
كتابهاي‌حديث ديگر با كتاب اين در موجود احاديث مقابله و تطبيق و مي‌رسد نظر به بيهوده
در مثال به‌عنوان.برساند شفاف و روشن نظر يك به را ما مي‌تواند كه است راهي مناسبترين
از كه مردي دجال ، آمدن هنگام كه گرديده نقل (آله و عليه صلي‌الله)پيامبر از حديثي
موفق اما بكشد ، را او تا مي‌كند تلاش دجال و مي‌ايستد او مقابل در است انسانها بهترين
از مسلم صحيح كتاب راوي ابواسحاق ، اما است نشده برده نامي فرد اين از حديث در ;نمي‌گردد
متوفي 405) نيشابوري حاكم ابوعبدالله همچنين (45).است كرده تعبير خضر حضرت به شخص اين
به كه (بخاري صحيح و مسلم صحيح كتاب دو نامه تكميل) "الصحيحين مستدرك" كتاب صاحب (ق _ه
در است ، پرداخته -بخاري صحيح و مسلم صحيح غيرمذكوردر - صحيح احاديث مجموعه گردآوري
"(عليه‌السلام)المهدي خروج ذكر" عنوان با را بابي (آخرالزمان علائم)اشراطالساعه بحث
و مسلم صحيح در و است آخرالزمان دوره اصلاح‌كننده كه را فردي آنجا در وي.مي‌كند بيان
حضرت خصوص در وي.مي‌كند معرفي (عليه‌السلام)مهدي حضرت نشده ، برده نام بخاري صحيح
سخن اين احاديث ، آن جمله از مي‌كند ، نقل را زيادي صحيح احاديث ،(عليه‌السلام)مهدي
و آمد بيرون خراسان جانب از سياه پرچم‌هاي كه آنگاه:است (آله و عليه صلي‌الله)پيامبر
زيرا ;بگذريد برف روي از پا و دست چهار كه چند هر بپيونديد ، آن به نموديد ، مشاهده را آن
(46).هست آنها ميان در (عليه‌السلام)مهدي خدا جانشين
دهها كه است سنت اهل وثوق مورد حديثي منابع جمله از كتاب اين:حنبل احمدابن مسند -6
كثرت جهت به اينجا در ما و است شده ذكر آن در(عليه‌السلام)مهدي حضرت ظهور درباره حديث
مهدي":است آمده پيامبر از حديثي در ;مي‌كنيم اكتفا حديث چند ذكر به تنها احاديث
نه ، يا هشت ، هفت ، حال هر در باشد بلند يا كوتاه او عمر است من امت ميان از (عليه‌السلام)
آسمان از و گياه زمين از و مي‌سازد پر برابري و عدالت از را زمين مي‌كند ، زندگي سال
شما":فرمايد مي (آله و عليه صلي‌الله)پيامبر ديگري حديث در ،(47)"مي‌شود فرستاده باران
مردم كه آنگاه مي‌شود برانگيخته من امت ميان در كه مي‌دهم بشارت(عليه‌السلام)مهدي به را
امام مسند كتاب از ديگري جاي در (48)"مي‌گردد زلزله‌زياد و مي‌كنند اختلاف يكديگر با
او كار خداوند كه است بيت اهل ما ازميان (عليه‌السلام)مهدي":است آمده حنبل ابن احمد
در(عليه‌السلام)مهدي امام حكومت و ظهور مساله پذيرش (49)".مي‌كند اصلاح شب يك عرض در را
براي و مي‌باشد واضح و روشن بسيار امري سنت اهل منابع ديگر مانند به ابن‌حنبل احمد مسند
اين از بيش استدلالي نيازمند ايشان جهاني حكومت و (عليه‌السلام)مهدي امام وجود اثبات
(50).نمي‌باشد
شيعه حديثي منابع در مهدويت
بر آنان.هستند(عليه‌السلام)مهدي حضرت وجود به معتقد سنت اهل همانند شيعه ، مذهب پيروان
