Hamshahri Newspaper

ترجمه:اردلان متين
فراموشي درماني چيست؟
«كاتلين لاگ» پشت چراغ قرمز در اتومبيل خود توقف كرده بود كه دو مرد شيشه ماشين را شكستند و اسلحه اي را به سر او نشانه رفتند و دستور حركت دادند. سارقان علاوه بر سرقت ماشين قصد تعرض به «لاگ» راهم داشتند، اما او با زحمت فرار كرد. سالها پس از آن واقعه او از خاطرات وحشت آور آن روز هولناك خواب راحتي نداشت.
چند سال بعد يك روز وقتي پشت چراغ قرمز منتظر بود؛ با ديدن يك آگهي بر روي تابلوي آگهي هاي خيابان به فكر افتاد تا با استفاده از اين فرصت از اين عذاب چند ساله خلاص شود. او نمي خواست سالها و سالها گرفتار اين كابوس باشد و فشار عصبي ناشي از يك ضربه روحي، زندگي اش را مختل كند.
لاگ داوطلب آزمايش شد كه هدف آن آزمودن قرصي براي كاهش اختلالات عصبي ناشي از يك ضربه روحي بود.
اين پژوهش بخشي از مجموعه پژوهش هاي اميدوار كننده، اما جنجال برانگيز با هدف كاهش يا از ميان بردن تأثير خاطرات دردناك است، پديده اي كه «فراموشي درماني» خوانده مي شود.
حاميان اين طرح پژوهشي درماني مي گويند نتيجه اين كار توليد قرص هايي خواهد شد كه مانع از بروز اختلالات عصبي بعد از يك ضربه روحي مي شود يا آن را به ويژه در سربازان گرفتار وحشت جنگ، قربانيان شكنجه و نجات يافتگان برج هاي دوقلوي مركز تجارت جهاني در ۱۱ سپتامبر و ديگر قربانيان تجربه هاي سخت و ويران كننده درمان مي كند.
«راجر پيت من» استاد روان درماني دانشكده پزشكي دانشگاه هاروارد كه از پيشروان اين تحقيق است، مي گويد: «بعضي از اين خاطرات دردناك مي تواند به شدت تخريب كننده باشد. اين خاطرات در لحظاتي ناخواسته و به صورت غيرارادي به سراغ انسان بازمي گردند، در رويا يا كابوس و يا تصويرهاي ذهني و معمولاً با احساسات بسيار دردناكي همراه هستند. دارويي كه در نتيجه اين تحقيقات بدست مي آيد مي تواند اين رنج را كاهش دهد.» اما آنها كه به اين تحقيقات و نتيجه آن خوش بين نيستند معتقدند مداخله در حافظه يعني وارد شدن به بخشي خطرناك، چون حافظه بخشي بسيار حياتي از هويت فرد است و در چارچوب جامعه هم موضوعي بسيار مهم به حساب مي آيد چون به انسان كمك مي كند از خطاهاي گذشته بپرهيزد.
«ربكا درسر» از صاحب نظران اخلاق در امور پزشكي دانشگاه واشنگتن و از مخالفان اين پژوهش مي گويد: «همه ما مي توانيم درباره وقايع هولناك زندگي خود فكر كنيم. وقايعي كه زماني وحشت آور بوده اند. اما ما را به نقطه كنوني رسانده اند. فكر نمي كنم كسي بخواهد اين خاطرات را از ذهن پاك كند. ما يك ديدگاه علمي چند وجهي درباره اينكه چه چيز براي دنيا بهترين است، نداريم.»
بعضي از آن بيم دارند كه اگر دارويي براي آسيب ديدگان روحي پيدا شود، به صورت افراطي مورد استفاده قرار گيرد و شايد روزي براي به فراموشي سپردن يك تاريخ يا يك روز بد هم مصرف شود.
