فقهي تفكر عرصه در خردگرايي
شيعه
(بخش واپسين) فقهي مكاتب تكوين در فرهنگها نقش
و نقش بررسي نويسنده‌به پيشين ، بخش دو در:گشايي جستار
و پرداخته اسلامي فقه تكوين فرهنگهادر برخي آراء تاثير
.نمود اشاره شيعي و اسلامي فقهي دبستانهاي از به‌برخي آنگاه
خواهد گرامي خوانندگان نگاه از جستار اين بخش واپسين اينك
.گذشت
معارف گروه
اذكايي پرويز استاد
در شيعي مكاتب ومتمايز (Opposition) تخالف موضع چنين يك
-اجتماعي احوال و اوضاع به نظر سني ، مذاهب با فقهي اصول
تاريخنگار و تاريخنگر هر لابد اسلامي ، نخستين سده‌هاي سياسي
پيش و بيش كه‌شيعه مي‌سازد متقاعد و معتقد را واقعگرايي
حقيقت در باشد ، اسلام در فكري گراي عقلي مكتب يك كه آن از
و عقلي اصول كه مذهب اين.است بوده سياسي مذهب يك امر
است همان نموده ، اظهار خود فقهي مباني در را قضيه‌عصمت
اعلام را قضيه‌امامت و اصول‌عدل خود ديني مباني در كه
باخلافت تنازع تعارض‌و در مسلما بالجمله اينها و ;كرده
تحقيق سرانگشت تنها كه آن براي اينك.است بوده حاكم سني
اسلام‌شناسان مطالعات نتايج از باشيم ، نمكيده خودرا
لوئيس برنارد از وار فقره‌اشارت يك ذكر به فقط اروپايي
واقع در:گويد اجماع و اجتهاد قضيه در مي‌كنيم‌كه بسنده
به سنت علماي كه بود جهت اين از شيعي و سني بين تمايز
مقرر قواعد تنها و ;بودند شده به‌سبق مقيد نظري لحاظ
واقع به شيعه علماي كه آن حال.مي‌دانستند مطرد را مشروح
بين تمايز عمده‌ترين.مي‌كردند اعمال را (مستقل راي) غالبا
بودند يافته تقيد اجماع شيوه به علماي‌سني كه بود اين آنها
شيعه ليكن.باشد حاكم سياسي نظم قبول معناي به اين‌خود و
راي اجتهاد ، -) مقبول‌خويش نظري اصول با متقابلا
راغصب آن كه -حاكم سلطه ورد رفض به (..مستقل ،
(45).مي‌كرد مرام افاده -شده‌مي‌دانست
سبب به هم و ;اجتهاداست مباني از خود عقليه اصول باري ،
شناسندگان حتي مفيد شيخ كه چنان فقه‌شيعي ، در عقلي اصول
به موكول نزدايشان در نقول صحت كه -را اخبار و زبان
را آنان دانسته ، اززمره‌عقلاء -مي‌باشد عقول حجت
ازاجتهاد حلي علامه تعريف برحسب (46).نامد اهل‌العقل
، تحصيل(شرعي بحكم الظن لتحصيل الفقيه من الوسع استفراغ)
آن به‌جاي متاخر اصوليان كه است ، عقلي پويش بر خود ظن
از متعارف و مقبول تعريفي در و ;گفته‌اند قطعي حجت تحصيل
چنين كه ;كرده‌اند بيان را استنباط عبارت‌ملكه اجتهاد ،
خصوصا منطقي قواعد بر مبتني بالجمله خردگرايانه پويش‌هاي
مقرون آنها در مقدمات وجوب به نظر لزوما ;است قياسي ادله
به‌عنوان عقلي حكم از شيعه فقهاي.است عقلي ملازمات با
مفيد شيخ از تعريف‌عقل در پيشتر كه كنند ، ياد مدرك
را عقليه مدركات و ;است مندرج شارح قول در كه شد ملاحظه
اكنون مطالب اين كه خوانند ، غيرمستقل و مستقل قسم دو بر
كه اجتهاد طريقه بدين‌سان ، (47).باشد بيرون بحث موضوع از
و براساس‌مقدمات اوليه اصول و ادله از استنباطمسائل
روش.است ارسطويي منطق بر مي‌پذيرد ، مبتني صورت خاص مباني
كه دارد همسويي ازاين‌رو متعارف علمي باتحقيق اجتهادي
و وقوعي علل به را عملي و نظري اساسامسائل نيز آن
و اصول بر همواره پويشي چنين مي‌كند ارجاع آنها وجودي
(48).مي‌دهد رخ تعقل قواعد و مباني يا تجربي قوانين
به‌شيعه يوناني‌منسوب فلسفه پيشبرد و فلسفي سنت حفظ
;همانافلاسفه‌الشيعه‌اند اسلامي كلي ، حكماي به‌طور.است
پيدا آثار و اشتهار به‌فلسفي سنت اهل از كسي چندان
درستي به كه همان‌طور اما است ، پيوسته به‌ظهور شيعي
وطن فيلسوف و عالم ولي ندارد ، وطن فلسفه و علم:گفته‌اند
اسلامي متعقل حكماي و متشيع علماي موطن و مهد ;دارند
و صحاح اصحاب است ، سهل.است بوده زمين ايران هماناهمواره
و واضح مطلب اين و ;بوده‌اند تبار ايراني هم (ص)نبوي سنن
ايران نه‌تنها وشيعي فقهي‌حنفي مذاهب موسسان.است مشهور