تجلي اديان باطن آمدنش با كه مصلح‌است آخرين(عليه‌السلام)مهدي حضرت كه باورند اين
امام پيشوا ، يازدهمين فرزند(عليه‌السلام)مهدي امام شيعه بنابراعتقاد.نمود خواهد
زندگي در خردسالي عباسي‌از دوره خفقان و ظلم جهت به كه است (عليه‌السلام) حسن‌عسگري
در ايشان با خاصي افراد تنها "صغري غيبت" حياتش از نخست دوره در و مي‌برد بسر پنهاني
اين از پس همچنين و هستند "چهارگانه جانشينان" اربعه نواب به معروف كه بوده‌اند رابطه
ادامه خود مخفيانه زندگي به امام مردم ، آمادگي عدم و شرايط نبودن فراهم جهت به هم دوره
.مي‌باشد "كبري غيبت" به معروف شيعه فرهنگ دوره‌در واين داد
آنها ، ميان در و مي‌كند بيشتري تكيه آنها بر كه است حديثي مهم كتاب چهار داراي شيعه
عبدالله جابرابن از سخني كافي اصول در (51).است خاصي منزلت و شان داراي كافي اصول كتاب
حضرت نزد به":مي‌گويد وي.است بوده شاهد را آن مستقيما وي كه گرديده نقل انصاري
از جانشينان اسم آن در كه است لوحه‌اي او مقابل در ديدم رفتم ، (عليها سلام‌الله) فاطمه
قائم حضرت فرد ، آخرين كه شمردم آن در فرد دوازده كه دارد قرار او فرزندان
حديثي مي‌باشد ، شيعه برجسته محدثان از كه (ره)صدوق شيخ (52)".بود ((عليه‌السلام)مهدي)
پس امام نه":فرمايد مي (عليه‌السلام)امام كه مي‌كند نقل (عليه‌السلام) صادق امام از را
قائم حضرت آنها ، فرد نهمين كه آمد خواهد (عليه‌السلام)علي حسين‌ابن از
(53)".است ((عليه‌السلام)مهدي)
آمدن درباره خطبه چندين در شيعيان ، امام نخستين ،(عليه‌السلام)علي اميرالمومنين همچنين
در ;است نموده پيشگويي (عليه‌السلام)مهدي امام ظهور عصر پيرامون و است گفته سخن مصلح
و":مي‌فرمايد چنين اين (عليه‌السلام)مهدي حضرت وجودي بركات درباره خطبه 138 از بخشي
را هدايت مردم كه هنگامي مي‌كند وحي هدايت تابع را خواسته‌ها (عليه‌السلام)مهدي حضرت
بر را خود گوناگون نظريه‌هاي (تفسير نام به) درحالي‌كه.مي‌دهند قرار خويش هوس‌هاي تابع
تمامي (55) و (54)مي‌سازد قرآن تابع را انديشه‌ها و نظريه‌ها او مي‌كنند ، تحميل قرآن
قيام و حكومت درباره توجهي قابل سخنان(عليه‌السلام)مهدي امام ولادت از پيش معصومين ائمه
امر اين كه گفته‌اند سخن ظهور دوره با رابطه در و داشته‌اند بيان (عليه‌السلام)عصر امام
(عليه‌السلام)باقر امام.دارد شيعه فكر در مهدويت مساله كه است واهميتي قطعيت گوياي خود
توده‌ها عقلاني نيروهاي خويش ، رستاخيز هنگام به ما قائم":مي‌فرمايد شيعه پنجم پيشواي
وضعيت ديگري سخن در يا (56)".مي‌رساند كمال به را خلق دريافتهاي و خردها و دهد تمركز را
زمان در":مي‌كند ترسيم اينچنين ظهور ، عصر در را مردم ايمان رفاه‌و ازدياد و مطلوب
با خانه‌ها ، در زنان ، كه آنجا تا بياموزند علم و حكمت شما همه به ،(عليه‌السلام)مهدي
