آرش صوفي وند
در شهرهايي كه جمعيت زياد و متمركزي دارند، اقدامات جدي در زمينه ايمن سازي و ساير راهكارها، بسيار لازم به نظر مي رسد. همچنين در سرمايه گذاري هاي زيرساختي بايد همواره آسيب پذيري شهرها، مدنظر قرار بگيرد
احتمال مرگ افراد به واسطه بلاياي طبيعي در كشورهاي در حال توسعه چهار برابر كشورهاي توسعه يافته است. در كشورهاي در حال توسعه شهرها به طور بي سابقه اي در حال رشد هستند و جمعيت زيادي را كه به اميد وضعيت معيشتي بهتر به اين شهرها مهاجرت مي كنند، از مناطق غيرشهري يا شهرهاي كوچكتر به خود جذب مي كنند. اين افراد معمولا چاره اي ندارند جز اينكه در مناطق حادثه خيز مانند مسيل ها و دامنه تپه هاي اطراف شهرها زندگي كنند. با رشد سريع شهرها در كشورهاي در حال توسعه آسيب پذيري اين شهرها نيز افزايش پيدا مي كند.
همچنين در مناطق فقيرنشين اين شهرها كه داراي كوچه هاي بسيار تنگ هستند و عموما امكان عبور خودرو در آنها وجود ندارد و خانه ها پرجمعيت و در بيشتر موارد غيرمهندسي ساز هستند، خسارات جاني و مالي ناشي از بلاياي طبيعي حتي بيشتر هستند.
بلاياي طبيعي علاوه بر خسارات جاني به امكانات شهري نيز آسيب مي رسانند و روند رشد اقتصادي را با ركود مواجه مي كنند. به همين دليل كشورهاي در حال توسعه به دنبال راهكارهايي هستند تا خسارات جاني و مالي و تاثيرات منفي بلاياي طبيعي بر برنامه هاي حتي بلندمدت اقتصادي را كمتر كنند.
حمايت سياسي از برنامه هاي پيشگيرانه
از آنجايي كه بلاياي طبيعي غيرقابل پيش بيني هستند، معمولا دولتمردان آنها را جدي نمي گيرند يا به فراموشي مي سپارند، صرفا به اين اميد كه هيچ حادثه اي رخ نخواهد داد يا در صورت وقوع چنين حوادثي هم مي توان روي كمك هاي خارجي حساب كرد. اگر قرار است وضعيت در شهرهاي خطرپذير كشورهاي در حال توسعه بهتر شود،  چنين ديدگاهي بايد تغيير كند.
اگرچه در چنين مواردي هيچ كشوري به كمك هاي خارجي بي نياز نخواهد بود،  اما در مورد كشورهاي درحال توسعه هميشه بهتر است اقدامات لازم براي كاهش آسيب پذيري انجام شود.
مشخص شده است كه تصميمات و اقدامات انسان ها تاثير مستقيم بركاهش يا افزايش آسيب پذيري شهرها در مقابل بلاياي طبيعي دارد، پس بسيار منطقي است كه در برنامه ريزي هاي شهري دقت بيشتري شود. سياست هاي تشويقي دولت ها نيز مي تواند باعث شود تا اين برنامه ها به طور موثرتري اجرا شوند.
مثلا در كشور مكزيك كه بسياري از مردم در اثر بلاياي طبيعي جان خود را از دست مي دادند، دولت به اين نتيجه رسيد كه پول زيادي نيز صرف بازسازي پس از وقوع اين بلايا صرف مي شود. بنابراين بودجه مربوط به بلاياي طبيعي افزايش يافت و همچنين تعيين شد كه پس از حادثه احتمالي چه مقدار از بودجه صرف چه موردي شود. با توجه به اينكه روي كمك هاي مالي خارجي نيز حساب شده بود، بنابراين از بودجه موجود مقدار بيشتري صرف برنامه هاي ايمن سازي شد.
ايمن سازي شهرها و برنامه هاي مربوط به آن موضوعي است كه هم اكنون در هند نيز بسيار جدي گرفته مي شود. اين در حالي است كه تا قبل از اين، مديريت بلاياي طبيعي برعهده وزارت كشاورزي اين كشور بود كه بيشتر در حوزه مناطق غيرشهري عمل مي كرد.
در شهرهايي كه جمعيت زياد و متمركزي را در خود جاي داده اند، اقدامات جدي در زمينه ايمن سازي و ساير راهكارها، بسيار لازم به نظر مي رسد. همچنين در سرمايه گذاري هاي زيرساختي بايد همواره آسيب پذيري شهرها، مدنظر قرار بگيرد.
