Hamshahri Newspaper

عباس لقماني
بحث در مورد پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا به چالشي بين احزاب محافظه كار و سنتي اروپا از يك سو و احزاب سوسيال دمكرات و سبز از سوي ديگر انجاميده و همين موضوع در كشورهايي نظير آلمان، فرانسه و اتريش سايه بر انتخابات ايالتي و حتي سراسري اين كشورها نيز افكنده است.
حضور ميليون ها كارگر ترك در كشورهاي مختلف اروپايي و ظهور نسل دوم و سوم آنها كه در انتخابات اين كشورها نيز تأثيرگذار هستند، درخواست تركيه براي پيوستن به اتحاديه اروپا را براي اروپائيان ملموس تر و بحث برانگيزتر از پيوستن ديگر كشورها به اين اتحاديه كرده است. در مقاله اي كه در پي مي خوانيد ديدگاه هاي مختلف درمورد پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا، بررسي خواهد شد و نگاهي نيز به شكل گيري اين اتحاديه خواهيم انداخت و آخرين تحولات در مسير پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا را نيز بررسي مي كنيم. اين مقاله را بخوانيد.
نخستين بمب اتمي در كدام كشور منفجر شد، پرسشي بود كه نماينده بلغارستان بايد براي راه يافتن كشورش به اتحاديه اروپا پاسخ مي داد. اين جلسه پرسش و پاسخ كه با حضور نمايندگان بلغارستان، روماني و تركيه تشكيل شده بود تصميم نهايي براي پيوستن اين كشورها به اتحاديه اروپا را اتخاذ مي كرد. نماينده بلغارستان با كمي مكث گفت ژاپن كه بلافاصله مورد قبول قرار گرفت. پرسش دوم را نماينده روماني بايد پاسخ مي داد. هنگامي كه از او پرسيده شد بمب اتمي در كدام شهر منفجر شد و او با كمي تأمل نام هيروشيما را بر زبان آورد، عضويت روماني نيز نهايي شد. پرسش سوم را نماينده تركيه بايد پاسخ مي داد. از او پرسيده شد تعداد دقيق كشته شدگان هيروشيما به اضافه نام و نام خانوادگي، آدرس، محل تولد و سن و شماره خانه و تلفن آنها را بگويد. هنگامي كه نماينده تركيه در فكر فرو رفت و در يادداشت هايش به دنبال پاسخ مي گشت به او اعلام شد پيوستن تركيه تا هنگام دريافت پاسخ به حالت تعليق در خواهد آمد و پس از پاسخ نهايي وي و كنترل آنها بررسي خواهد شد. اين لطيفه كه اين روزها در واكنش به مقاومت اتحاديه اروپا در برابر تقاضاي پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا در تركيه دهان به دهان مي گردد هر چند واقعي نيست ولي منعكس كننده ديدگاه تركها نسبت به اروپاست و يك روزنامه نگار ترك براي نويسنده در صحبتي طولاني بيان كرد.
تركيه با جمعيتي حدود هفتاد ميليون نفر و با وسعتي معادل ۷۷۹ هزار كيلومتر مربع شرقي ترين كشور در اروپا و غربي ترين كشور در آسياست. تنگه بسفر قسمت اروپايي و آسيايي تركيه را از هم جدا مي كند، همواره به عنوان مرز اروپا و آسيا مطرح بوده است و براي ما ايرانيان يادآور لشكركشي خشايار شاه به يونان و ساختن پلي براي گذشتن نيروهاي پارسي براي فتح آتن است و امروزه در همان مكان پل معلقي دو قسمت را به هم وصل كرده است. اين پل براي ترك ها سمبل وابستگي آنها از يك سو به اروپا و از سوي ديگر به آسياست.