(57)".كنند قضاوت (وآله عليه صلي‌الله)پيامبر سنت و خدا كتاب
در موجود روايات اما ;مي‌پردازد ظهور از قبل ويژگي‌هاي بيان به بيشتر سنت اهل روايات
به.مي‌پردازد هم ظهور از پس ويژگي‌هاي به ظهور ، از قبل دوره توصيف بر علاوه شيعه منابع
رفاه در(عليه‌السلام)مهدي امام عصر در مردم كه است آمده شيعه احاديث در نمونه عنوان
طبيعي نعمت‌هاي مي‌رسد ، اوج به حكمت و نمي‌شود ، علم يافت فقير و نيازمند هستند ، كامل
يكديگر به نسبت مردم شفقت و تقوي است ، فزاينده گياهان ، رشد تا گرفته آسمان باران از
تصور قابل هيچ‌گاه كه مي‌برند سر به هم با دوستي و آرامش در چنان مردم و مي‌گردد زياد
چنان شيعه ، منابع در ظهور از پس دوره بودن ايده‌آل و شكوفايي رو اين ازنيست
;مي‌سازد راغب (عليه‌السلام)مهدي امام ظهور به را هرخواننده‌اي كه است جذاب و خيره‌كننده
ديرينه آرزوهاي از خوشبختي و سرخوشي عدالت ، از لبريز آرماني ، جامعه چنين تصور زيرا
(58).است بوده انديشمندان همه و مردم توده
مي‌رسيم نتيجه اين فريقين‌به اعتقادي و روائي منابع در اجمالي بررسي ترتيببا اين به
و مي‌باشد فريقين پذيرش و توافق مورد تاريخ ، انتهاي در مصلح آمدن و مهدويت به اعتقاد كه
ترديدي هيچ موضوع اصل در اما باشد ، اختلاف جزيي ، امور از پاره‌اي در است ممكن چند هر
بر هدف كوتاه ، پژوهش اين در.مي‌باشد ضروريات‌دين بر ترديد آن ، با مخالفت و ندارد وجود
دقت مورد امر اين و شود پرداخته روائي منابع ديدگاه از موضوع اصل اثبات به تا بود اين
بنيان داراي بلكه ;نيست ساختگي و سطحي انديشه يك تنها نه مهدويت به اعتقاد كه شود واقع
اين علي‌رغم و مي‌شود شمرده مسلمان هر ديني كلان اعتقادات جزء و مي‌باشد اصيل و استوار
روي بر است لازم كه آنچنان اما دارد ، ويژه‌اي جايگاه اسلامي فرهنگ در مهدويت مساله كه
مي‌بينيم دين اصيل اعتقادات و مباني به نگاه يك با.است نشده ژرف‌نگري و فرهنگ‌سازي آن
كه بطوري است فردي‌برخوردار به منحصر مقام از امامت بحث راستاي در مهدويت مساله كه
پذيرش مورد اسلامي فرقه‌هاي تمامي درميان آن زيرا سازي‌نمود تئوري آن براساس مي‌توان
امام درباره سنت اهل كه را احاديثي ميزان.مي‌گردد مشترك‌تلقي اصل يك صورت به و است
مقاله اين در كه همانطوري نيست ، شيعه احاديث از كمتر نموده‌اند نقل (عليه‌السلام)عصر
اين به مستقل ابوابي در سته‌است ، صحاح همان كه سنت اهل روائي منابع بزرگترين شد ديده
با.است نشده سرمايه‌گذاري آن برروي است لازم كه آنچنان متاسفانه اما پرداخته‌اند ، بحث
با مسلمانان و است جهاني مصلح فكر بر مبتني اديان تفكر در تاريخ فلسفه اينكه به توجه
استفاده در اما مي‌گيرند كمك بحث اين تاريخ‌از تبيين براي مهدويت مبحث به اعتقاد
دكترين‌و يك صورت به ما فرهنگ در مهدويت مساله تا دارد جا.نيستند موفق آن از تئوريك
