دكتر علي رؤوف
اگر همه تجهيزات فراهم شوند، بودجه كلاني مصرف شود، افراد زيادي بسيج شوند و يك بيمارستان مجهز و مدرن ساخته و آماده شود، تا زماني كه براي بخش هاي مختلف آن پزشك و طبيب معالج تأمين نشود، گويي بيمارستاني درست نشده است. اما اگر فقط پزشك حاذق و مجرب تأمين شود، فراهم آمدن تجهيزات و آماده سازي ها يكي بعد از ديگري اتفاق مي افتند؛ چون، كاردانان حرفه آموخته و ماهر مي توانند همه چيز بسازند و بيافرينند و از حداقل امكانات، بيش ترين بهره برداري را بكنند.اين موضوع درباره مدرسه و شغل معلمي نيز صادق است. بهترين و مجهزترين مدرسه ها، بدون حضور معلمان اثربخش، ساختماني بيش نيستند. اين معلمان حرفه اي و اثربخش هستند كه مي توانند هدف هاي تعيين شده آموزشي و پرورشي را محقق سازند. از اين رو، در نوشته حاضر، ۷ توصيه يا راهبرد كه الزاماتي براي اثربخشي معلم هستند، ارائه مي شوند.
معلمان بايد استانداردهايي براي موفقيت تعيين كنند و دانش آموزان را آگاه سازند كه از همه آنها انتظار مي رود به اين استانداردها دست يابند. اين توصيه، دو موضوع بسيار با اهميت را به يكديگر پيوند مي دهد: يكي تعيين استانداردهاي هدفمند، يعني استانداردهاي مهم، چالش برانگيز و قابل حصول و ديگري انتقال انتظارات معلم به دانش آموزان، يعني انتظار دستيابي آنان به اين استانداردها. اين توصيه از اين رو اهميت دارد كه علاوه بر پيشنهاد دستيابي به بعضي استانداردها، پيشنهاداتي نيز براي اجتناب از استانداردهاي دلخواه (۱) و ناپايدار (هوس برانگيز) (۲) دارد. همچنين توصيه مي كند، از استانداردهايي كه براي دانش آموزان قابل حصول نيستند، دوري شود و از استانداردهايي كه دانش آموزان بدون هيچ تلاشي مي توانند به آنها دست يابند نيز پرهيز شود و سرانجام اين كه نبايد انتظارات زيادي از دانش آموزان به خصوص گروه هاي كوچك تر دانش آموزي داشت.
تشويق
دانش آموزان را بايد به خاطر توجه و تلاشي كه براي يادگيري مي كنند، تشويق كرد.
دانش آموزان، اغلب نه براي توجه و تلاش بيش تر ترغيب مي شوند و نه به خاطر توجه و تلاشي كه براي يادگيري مي كنند، پاداش مي گيرند. تحسين ساده رفتارهاي مطلوب، در بسياري از موقعيت ها و براي بسياري از دانش آموزان موجب تحير و شگفتي مي شود. در صورت لزوم مي توان از تقويت كننده هايي همچون كربن (۳) كه مي توانند در ازاي كالا يا خدمات معاوضه شوند و يا دادن وقت اضافي به دانش آموزان براي تمام كردن كاري كه مي خواهند انجام دهند، استفاده كرد.
يادآوري
بايد به دانش آموزان كمك كرد تا راهبردهايي را براي يادگيري اتخاذ كنند. به ويژه براي يادآوري آنچه تدريس شده است و به كارگيري آنچه ياد گرفته اند. به دفعات به دانش آموزان گفته مي شود كه چه چيزهايي را بايد ياد بگيرند و براي ياد گرفتن، لازم است چه چيزهايي را بدانند يا انجام دهند. حتي ممكن است به آنها گفته شود كه چرا مجبورند بعضي چيزها را ياد بگيرند. در حالي كه اغلب، چگونه ياد گرفتن به آنها آموخته نمي شود.