با توجه به همه اين موارد مديران شهرهاي بزرگ همواره به دنبال راه حل هاي عملي براي كاهش خسارات ناشي از زلزله هستند. از جمله اين راه حل ها مي توان به موارد زير اشاره كرد:
طرحي دقيق از امكانات واحتمالات خطرپذيري
اولين قدم در مقابله با بلاياي طبيعي كه مي توان قبل از وقوع حادثه برداشت،  ارزيابي خطرپذيري مناطق بخصوص است. در اين مرحله ميزان بسامد و بزرگي حوادثي كه احتمال وقوع آنها در آن منطقه وجود دارد، ارزيابي مي شود. از ابزارهايي كه در اين راستا مورد استفاده قرار مي گيرند، مي توان به موارد زير اشاره كرد:
تحليل از روي فيلمنامه فرضي: در اين روش حادثه بخصوص شبيه سازي مي شود و متعاقب آن تاثيرات مخرب اين حادثه بر جمعيت، اقتصاد و به طور كلي جامعه شهري بررسي مي شود.
مطالعه منطقه اي: با كمك اين روش مناطق حادثه خيز و پرخطر شهري شناسايي مي شوند و اين مسئله به مديران شهري و مقام هاي مسئول كمك مي كند تا در طراحي هاي شهري و مديريت رشد شهرها تصميمات بهتري بگيرند.
فهرست بندي خطرات وخسارات احتمالي: چنين فهرستي به سياستگذاران مديريت شهري كمك مي كند تا اقدامات و خطرپذيري هاي مختلف را اولويت بندي كنند. از طريق اين فهرست همچنين مي توان ميزان خسارات جاني و مالي بر اثر يك حادثه طبيعي بخصوص را تخمين زد.
نمودار خطرپذيري: يكي از ابعاد اين نمودار ميزان احتمال وقوع خطر (بسامد) را نشان مي دهد و بعد ديگر نشانگر ميزان بزرگي و ميزان مخرب بودن آن حادثه بخصوص است.
از آنجايي كه بعضي از حوادث مانند زلزله از حوادث غيرقابل پيش بيني محسوب مي شوند، بنابراين در صورت وقوع چنين حوادثي ميزان خسارات وتلفات نيز ممكن است بسيار بالا باشد. تعيين احتمال وقوع حوادث مختلف از قبيل سيل، زلزله يا توفان بسيار حياتي است، زيرا مقابله با هر كدام از اين حوادث ملزومات و اقدامات خاص خود را مي طلبد. اين اقدامات و ملزومات شامل اندازه گيري خسارات، سيستم هاي هشدار دهنده و ميزان آمادگي قبل از وقوع حادثه مي شوند.
برنامه هاي مديريت بحران
پس از ارزيابي ميزان آسيب پذيري يك شهر، اولين اقدام اولويت بندي اقدامات و مواردي است كه باعث كاهش اين آسيب پذيري مي شوند. پس از آن و براساس اين اولويت ها بايد برنامه اي عملي تدوين شود تا خسارات احتمالي و خطرپذيري تا حد ممكن كاهش پيدا كنند. يكي از اين اقدامات مي تواند ترويج بيمه حوادث طبيعي باشد تا خسارات مالي و حتي كاهش در ميزان وصول ماليات را جبران كند، اما چنين امري به هر حال باعث كاهش خسارت نمي شود. بنابراين اقداماتي كه باعث جلوگيري يا كاهش ميزان خسارت شوند نيز بايد مدنظر قرار بگيرند.
به عنوان مثال مطالعه اي كه در جزاير حوزه كارائيب انجام شد مشخص كرد سامانه هاي طبيعي كه باعث كاهش تاثيرات مخرب موج ها مي شوند در حال از بين رفتن هستند و اين امر دليل اصلي سهمگين بودن توفان هاي اخير در اين منطقه و متعاقب آن ميزان بالاي خسارات بر اثر توفان است.
اقدام بسيار مهم ديگر در زمينه كاهش ميزان خسارات بلاياي طبيعي در كشورهاي در حال توسعه جلوگيري از اسكان مردم در مناطق پرخطر است. هنگامي كه تشخيص داده شد منطقه اي پرخطر است، وظيفه شهرداري و مسئولان شهري است كه به جمعيت ساكن آن منطقه هشدار دهند يا حتي در صورت لزوم، آن منطقه را تخليه كرده و از بازگشت افراد به اين مناطق نيز جلوگيري كنند.
طراحي شهرها و سامانه هاي ايمن تر
فرو ريختن ساختمان ها و آسيب به زيرساخت ها در اثر بلاياي طبيعي باعث تلفات جاني و خسارات مالي و اقتصادي مي شود. بعضي از كشورهاي در حال توسعه كه زلزله خيز هستند، اقدام به ساخت سامانه هاي ايمن تر كرده اند.
به عنوان مثال شهرداري هاي چند شهر در كشور تركيه به طور آزمايشي طرحي را اجرا مي كنند كه براساس آن مقاطعه كاران و ساختمان سازها موظف هستند تا از دستورالعمل ها و قواعد موجود در زمينه ايمن سازي تبعيت كنند.
بدون شك فراگير شدن تبعيت از اين قوانين باعث كاهش قابل توجهي در خسارات مالي و جاني بر اثر بلاياي طبيعي مي شوند، اما در كنار نظارت بر اجراي قوانين توسط انبوه سازان بايد شرايطي فراهم شود تا افرادي كه به طور شخصي و براي نياز شخصي اقدام به ساختمان سازي مي كنند نيز به اطلاعات فني لازم در مورد ايمن سازي دسترسي داشته باشند.