امور ديگر آن محور بر و گيرد قرار اعتقادي اصول كانون در كه شود نگاه تئوري‌بنيادين
.گردد تفسير
گيلاني موسوي رضي سيد
:پانوشت‌ها
.حديث 4485 پيشين ، -17
.حديث 4041 كتابالفتن ، ج 2 ، ماجه ، ابن سنن -18
.پيشين منبع -19
حديث 4047 پيشين ، -20
.حديث 4082 پيشين ، -21
.حديث 4082 پيشين ، -22
.حديث 4083 پيشين ، -23
.حديث 4086 پيشين ، -24
".سلطانه يعني (عليه‌السلام) للمهدي فيوطئون المشرق من ناس يخرج" حديث 4088 پيشين ، -25
.حديث 4092 پيشين ، -26
.حديث 4089 پيشين ، -27
.حديث 4096 پيشين ، -28
.الفتن ابواب ج 4 ، الكبير ، الجامع ترمذي ، ابوعيسي حافظ امام -29
.باب 52 پيشين ، -30
.باب 54 پيشين ، -31
.باب 55 پيشين ، -32
.پيشين ، باب 62 -33
اسمه يواطي بيتي اهل من يملك‌العربرجل حتي لاتذهبالدينا":است چنين حديث متن -34
.حديث 2230 پيشين ، منبع ;"اسمي
.باب 2 ، حديث 2882 الساعه ، اشراط و الفتن كتاب ج 4 ، مسلم ، صحيح -35
.حديث 2885 پيشين ، باب 3 ، -36
.باب 5 ، حديث 2889 پيشين ، -37
.حديث 2897 باب 9 ، پيشين ، -38
.حديث 2902 باب 14 ، پيشين ، -39
.باب 2520 پيشين ، -40
لو" باب 52 ، حديث 2231 ابوابالفتن ، ج 4 ، الجامع‌الكبير ، ترمذي ، ابوعيسي حافظ امام -41
".يلي حتي اليوم ذلك لطول‌الله الايوم من‌الدنيا يبق لم
مضمون كه گرديده نقل فريقين متفاوت كتابهاي از حديث از 120 بيش الاثر منتخب كتاب در -42
.ص 247 منتخبالاثر ، :ذيل كتاب به شود رجوع.داشته‌اند بيان را حديث اين
"صغري قيامت" به ظهور عصر از "قصص‌الانبياء" كتاب در (ره) جزايري سيدنعمت‌الله مرحوم -43
يرجعون كلهم "ان‌الانبياء":مي‌گويد چنين مذكور كتاب از ص4 در وي ;است نموده تعبير
و اعدائهم علي الملائكه و بالقوه تعالي الله ينصرهم الصغري‌و في‌القيامه الي‌الدنيا
"...محمد آل اعداء
و (عليه‌السلام)عصر امام ظهور دوره از بحارالانوار در (ره)مجلسي باقر محمد مرحوم -44
در صغري رجعت ;است نموده تعبير "قيامت روز" و "صغري رجعت" به دنيا به عده‌اي بازگشت
همه روز آن در كه است قيامت روز رجعت‌كبري از منظور ;مي‌رود كار به كبري ، رجعت مقابل
خاص عده‌اي به اختصاص رجعت اين ;نمود خواهند رجعت و خواست برخواهند قبرها از انسانها
عصر امام حكومت كه است صغري‌دوره‌اي رجعت از منظور اما.شد خواهد شامل را همه و ندارد
و (عليه‌السلام)مهدي اصحابامام از بعضي دوره اين در چون و شود تشكيل (عليه‌السلام)
به آن از (ره)مجلسي مرحوم خاطر اين به شد خواهند زنده ظالمان و معاندين از بعضي همچنين
ج 24 ، بحارالانوار ، در وياست نموده تعبير "يوم‌الدين" وجزاء ، قيامت روز و صغري رجعت
الرجعه"علي بباطنها داله الكبري في‌القيامه الوارده اكثرالايات ان اعلم":مي‌گويد ص 313
المخالفين‌و و بعض‌المشركين يرد (عليه‌السلام)القائم في‌زمن كان لما و "اصغري