«ديويد ماگنوس» از مديران مركز اخلاق زيست پزشكي دانشگاه استنفورد مي گويد: «به راحتي مي توان سناريويي را تصور كرد كه در آن مثلاً من در مهماني شب قبل رئيسم، به دليل موضوعي شرمنده و سرافكنده شدم و مي خواهم كاري كنم كه اين اتفاق را به طور كامل فراموش كنم، تا صبح روز بعد كه سركار مي روم اعتماد به نفسم را بازيابم. بنابراين استفاده بيش از حد از چنين دارويي چندان غيرقابل تصور و بعيد نيست.»
تاكنون پژوهش هاي معدود و محدودي در اين زمينه بويژه در آمريكا و فرانسه صورت گرفته كه اكثر آنها داروي «پروپرانولول» (متوقف كننده هورمون هاي استرس زا يا فشارهاي عصبي) را بررسي كرده اند. پژوهش هاي دانشمندان حكايت از احتمال جلوگيري از خاطرات آزاردهنده و كاهش اثرات خاطرات قديمي دارد.
نتايج تحقيقات چنان اميدوار كننده بود كه پژوهشگران در حال برنامه ريزي براي تحقيقات بيشتر و گسترده تر در چند كشور ديگر از جمله آمريكا، كانادا، فرانسه و اسرائيل هستند. در اين تحقيقات پروپرانولول و ديگر داروها از جمله اجزاي فعال ماري جوانا امتحان مي شوند.
«جوزف لدوكس» پژوهشگر حافظه دانشگاه نيويورك مي گويد: «هميشه مي توان از علم سوءاستفاده كرد، اما اين كار يك عمل جراحي روي حافظه نيست. ما فقط مي خواهيم به كساني كه فاقد قدرت كنترل حافظه مي باشند و مي خواهند از شر خاطرات مخل راحت شوند، كمك كنيم.»
توان دست كاري در حافظه سالهاست به عنوان موضوعي علمي -تخيلي دست مايه داستان ها و فيلم ها بوده است. اما برخلاف آنچه كه در اين فيلم ها و داستان ها آمده، تاكنون كسي به قدرت حذف خاطره يك تجربه عاشقانه يا قرار دادن حافظه جديد دست پيدا نكرده است.
اما دانشمندان نخستين گام ها را به سوي دستيابي به روش هاي درماني در اين زمينه برداشته اند و اين گام ها مبتني بر يافته هاي جديد درباره چگونگي تأثير وقايعي چون ترور جان.اف كندي يا ۱۱ سپتامبر بر خاطرات انسان است.
«جيمز مك گاف» از دانشگاه كاليفرنيا مي گويد: «آنچه كه در هنگام برانگيخته شدن احساسات فرا گرفته مي شود بسيار ديرپاست و به سختي فراموش مي شود.»
«مك گاف» نشان داده كه احساسات قوي مثل ترس، عشق، نفرت يا وحشت، هورمون هاي استرس را همچون آدرنالين و كورتيسول فعال ساخته و بخشي از مغز به نام آميگدالا را فعال مي كند و در اين فرايند خاطرات مبتني بر احساسات در ذهن شكل مي گيرد.
پروپرانولول كه اكثر بيماران قلبي از آن استفاده مي كنند، كار هورمون هاي استرس را متوقف مي كند. عملكرد اين دارو باعث شده تا پژوهشگران به تحقيقاتي درباره چگونگي تأثير آن در جلوگيري از اختلالات عصبي بعد از يك ضربه رواني، بپردازند. تحقيقي كه خانم «لاگ» هم در آن به عنوان يك داوطلب شركت داشته و در فرانسه هم مورد مشابه آن انجام شده است، نشان داده كه افرادي كه بلافاصله بعد از يك واقعه هولناك پروپرانولول مصرف مي كنند در ماه هاي بعد از اختلالات عصبي- رواني كمتري رنج مي برند.
لاگ ۳۵ ساله مي گويد: «به نظر من اين دارو واقعاً مؤثر بود. نه تنها تأثيرات واقعه قبل را كمتر كرد بلكه كمك كرد تا وقايع جديد را هم به خوبي تحمل كنم. اكنون من هنگام عبور و مرور در خيابان نهايت احتياط را مي كنم و وحشت چنداني ندارم.»
