مهدي كرم پور در اولين فيلم بلند سينمايي خود سعي كرده است، اثري اگر نه مدرن، ولي تازه و بديع خلق كند. تم اصلي فيلم، مهاجرت است و فيلم تاحدي نيز يادآور فيلم معروف «ديوار» آلن پاركر البته در بخش گرافيكي و انيميشن فيلم است. در مورد اين فيلم با كارگردان جوان آن، به گفت وگو نشسته ايم.
* ايده فيلم «جايي ديگر» چگونه شكل گرفت؟
- ايده شكل گيري «جايي ديگر» از زندگي مي آيد. در اين فيلم خواسته ام اطراف و جامعه ام را نشان بدهم، تحليل كنم و براساس مطالعات و تجربياتم به آن قوام هنري ببخشم. اين فيلم واكنش من است نسبت به جامعه اي كه در آن زندگي مي كنم و واكنشي است كه براساس سواد، تجربيات و از نوع سرشتم شكل مي گيرد.
* در اين فيلم به نظر مي آيد با اين كه به مسئله مهاجرت تعدادي ايراني مي پردازد، اما در اصل ريشه هاي مهاجرت را به عنوان يك معضل جهاني بررسي مي كنيد؟
- درواقع تم مهاجرت، لايه بيروني «جايي ديگر» است. اما در مورد معضل جهاني، معتقدم هر اثر هنري- كه سينما هم از آن مستثني نيست- بايد بتواند پتانسيل لازم را داشته باشد، لاجرم مي تواند به مخاطب و بررسي يك معضل جهاني نيز فكر كند. در مورد مهاجرت، كارگردانان بزرگي چون آنجلو پولوس كارهاي بزرگي كرده اند. فيلم من تنها يك تجربه است. براي من، اين تجربه خوبي بود، ولي نمي دانم آيا بر مخاطبانش اثرگذار خواهد بود يا خير؟
* فيلمنامه «جايي ديگر» با توجه به ساختار فيلم چند بار بازنويسي شد؟
- طي دو سال حدود چهل بار آن را بازنويسي كردم.
* فيلم «جايي ديگر» بسيار پرشخصيت و كاراكتر است، آيا همه آنها از همان زمان شكل گيري ايده فيلم وجود داشتند يا كم كم شكل گرفتند و وارد ماجرا شدند؟
- به نظرم همه چيز به طور مشخص و روشن وجود داشت. اين شخصيت ها مهمترين ويژگي فيلمنامه «جايي ديگر» بودند. مثلاً در طي همين بازنويسي ها ماجرا و قصه فيلم بارها دچار تغييرات اساسي شد، ولي شخصيت ماند.
* به نظرم مي آيد حضور اين تعداد شخصيت باعث شده است تا تمام حواس شما معطوف به ترسيم چهره و ظاهر و رفتار آنها شود و از داستان پردازي در فيلم غافل بمانيد چون گذشته بعضي از اين آدم ها مبهم است. مثلاً رابطه تارا (كتايون رياحي) با دكتر طاووسي (احمد نجفي) كه در فيلم خيلي دوپهلو و نامفهوم است. همين طور آدم هاي ديگر ماجرا اصلاً معلوم نيست،حرف حساب آنها چيست؟
- «جايي ديگر» به سينماي داستاني تعلق دارد، ولي نه آن سينماي داستاني كلاسيك موردنظر شما. «جايي ديگر» قرار است يك فيلم اثرگذار باشد و نه بيانگر يك فيلمنامه ساختارشكن كه بر شخصيت ما استوار است و نه بر داستان. داستان، تنها نخ تسبيحي است براي اتصال كاراكترهاي اصلي. من در سينما تجربه در بيان تصويري شيوه هاي گوناگون روايت را دوست دارم.
* اگر شما بر شخصيت ها اين قدر تأكيد داريد، بايد گذشته و علل و انگيزه كارهايشان در ذهن تماشاگر جا بيفتد كه «جايي ديگر» خصوصاً از اين لحاظ، اصلاً جواب نمي دهد. به هر حال اين كه همه آدم ها به كمك يك واسطه (در اين جا دكتر طاووسي) در جايي گرد هم بيايند و مجبور باشند مدتي را زير يك سقف زندگي كنند، ايده خيلي خوبي است، ولي باز به دليل اين كه بعضي از آنها خوب پرداخته نشده اند، اين ايده از دست رفته است؟
- اين شخصيت ها همگي معادل بيروني دارند و من براي معرفي و پرداخت شخصيت ها يك شيوه خاص دارم. اولاً زونكن شخصي ام آرشيوي است از شخصيت هاي واقعي و طي دو سال و بازنويسي هاي مكرر با توجه به چارت اختصاصي براي هر شخصيت كه در اتاق كارم نصب مي كنم، چيزي از قلم نمي افتد. اگر شخصيتي به نظرتان بهتر پرداخت شده و شخصيتي كمتر، اين به تجربه شخصي هر يك از مخاطبين برمي گردد. اين كه چقدر اين آدم ها را در زندگي مي شناسيد و با آنها زندگي كرده ايد و...
* به هر حال فيلمنامه نويس و كارگردان شما هستيد، البته ساختار فيلم تان اقلاً در محدوده سينماي ايران، نو و تازه است. هر چند به نظر مي رسد به شدت تحت تأثير فيلم «ديوار» آلن پاركر بوده ايد. حتي بعضي مواقع، شكل گرافيكي و بخش انيميشن فيلم نيز شبيه به «ديوار» شده، اما فيلمنامه اصلاً خوب پرداخته نشده ، به نظرم مي آيد اگر فيلمنامه را كسي ديگر مي نوشت و شما بر آن تمركز مي كرديد، فيلم قابل درك تر و هضم تر بود.