در زمان شوروي كوه هاي اورال به عنوان خط فاصل بين اروپا و آسيا عنوان مي شد و اكنون به نظر مي رسد اين تقسيم جغرافيايي با فروپاشي شوروي دگرگون شده باشد و اروپا تنگه بسفر را نقطه پاياني خود مي داد. نگاهي به طرح هاي نقش بسته برروي يورو- واحد پول اروپايي- نيز منعكس كننده اين ديدگاه است. در همين حال عجيب به نظر مي رسد كه اروپا با دور زدن تركيه، كشورهايي نظير گرجستان، ارمنستان و حتي جمهوري آذربايجان را نيز در حيطه نفوذ خود مي پندارد و دير يا زود در مورد جزئيات پيوستن آنها به اتحاديه اروپا به بحث و تبادل نظر خواهد پرداخت. اين پرسش را مي توان اكنون عنوان كرد كه چرا در مورد تركيه ضوابط جغرافيايي و قومي اينگونه تنگ نظرانه اعمال مي شود ولي در مورد ديگر كشورها معيارهاي بسيار شناوري مطرح مي شود.
درآمد سرانه، وضع اقتصادي و بسياري از معيارهاي ديگر مورد نظر اتحاديه اروپا در تركيه به مراتب از بعضي از كشورهايي كه سال گذشته به اين اتحاديه پيوستند و حتي دو كشور بلغارستان و روماني كه سال آينده به اين اتحاديه خواهند پيوست بالاتر است.
دولت آنكارا براي عضويت در اتحاديه حتي قدم را از اين فراتر نيز نهاد و دولت رجب اردوغان كه براي نخستين بار در سال هاي اخير حكومت همگوني را در تركيه به وجود آورد بسياري از قوانين كيفري و جزايي را تغيير داد كه از جمله مهم ترين آنها لغو حكم اعدام و كيفري نبودن خيانت در خانواده بود. قوانيني كه لغو آنها كاملاً با ديدگاه مردم به شدت مذهبي تركيه در تضاد است، هر چند كه دولت تركيه همواره سعي در القاي اين موضوع دارد كه جامعه تركيه جامعه اي سكولار است ولي واقعيت كوچه و بازار در تركيه حرف ديگري را مي زند.
دولت تركيه در سال گذشته و جاري موفق شد ميزان تورم در اين كشور را كه در سال ۲۰۰۰ به ميزان ۹/۵۴ درصد بود اكنون به ۱۱ درصد برساند كه در نوع خود در كشورهاي جهان سوم بي نظير است. دولت تركيه و رسانه هاي گروهي اين كشور نيز در سال هاي اخير بر خلاف ديدگاه هاي عمومي آنچنان به غرب گرايي چشم دوخته اند كه گويا تركيه تكه جدانشدني غرب حتي با معيارهاي بسيار وهم انگيز غربي است.
هنگامي كه در فرانسه، آلمان و يا اتريش بحث بر سر حضور دختران محجبه در كلاس هاي درس بالا مي گيرد، تركيه پا را از اين فراتر نيز مي نهد و بدون اين كه كسي بتواند همانند اروپا اين موضوع را به دادگاه ها بكشاند با استناد به قانون اساسي سكولار خود ممنوعيتي عمومي را اعلام مي كند بدون آن كه حتي اجازه بحث در اين مورد را نيز بدهد.
نخست وزير تركيه نيز عنوان مي كند كه فرزندان دختر خود را كه به علت داشتن حجاب در تركيه نمي توانند تحصيل كنند براي ادامه تحصيل به آمريكا فرستاده است. به گفته يك روزنامه نگار ترك همين موضوع تناقض بين افكار عمومي و برداشت هاي دولتي را در تركيه به خوبي نشان مي دهد.
با وجود همه اين تناقض ها در كشور تركيه مي توان اين پرسش را مطرح كرد كه علت چشم داشت تركيه به اروپا چيست؟ در اين مورد دو ديدگاه در تركيه مطرح است.
ديدگاه اول اين است كه پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا راه را براي هميشه بر ديكتاتوري در تركيه خواهد بست و با پشتوانه مالي اتحاديه اروپا تركيه نيز به جمع كشورهاي صنعتي و پيشرفته خواهد پيوست.