تحقيقات انجام شده مؤيد آن است كه تأثيرات حسي اين خاطرات ممكن است كاهش پيدا كند، اما خود خاطرات از ذهن پاك نخواهند شد.
«چارلز مارهر» پژوهشگر مركز پزشكي سانفرانسيسكو مي گويد: «متأسفانه اين برداشت كه نتيجه كار پاك شدن خاطرات است به غلط ايجاد شده و هدف ما صرفاً كمك به مردم در كنترل و تحمل خاطرات است.»
و همه اينها در حاليست كه برخي ديگر از پژوهشگران پيش تر رفته و درصددند تا تأثير خاطرات قديمي را به طور كامل پاك كنند.
«كريم نادر» عصب شناس دانشگاه مك گيل كانادا مي گويد: «مردم فكر مي كنند وقتي خاطره اي بايگاني شود، به همان صورت باقي مي ماند. آنها فكر مي كنند اين خاطره براي هميشه و تا آخر عمر مي ماند. ما نشان داديم كه اين طور نيست.»
نادر مي گويد: «وقتي خاطره اي فعال مي شود با استفاده از همان مكانيزم هايي كه بار اول در بايگاني كردن آن استفاده شده، بايد اين خاطره را دوباره تثبيت كرد.»
قرار است به زودي تحقيق ابتدايي و محدودي كه در اين مورد انجام شده در سان ديه گو ارايه شود. اين تحقيق درباره تأثير پروپرانولول بر حافظه هاي قديمي افراد انجام شده است.
برخي صاحب نظران در بحث اخلاق، كميت اين تحقيقات را زير سؤال برده اند، چنانكه «مگنوس» مي گويد: «تجربه ها و خاطرات ما در حقيقت توصيف و تعريف ما هستند كه به ما مي گويند ما چه كسي هستيم. بنابر اين اين كار خطرناكي است. ما بايد بسيار مراقب باشيم و راهي را نرويم كه به تغيير جدي هسته وجودي و هويت مان منتهي شود.»
اين صاحب نظران علاوه بر تأثيرات فردي نگران پيامدهاي اجتماعي اين كار نيز هستند. آنها مي گويند، مثلاً مورد فردي را در نظر بگيريد كه شاهد خشونت هاي آزاردهنده اي مانند يك فاجعه آدم سوزي بوده؛ زندگي آن فرد ممكن است در اثر اين خاطره دچار تغيير شود. اما مداخله انساني در اين مورد اگر در سطح گسترده باشد، بسيار مشكل آفرين خواهد شد.
با اين حال پژوهشگران مي گويند علي رغم همه اين پرسش هاي اخلاقي، اين تحقيقات پيش مي رود و بايد برود، چون مي تواند رنج انسان ها را كم كند.
روانشناسان دانشگاه كاليفرنيا در حال به پايان بردن يك تحقيق اوليه برروي قربانيان تصادف هستند. يك گروه ديگر از محققان آمريكايي به همراه يك تيم فرانسوي تحقيقات گسترده تري را آغاز كرده اند تا يافته هاي اوليه خود را به اثبات برسانند. نادر و همكارانش هم در مونترال كانادا ولدوكس و همكارانش در نيويورك هم تحقيق روي بيماران دچار اختلال رواني بعد از يك ضربه روحي را آغاز كرده اند تا دريابند، خوردن فوري پروپرانولول، بلافاصله بعد از يك واقعه وحشت آور مي تواند تأثيرگذار باشد. پژوهشگران دانشگاه عبري در بيت المقدس هم در حال انجام تحقيق مشابهي روي مواد تشكيل دهنده ماري جوانا هستند.
اگر اين تحقيقات به نتيجه برسد، ابزاري مؤثر براي مقابله با تبعات يك مصيبت جمعي بدست مي آيد. مثلاً وقتي يك حمله تروريستي يا شيميايي و ميكروبي صورت گيرد.
منبع :نيويورك تايمز