- اما به هر حال رويكرد و عملكرد اين شخصيت ها ساخته و پرداخته ذهن من است.
* در ميان اين شخصيت ها فقط اورنگ پسري كه مريض است، مهاجرت مي كند. البته تنها شخصيتي هم است كه حرف حساب و دليل كارش مشخص است. اما چرا اين پايان را براي فيلم در نظر گرفته ايد؟
- در مورد اورنگ (ماني كسرائيان)، مسئله خيلي واضح است. همه مي دانيم كه اين شخصيت در عرف و حتي شرع تعريف مشخصي ندارد. به نظرم پايان فيلم خيلي تلخ است و اصلاً هيچ چيز تحميلي ندارد، حتي يك پلان يا ديالوگ. اعتقاد من اين است كه پايان فيلم ممكن است اميدواركننده باشد- كه اگر چنين است خوشحالم، چون جامعه و مردم ما به آن نياز دارند.
* و البته حضور آن خبرنگار دامون (علي مصفا). به نظر مي آيد پيروي از مدي باشد كه در اين چند سال رايج شده و هر كس كه دوست دارد با فيلمش جلب توجه كند به هر حال يا پاي روزنامه را وسط مي كشد يا يك شخصيت خبرنگار. اما بازي علي مصفا با اين كه مثل هميشه خيلي خوب بود، اما چون باز هم اساساً معلوم نبود دامون حرف حسابش چيست، تلاش اين بازيگر براي باورپذير كردن نقش به هدر مي رود؟
- اتفاقاً خبرنگار فيلم ما اصلاً قصد مهاجرت ندارد.
* اين هم يك مسئله ديگر. پس حضور او در آن جمع چه معنايي دارد؟
- همه حرف فيلم اين است كه او آمده تا رها (گل شيفته فراهاني) را با خود ببرد. اما او در پايان در فلاش بك خود در سال ۶۷ روي تخت بيمارستان مي ميرد يا اين كه از سكانس دوم در طي يك فلاش فوروارد، وارد مجلس احضار روح مي شود و در پايان دوباره به گذشته برمي گردد. بهتر است يك بار ديگر فيلم را با دقت ببينيد. متأسفانه تلويزيون همه ما را تنبل كرده است.
* البته اين كه شما از فيلم تان دفاع مي كنيد و آن را توجيه مي كنيد، خيلي خوب است. اما به هر حال اين را هم قبول داريد كه سينما تصوير است. فيلم بايد زمان نمايش و در مواجهه با تماشاگر، پيام خودش را منتقل كند و نه اين كه كارگردان مثل حالاي شما بنشيند و شخصيت را تعريف و توجيه كند. در اين صورت ديگر نيازي به ساختن فيلم نبود. شما مي گوئيد او يعني دامون آمد تا رها را با خود ببرد. اما اين آشنايي در فيلم به تدريج صورت مي گيرد و به نظر مي رسد دل دامون براي رها سوخته و اين نه عشق كه نوعي ترحم است. به هر حال بفرمائيد بعد از اين همه صغري و كبري چيدن فيلم، بالاخره مهاجرت كار درستي است يا خير؟
- اين سئوال، خيلي كلي است.
* ولي مگر نه اين است كه هسته فيلم براساس تم مهاجرت شكل گرفته؟
- خوب بايد ببينيم مهاجرت براي چه كسي؛ اورنگ يا تارا؟ و در چه زمان و چه موقعيتي.
* سئوالي را كه به هر حال در بخش قبلي نيز بي جواب گذاشتيد، دوباره مطرح مي كنم. به نظرم مي آيد برخي بخش ها، انيميشن فيلم و حتي نوع گرافيك آن به شدت تحت تأثير فيلم «ديوار» آلن پاركر بوده است. اما در فيلم شما اين قطعات، نه تنها نوآوري در آن ديده نمي شود بلكه به لحاظ تصوير كه انگار به زور به فيلم وصل شده اند، مفهومي ندارند.
- در اين مورد با آقاي نصيريان سازنده بخش هاي انيميشن فيلم صحبت كنيد.
* يعني مي فرمائيد فيلم دو تا كارگردان دارد. در صحبت هايتان به رها اشاره كرديد. او در ابتدا تلاش مي كند بچه اي را كه دارد از بين ببرد، اما بعد تصميم مي گيرد كه اين بچه بايد متولد شود، آيا اين، در راستاي پايان هميشه خوش نيست؟
- خوب. رها از اول هم مي خواهد بچه اش را نگه دارد، به نظرم در مورد اين شخصيت بحثي وجود ندارد.
* به عنوان آخرين سئوال بفرمائيد تا چه حد در اين فيلم به نماد اعتقاد داشته ايد و خواسته ايد از طريق ديالوگ هاي نمادين و يا حتي شخصيت ها به هدفتان برسيد، مثلاً هر چقدر دقت مي كنيم از حرف خبرنگار سر درنمي آوريم؟
- اين كه به نماد اعتقاد دارم يا نه، بحثي ثانويه است چون اساساً «جايي ديگر» يك فيلم نمادين نيست؛ «جايي ديگر» يك اعتراض است.
آناهيد موسسيان