راهبردهاي زير از جمله راهبردهايي هستند كه مي توان آنها را به دانش آموزان آموخت:
۱. راهبردهاي تمرين ذهني (۴): يعني به طور فعال برشمردن يا نام بردن چيزهايي كه قرار است ياد گرفته شوند.
۲. راهبردهاي تشريحي (۵): روش هاي افزودن يا بسط دادن آنچه قرار است آموخته شود.
۳. راهبردهاي سازماني (۶): شيوه هاي قرار دادن آنچه ياد گرفته مي شود، در چارچوبي بزرگ تر.
۴. راهبردهاي پايشي (۷): طريقه هاي رسيدگي به پيشرفت خود در جهت يادگيري.
معلمان كارا بايد بتوانند، زمينه همه يا هريك از راهبردها را براي دانش آموزان فراهم آورند.
نگه داشتن دانش آموز در فضاي يادگيري
معلمان بايد موقعيت هايي را در كلاس به وجود آورند كه باعث حفظ و نگاهداري (۸) دانش آموزان در فضاي يادگيري شوند.
چنين موقعيت هايي اين امكان را فراهم مي سازند كه دانش آموزان به طور پيوسته در فرايند يادگيري درگير شوند و اين درگيري تداوم يابد. به عبارت ديگر، اين موقعيت ها، قدرت نگاه داري و حفظ توجه و درگيري دانش آموزان در يادگيري را دارند. همچنين دانش آموزان را از مزاحمت ها و عوامل پرت كننده حواس حفظ مي كنند. در اين موقعيت ها، دانش آموزان به طور مداوم در يادگيري خويش مشاركت مي كنند و نيازي نيست كه براي آموزش، منتظر مساعدت ديگران بمانند. چنين موقعيت هايي متضمن فعاليت هايي هستند كه از طريق آنها دانش آموزان مي توانند، چيزهايي را بسازند يا انجام دهند. به اين طريق است كه دانش آموزان به طور فعال درگير يادگيري مي شوند.
جلب توجه
در جريان ارائه مطالب، معلمان بايد از راهكارهايي كه توجه دانش آموزان را جلب و آنها را درگير يادگيري مي كنند، بهره بگيرند.
معلماني كه در پي بهبود كارايي خود هستند، مي توانند از راهكارهاي متعددي استفاده كنند. آنها مي توانند سؤال هايي بپرسند و تكاليف كوتاهي بدهند براي اين كه شاگردانشان درباره آنچه ارائه مي شود، فكر كنند. در اين مورد مي توان به استفاده از تمرين هاي محاسبات ذهني (۹) در كلاس هاي رياضي و همچنين طرح سؤال هايي كه پاسخ هاي آماده ندارند و سؤال هايي كه ايجاب مي كنند دانش آموزان عقيده اي را بيان كنند و از آن دفاع نمايند، اشاره كرد. پاسخ به اين گونه سؤال ها معمولاً مستلزم آن است كه دانش آموزان به جاي اتكا به پاسخ هاي برنامه ريزي شده و طوطي وار، درباره آنها فكر كنند. گاهي معلمان مي توانند از دانش آموزان درباره پاسخي كه دانش آموز ديگري داده است، سؤال كنند. در اين صورت، دانش آموزان بايد از آنچه در كلاس مورد بحث قرار گرفته است، آگاه شوند و هر لحظه، آماده مشاركت در گفت و شنود كلاس باشند.
حركت در بين دانش آموزان
در جريان انجام تكليف هاي انفرادي، معلمان بايد بين دانش آموزان حركت كنند و بر كار آنها نظارت داشته باشند.
اين توصيه به دو منظور صورت مي گيرد؛ اول اين كه حضور فيزيكي معلم در كنار دانش آموزان، دقت و توجه آنها را به تكليفي كه در دست دارند، افزايش مي دهد. دوم كه مهم تر از اولي است، اين است كه معلم با نظارت بر كار دانش آموزان مي تواند در صورت نياز مساعدت هاي لازم را به آنها بكند.