تركيه هنوز هم در بيم و اميد راهيابي به اتحاديه اروپاست ولي كساني نيز در تركيه هستند كه در صورت عدم موفقيت گفت وگوها در ماه اكتبر با اتحاديه اروپا ديگر كاسه صبرشان لبريز خواهد شد و در آن هنگام شايد چرخشي در آنكارا پديد آيد كه قيمت سنگيني براي اروپا دارد
ديدگاه دوم براين عقيده است كه تركيه با پيوستن به اتحاديه اروپا از گردونه بازي قدرت ها، بخصوص آمريكا دور خواهد شد و اكنون كه شوروي وجود ندارد تركيه اي كه در اتحاديه اروپا باشد ديگر نبايد به تنهايي حافظ منافع غرب در شرق باشد و به همين دليل مي تواند از موضع قدرت اقتصادي و پشتوانه اروپايي در كشورهاي منطقه بخصوص در آسياي مركزي تأثيرگذار باشد.
در برابر اين دو ديدگاه نيروهاي سنتي تركيه براين باورند كه با فروپاشي شوروي تركيه از ديوار حايل بين شرق و غرب گذشته است و چشم دوختن به شرق و همكاري با كشورهاي تأثيرگذار در منطقه همانند ايران افق روشن تري را بر روي تركيه خواهد گشود. آنها براين نكته تأكيد مي ورزند كه هنگامي كه تركيه هم پيمانان شرقي داشته باشد اروپا با ديدي برابر به تركيه خواهد نگريست و تركيه مي تواند خواسته هاي خود را با اروپاييان از موضع قدرت مطرح كند. در آن هنگام اين ديگر تركيه نيست كه بر كوبه در اروپا بكوبد بلكه اين اروپاييان هستند كه به ترك ها وابسته خواهند بود. هر چند در همه اين ديدگاه ها نقاط ضعف و قدرتي هم نمايان است ولي اين بحث هنوز در تركيه پايان نيافته است و هرگاه اروپا از تركيه فاصله مي گيرد ديدگاه آخر و هنگامي كه اروپا به تركيه چراغ سبز نشان مي دهد دو ديدگاه نخست طرفداران بيشتري پيدا مي كنند. مقايسه عامل هاي مختلف بين تركيه و اروپا تضاد با اروپا را بيشتر نشان مي دهد. تضادهايي كه در كشورهاي تازه پيوسته به اتحاديه اروپا نيز وجود داشت و با معيارهاي بسيار باز در مورد آنها اغماض شد.
متوسط سن در اروپا ۸۱ سال است كه اين ميزان در تركيه ۷۱ سال است. رشد جمعيت در تركيه ۵/۲ و در اروپا ۴۷/۱ است. براي هر صد هزار نفر در تركيه ۱۳۲ پزشك وجود دارد در حالي كه اين ميزان در اروپا ۳۷۵ نفر پزشك است. در تركيه ۷/۲۶ درصد از زنان مشغول به كار در خارج از خانه هستند كه اين ميزان در اروپا ۹/۵۴ است. ۴/۳۵ درصد از مردم تركيه كشاورزند در صورتي كه در اروپا فقط ۲/۴ درصد به كشاورزي مي پردازند.
اين آمارها آنچنان تأثيرگذار در ديدگاه اروپاييان نيست و آنچه بيشتر از همه اروپاييان را به فاصله گرفتن با تركيه ترغيب مي كند جامعه مسلمان آنست. تركيه تنها كشور مسلمان اتحاديه اروپا خواهد بود و اروپايي كه بر سنتهاي يوناني- رومي و مسيحي پايه گذاري شده است ديگر نمي تواند اين معيارها را بر سردر خود بياويزد. هر چند قانون اساسي جديد اروپا كه اين روزها به همه پرسي يا تصويب پارلمانها گذاشته خواهد شد، ديدگاههاي مذهبي را مد نظر قرار نداده است و به همين علت از سوي كليساي واتيكان نيز چندان مورد قبول نيست ولي پرورش اروپاييان در اين تمدن و رشد تركيه در تمدني ديگر در طول صدها بلكه هزاران سال گذشته، اين تضاد را كم و بيش به سطح بحثهاي مردمي و اروپا نيز كشانده است.