مقدار علي اليوم يطلق قد و"بيوم‌الدين" سمي اعمالهم‌فلذلك يجازون‌ببعض المنافقين‌و
.رجعتهم المراديوم يكون ان يحتمل و كثير ، اياما كانت ان و الزمان من
.حديث 2938 باب 21 ، الساعه ، اشراط و الفتن كتاب مسلم ، صحيح -45
خراسان قبل من خرجت السود الرايات رايتم اذا": حديث 8578 باب 3528 ، پيشين ، منبع -46
."(عليه‌السلام) المهدي الله خليفه فيها فان حبوا ولو فاتوها
.ص 27 ج 3 ، بيروت ، دارصادر ، مسند ، حنبل ، ابن احمد -47
.ص 52و 37 پيشين ، -48
.ص 84 ج 1 ، پيشين ، -49
به رجوع (عليه‌السلام) مهدي حضرت شخصيت پيرامون سنت اهل احادث مجموعه بررسي براي -50
مهدي -ص 80 ، 2 ج 7 ، النبوي ، الحديث لالفاظ المفهرس المعجم ونسينك ، -شود1 ذيل كتابهاي
،(عليه‌السلام) اميرالمومنين الامام مكتبه السنه ، اهل عند مهدي الامام ايماني ، فقيه
.اصفهان
الامام احاديث معجم كوراني ، علي شيخ":كتاب به شود رجوع شيعه احدايث با آشنايي براي -51
.ق. _ه اسلاميه ، 1411 معارف موسسه قم ،(عليه‌السلام) المهدي
بين و (عليها سلام‌الله) فاطمه علي دخلت" حديث 1385 الحجه ، كتاب ج 2 ، كافي ، اصول -52
."(عليه‌السلام) القائم آخرهم عشر اثني فعددت ولدها من الاوصياء اسماء فيه لوح يديها
ائمه تسعه يكون" ص 249 كتابچي ، انتشارات كمره‌اي ، آيت‌الله تصحيح خصال ، صدوق ، شيخ -53
."قائمهم تاسعهم ، (عليه‌السلام) علي ابن (عليه‌السلام) الحسين بعد
يعطف" خطبه 138 دشتي ، محمد ترجمه نهج‌البلاغه ، ،(عليه‌السلام) ابي‌طالب بن علي -54
القرآن عطفوا اذا القرآن علي الراي ويعطف الهوي علي الهدي عطفوا اذا الهدي علي الهوي
مهدي امام پيرامون ،(عليه‌السلام) علي آنها در كه خطبه‌هايي ديگر از."الراي علي
خطبه 1/138 ، ،/خطبه 106/150:است ذيل موارد است ، گفته سخن ايشان حكومت و (عليه‌السلام)
حكمت 147 ، نامه 3/7 ، حكمت 209 ، خطبه 113/192 ، خطبه 6/100 ، غريب 1 ، كلام خطبه 2423/182 ،
.خطبه 1/187
ذيل منابع به(عليه‌السلام) مهدي امام درباره (عليه‌السلام) علي سخنان مطالعه براي -55
هيات تاليف ،(عليه‌السلام) ابي‌طالب ابن علي اميرالمومنين احاديث موسوعه -شود1 رجوع
.(كتاب پايان موضوعي فهرست) دشتي ، محمد نهج‌البلاغه ، ترجمه -نهج‌البلاغه 2 موسسه علمي
عقولهم به فجمع العباد رووس علي يده وضع قائمنا ، قام اذا" ج 336/52 بحارالانوار ، -56
.(ص 38 حكيمي ، محمد تاليف ساحل ، فجر در كتاب از نقل به) "احلامهم -اخلاقهم به واكمل
بيتها في المرالتقضي ان حتي زمانه في الحكمه توتون و.." بحارالانوار ، ج 352/52 -57
."(وآله عليه صلي‌الله) رسول‌الله وسنه -تعالي -الله بكتاب
المهدي الامام احدايث معجم:كتاب به شود رجوع شيعه احاديث با بيشتر آشنايي براي -58
.ق. _ه قم ، 1411 اسلاميه ، معارف موسسه كوراني ، علي شيخ ،(عليه‌السلام)
|