محبت به دانش آموزان
معلمان بايد علاقه و محبت خود را هم به صورت كلامي و هم از طريق ابزارهاي غيركلامي چون: توجه تمام و كمال به دانش آموزان، حفظ و تداوم ارتباط چشمي با آنان، لبخند زدن و ايما و اشاره نشان دهند.
ما اغلب فراموش مي كنيم كه اكثر دانش آموزان براي معلماني كه به آنها محبت مي كنند و معلماني كه آنها را مورد احترام قرار مي دهند، هر كاري را انجام مي دهند. در بيش تر موارد، دانش آموزان حاضرند هر كاري بكنند تا تأييد چنين معلماني را به دست آورند. آشكار است كه معلمان بايد در ابراز علاقه و محبت خويش نسبت به دانش آموزان صادق باشند وگرنه، احترام آنان نزد دانش آموزاني كه رياكاري و دورنگي مي بينند، رو به افول مي گذارد.
زيرنويس:
۱- arbitrary
۲- capricious
۳-tokens
۴- rehearsal
۵-elaboration strategies
۶ -organizational strategies
۷-monitoring strategies
۸- holding power
۹-Emental computation exercises

شهر گمشده
درباره بانوي نمونه عالم و كوثر گرانقدر نبي اكرم، حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها، آثار فراواني به زبانهاي مختلف منتشر شده و در آينده نيز منتشر خواهد شد و هرچه زمان جلوتر مي رود، نقش تاريخي اين قهرمان بزرگ تاريخ اسلام و آزادي، روشن تر و آشكارتر مي شود. كتاب شهر گمشده به قلم محمدحسن زورق نيز يكي از آثاري است كه درباره اين بانوي بزرگ و نمونه نوشته شده است. استاد محمدرضا حكيمي در بخشي از مقدمه اي كه بر اين كتاب نوشته، درباره اين اثر چنين اظهار نظر كرده  است:
«اكنون كتابي كه در دست شما خوانندگان گرامي است، يكي از كم مانندترين كتابهايي است كه اگرچه درباره حادثه پرمصيبت رحلت پيامبر(ص) و نقش بانوي عظمي، حضرت فاطمه زهرا(س) در دوران تاريكي مدينه به قلم آمده است، ليكن جامع مطالب بسيار فراواني است كه در اين روند تحليلي، دانستن آنها براي همه لازم است. من حتي به برادران اهل سنت، به خصوص فرهيختگان، سفارش مي كنم كه اين كتاب را با تأمل و هرجا لازم بود، بخوانند، نه براي اين كه شيعه اثني عشري شوند _ اين امري است ميان خود و خدايشان _ بلكه براي اين كه بدانند، حوادث چگونه شكل گرفته است و فاطمه كه بوده است و چه كرده است و چرا كرده است؟ و سرانجام شيعه كيست و چه مي گويد؟ و اين كه چهارده قرن است زمين از خون شيعه خشك نمي شود براي چه آرمان متعالي الهي، انساني و اسلامي، قرآني است، چه آرماني براي بشريت...»
چاپ دوم اين كتاب را انتشارات سروش در ۷۸۸ صفحه و با قيمت پشت جلد ۶۴۰۰۰ ريال اخيراً منتشر كرده است.
اسلام و مدرنيته
نويسنده: عبدالمجيد شرفي/ با مقدمه و ترجمه: مهدي مهريزي/ ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي (سازمان چاپ و انتشارات)/ چاپ اول، ۱۳۸۳/ ۲۵۱ صفحه، رقعي/ ۱۵۰۰ تومان.
كتاب حاضر، نگاهي ابتكاري به مقوله دين و مدرنيته دارد كه در دو بخش تدوين شده است. ضمن به بحث گذاشتن واژه هاي اسلام و مدرنيته، در بخش نخست به تأثير مدرنيته بر پنج چرخه اصلي از علوم اسلامي، يعني كلام، تفسير، حديث نبوي، فقه و اصول فقه پرداخته است و تلاش كلي متفكران اسلامي در تطبيق شريعت با دنياي معاصر را نشان مي دهد.