رئيس كميسيون اتحاديه اروپا خوزه مانوئل ماروسو كه پرتغالي است ولي عقيده دارد كه پيوستن كشورهاي تازه به اتحاديه اروپا تحولات چشمگيري را در پي خواهد داشت و ايجاد نهادهاي دموكراتيك و به خصوص احساس اروپايي بودن را تقويت خواهد كرد. اعضاي سابق اتحاديه اروپا در سال ۲۰۰۴ در مقايسه با سال ۲۰۰۳ دو برابر در شرق سرمايه گذاري كرده اند و در اين ميان سه كشور لتوني، قبرس و مالت سعي در عضويت در منطقه يورو را نيز آغاز كرده اند.
يك سال پيش و هم زمان با عضويت۱۰ كشور جديد به اتحاديه اروپا كه بيشتر آنها متعلق به بلوك شرق بودند هيچ يك از تبعات منفي پيوستن آنها به اتحاديه اروپا از جمله سرازير شدن كالاهاي ارزان قيمت و يا مهاجرتهاي گسترده از شرق به غرب اروپا مشاهده نشده است. همين دو ارزيابي سدي در برابر تركيه در اروپا ترسيم كرده است ولي واقعيت اين است كه اين دو موضوع را مي توان با گنجاندن تبصره هايي در قرارداد با تركيه مد نظر قرار داد. تركيه هرچند هيچ گونه شرطي را نمي پذيرد ولي از اين دو خطر هيچ كدام اروپا را تهديد نمي كند. تركها سالهاست كه بيشتر از ديگر كشورهاي تازه عضو با اروپا در تماس هستند و ميزان گرايش تركها به كار در اروپاي غربي روندي نزولي را نشان مي دهد. شركتهاي اروپايي نيز در تركيه سرمايه گذاريهاي كلاني كرده اند و كالاهايي را به تركيه براساس معيار اروپايي سفارش مي دهند. بازارهاي آسياي مركزي و كشورهاي همسايه فقط در تهاجم كالاهاي ارزان قيمت و درجه دو تركيه اي است.
تركيه از نخستين كشورهايي بود كه پس از تشكيل اتحاديه اروپا و قرارداد رم در سال ۱۹۵۸ تقاضاي پيوستن به اروپا را كرد. نخستين تقاضاي آنكارا چهل سال پيش عنوان شد و تركيه تنها كشوري است كه چهل سال است در انتظار ورود به اتحاديه است.
تكيه بر مسلمان بودن اين كشور از سوي مخالفان پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا تنها موردي است كه در بين مردم عامي اروپا نيز به عنوان عامل مخالفت طرفدار دارد و احزاب مسيحي كه اكنون از تكيه بر سنت هاي مسيحي اروپا در قانون اساسي تازه ترفندي برنبسته اند، اكنون بر معيارهايي انگشت مي نهند كه به گفته آنان اروپايي است و در تركيه حاكم نيست. از آن جمله مسايل فرهنگي و خانوادگي است كه همين موضوع در تركيه به واكنشهايي منجر شده است كه از آن جمله همان گونه كه پيشتر نيز عنوان شد تغييرات در قوانين جزايي تركيه است.
تركهاي ساكن اروپا ولي بزرگترين حاميان پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا هستند و هر ديدگاه منفي در اروپا را نسبت به تركيه در زير ذره بين قرار داده اند. روزنامه هاي تركي از جمله حريت و مليت كه در اروپا نيز به چاپ مي رسند گاه و بيگاه بر ديدگاه هاي نژادپرستانه نيز انگشت مي گذارند و عقيده دارند كه اروپا همچنان شبح محاصره وين در قرن شانزدهم توسط تركها را در خيال مي پروراند. ديدگاهي كه چندان غيراقعي نيز نيست. هنوز در كليساهاي بخشي از اروپا در دعاي روز يكشنبه حفظ مسيحيت در برابر تركها جزئي از دعاست و به صراحت بيان نيز مي شود. با افزايش فزاينده طرفداران احزاب مسيحي و دست راستي در اروپا شانس تركيه براي پيوستن به اتحاديه اروپا كاهش محسوسي خواهد يافت و نشانه ها حاكي از آن است كه تركيه چندين سال ديگر نيز بايد پشت دروازه هاي اروپا بماند. ولي اين انتظار مي تواند در درازمدت به ضرر اروپاييان نيز تمام شود و به همين دليل سياستمداران ميانه روي اروپايي عقيده دارند آنكارا را نبايد در بيم و اميد نگهداشت و همان گونه كه صدر اعظم آلمان اخيراً و در سفر به تركيه اعلام كرد، اروپا با تركيه بر غناي فرهنگي خود خواهد افزود.