بخش دوم اثر با عنوان «اسلامي كردن مدرنيته يا مدرن سازي اسلام» مسئله حكومت را به سه گروه پيشتازان نوگرايي، سلفي گرايان ديني و نوگرايان تحليل و مسئله زنان را با تأكيد به سه ارزش توسعه، مساوات و خودباوري بررسي مي كند و ديدگاه هاي مطرح شده در دوران معاصر را در سه جريان سنتي، سازگار با مدرنيته و اسلام حركت زا جاي مي دهد.

در پي چاپ مطلبي در صفحه ۱۱ روزنامه همشهري در روز ۳۱/۲/۸۴ تحت عنوان «اتهامي عليه نويسندگان كتب درسي» به قلم س. ج. طاهايي، از سوي علي زرافشان، مديركل دفتر برنامه ريزي و تأليف كتب درسي وابسته به سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي، پاسخي دريافت داشته ايم كه در پي مي آوريم:
در پاسخ به مطلب مندرج در روزنامه همشهري مورخ ۳۱/۲/۸۴ با عنوان «اتهامي عليه نويسندگان كتب درسي» نكات زير جهت اطلاع خوانندگان محترم اعلام مي گردد. لطف نماييد در همان صفحه درج شود.
۱- نويسنده عزيز، كتاب هاي درسي را نه از منظر كودك كه از منظر خود- خود بزرگسال- بررسي و نقد كرده است و نگاه بزرگسالانه معياري دقيق و قابل اعتماد در شناخت و سنجش و ارزيابي كتاب نمي تواند باشد.
۲- نقد كلي بدون اشاره به مصداق يا مصاديق، فاقد ارزش علمي است. كاش نويسنده بزرگوار به طور مشخص و معين با طرح نمونه ها و اشاره به دروس و صفحات، روشن مي كردند كه كدام كتاب و كدام درس و مطلب، فاقد صميميت و با زندگي دانش آموز بيگانه است. تلاش مؤلفان، تصويرگران و مجموعه دفتر برنامه ريزي و تأليف در سه كتاب اشاره شده؛ علوم اجتماعي، فارسي و هديه هاي آسمان(ديني) نزديك شدن به دنياي واقعي و ذهن و زبان دانش آموز است. اين گونه «اتهام» كه بسيار كلي است اتهامي ناروا و بيدادگرانه است و نگارنده در پيشگاه الهي، وجدان و قانون بايد پاسخگو باشد.
۳- صرف تورق شتاب زده، آن هم در لحظه هاي گرسنگي (آن گونه كه نگارنده  محترم خود اشاره كرده كه در شرايط انتظار سفره! كتاب ها را طلبيده تا اين فاصله را پر كرده باشد) نمي تواند نقدي مايه ور، سخته و سنجيده باشد. آيا اين خود، نوعي ضعف سليقه و خلاقيت نيست كه نويسنده مؤلفان را به اين دو صفت منتسب كرده است؟ (به اصل نوشتار مراجعه شود).
۴- تنها اكتفا به حالات يك كودك و بر مبناي آن كتاب هاي درسي را نقد و بررسي كردن، شيوه اي مطلوب و عالمانه نيست. بر اساس نوشته نويسنده عزيز- آن هم به شكل حدس و ظن- خوشحالي كودك از ديدن دايي بود و نه كتاب. اصلاً قرار نيست كودك در موقع ديدن دايي خود، به جاي ابراز احساسات نسبت به دايي، به كتاب ابراز احساسات كند. نويسنده بر اساس كدام تحقيق و مطالعه دريافته است كه دانش آموزان از كتاب ها متأثر نيستند؟
اميد است داوري ها سنجيده تر، دقيق تر، عميق تر و مبتني بر واقعيت و حقيقت باشد.