اتحاديه اروپا در سوم اكتبر سال جاري مسيحي بار ديگر در مورد پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا با آنكارا گفت وگو خواهد كرد. تركيه اكنون به اروپا اطمينان داده است كه تا اين تاريخ قدم هايي را در راه به رسميت شناختن قبرس بردارد.
گفت وگوها با آنكارا به گفته مقامهاي اروپايي هيچ تضميني را براي اتحاديه اروپا در پي نخواهد داشت و در صورتي كه چراغ سبز به آنكارا نشان داده شود، تركيه بايد ضوابط خاصي را نيز بپذيرد كه از آن جمله محدوديت جابجايي مردمي از تركيه به اروپا خواهد بود.
تركيه كه در سال ۱۹۶۳ پس از تقاضا براي پيوستن به اتحاديه اروپا قرار داد تجاري ويژه اي را نيز با اروپا به امضا رساند اكنون اطمينان دارد كه در گفت وگوهاي پاييز امسال مي تواند پاسخ نهايي را از اتحاديه اروپا دريافت كند. روماني و بلغارستان از سال ميلادي آينده عضو اتحاديه خواهند شد.
دولت تركيه يكي از اصلي ترين خواسته هاي اروپا را كه در سال ۱۹۹۳ در كپنهاك تحت عنوان «سندكپنهاك» مورد تأييد همه اعضا قرار گرفت را نيز برآورده كرده است. در اين سند كشورهايي كه تمايل به عضويت در اتحاديه اروپا دارند بايد ضمن رعايت حقوق بشر و احترام به اقليتها، قوانين اتحاديه اروپا را نيز بپذيرند. در آخرين دور گفت وگوهاي تركيه و اتحاديه اروپا در زمستان گذشته بروكسل اعلام كرد كه آنكارا اين مرحله را به خوبي پشت سر گذاشته است.
تركيه هنوز هم در بيم و اميد راهيابي به اتحاديه اروپاست ولي كساني نيز در تركيه هستند كه در صورت عدم موفقيت گفت وگوها در ماه اكتبر با اتحاديه اروپا ديگر كاسه صبرشان لبريز خواهد شد و در آن هنگام شايد چرخشي در آنكارا پديد آيد كه قيمت سنگيني براي اروپا دارد. اروپا اين نكته را به خوبي درك كرده است و رايزني هاي داخلي در اتحاديه اروپا براي راضي كردن مخالفان ورود تركيه به اتحاديه اروپا نيز مؤيد اين نظر است.
اروپا در صورت پذيرفتن تركيه بايد در ديدگاه هاي سنتي خود نسبت به شرق هم تجديد نظر كند. اتحاديه اروپايي كه همسايه ايران،عراق و سوريه باشد ديگر آن اتحاديه اي كه كنراد ادنائر صدر اعظم پيشين آلمان و شارل دوگل رئيس جمهوري فرانسه در خيال مي پروراندند نيست. آنها فقط از اتحاد ۶ سخن مي گفتند كه شامل آلمان، فرانسه، ايتاليا، هلند، بلژيك و لوكزامبورك بود. ولي اكنون اتحاديه اروپا از ۲۵ كشور تشكيل شده است كه با پيوستن بلغارستان و روماني شامل ۲۷ كشور مي شود.براي تركيه ماه اكتبر ماه سرنوشت است و دوام حكومت كنوني در تركيه نيز با اين تاريخ در ارتباط مستقيم است. دولت اردوغان حيثيت خود را در مسير پيوستن به اتحاديه اروپا به گرو گذاشته است و جواب منفي اروپا بر تضاد داخلي در تركيه و در حزب حاكم هم خواهد افزود. پاييزي توفاني را مي توان در آنكارا پيش بيني كرد.