دينيار نژاده خاندان‌هاي از و ;ايراني‌تبار همانا كه زميني
مذاهب كه نباشد بي‌وجه هرگز.برخاسته‌اند ايران پيشه حكمت و
از يا آنها پايه‌گذاران سرزميني خاستگاه سبب به يا را تشيع
محيط ازبابت هم يا آنها ناموران اجتماعي پايگاه جهت
.دانسته‌اند آنهايكسره‌ايراني شكوفايي و رشد فرهنگي
هم دانشوران‌شافعي‌گرا و ناموران اكثرقريببه‌اتفاق
اسلامي جامعه بالاي و متوسط ازطبقات نژاده تباران ايراني
و حكيمان و ازعارفان سخن ديگر.بوده‌اند زمين شده‌ايران
كلمه ، يك درنميآوريم به‌ميان اينان جز و رئيسان و عالمان
خصوصا كرد ، پيدا عقلي علم و نقلي دانش در نامي كه هركس
.بود ايراني و شيعي همانا عقليه ، علوم و حكمت
نظري و فكري مسلك‌اخوان‌الصفابنيان عقلي فلسفي مكتب
خود دعوت عالي مراحل در كه باشد ، شيعي‌اسماعيليه مذهب
متوسل فلاسفه روش به اسلام شرايع معاني در بحث براي
مشكلات شرح در يونان فلاسفه كه بودند معتقد زيرا مي‌گرديدند ،
مسلمان هرفرد كه مي‌ديدند واجب پس ;مي‌كردند اعتماد به‌عقل
كه اين درخصوص (49).كند حكم عقل ازطريق باب هر در
فلسفي و عقلي استدلالات با را ديني و مذهبي منقولات ايرانيان
علوم كه گويد سيوطي جلال‌الدين ازجمله ساخته‌اند ، همراه
تازيان طريقه بر را بيان و معاني و فقه و حديث و تفسير
ابو (50).است فلسفه اهل روش همان ايرانيان طريقه خواندم ،
كه جهان‌اسلام دانش‌هاي از خود طبقه‌بندي در خوارزمي عبدالله
دانش‌هاي را اول دسته ;نموده تقسيم كلي دسته دو بر را آنها
دسته اماباشد آن متعلقات و شريعت علوم كه كرده ياد عربي
يوناني و ايراني علوم به‌عنوان است عقلي دانش‌هاي كه را دوم
رواج به اشاره ضمن خلدون ابن (51).است كرده خاطرنشان
به كه گويد (سده 8) خود روزگار ايران در عقلي علوم
كه برخوردم تفتازاني سعدالدين از معقول در متعددي تاليفات
و ;بود بيان و فقه اصول و كلام علم در يكي آنها ازجمله
و است ، علوم اين در راسخي ملكه را او كه است آن بر گواه
در و دارد ، اطلاعاتي حكمت علوم از او كه مي‌دهد نشان هم
(52).مي‌باشد بلند پايگاهي داراي عقلي فنون ديگر
خاتم‌الفقهاء ايراني انصاري مرتضي شيخ جديد نظريات اما
نگره‌هاي شالوده بر (ق م 1281) مقامه اعلي‌الله‌تعالي
از - ضرورتا -نوگرا و پويا انديشه‌اي با اما پيشينيان
بيش آنها استكمالي مراتب كه ;گرديده خودابراز زمانه منظر
بنابر اينك.است نموده طي را شيعي انديشه‌ورزي هزارسال از
از درفرائدالاصول منطوي نگره‌هاي با موافق گذشت ، آنچه
حاكم بر مبني شيخ نظر تراجيح ، و روش‌تعادل درباره جمله
هم‌چنين ، .مي‌نمايد بديع ديگر دلايل بر ادله از يكي بودن
فلذاابراز.قوانين و احكام معرفت در اصالت‌عقل نظريه
تعارض كلي به‌طور ;زمانه مسلكان‌اخباري نقلي با مخالفت
اسلامي ، و احكام‌شرعي معرفت در اعتبارعقل بامنكران
حكم عقل كه را آنچه-) شرع عقل‌و بين ملازمت اثبات
آراء غالب در عقل وحكومت (كند حكم بدان نيز مي‌كند ، شرع
نظريه‌ورود ، ;عقلي اصول با اجتهاد مباني توجيه ;فتاوا و
.است داهيانه حتي و مبتكرانه بديع ، بالجمله اينها جز و
دكتر واروپايي ، ايراني فلسفه در صاحبنظران از يكي
كانت امانوئل عقلي اصول بين فلاطوري ، مقارنه‌اي عبدالجواد
ملخص نقل با كه انصاري‌نموده ، اعظم شيخ و آلماني فيلسوف
كه‌ناشي وظايفي:مي‌دهيم ختام حسن بدين‌جستار آن نتيجه
به‌ويژه) غربي مكاتب ازنظر مي‌باشد ، عملي عقل قواعد از
سر بر اشكال شايد.ندارد وجود آنها در تناقض(كانت
شريعت قبول به نظر ديگر به‌عبارت يا باشد ، عام و خاص وظايف
از دراين‌خصوص.است عملي يا عقلي ادله و حجج درقبال الهي
و صاحبجواهر اقوال در كه كرده‌اند ياد تفكر طرز دو
از مي‌توان گرفته ، خود به علمي صورت رحمهماالله شيخ‌انصاري
و فكرورود منظور.يافت بهره مزبور اشكال حل در آن
در مي‌تواند دليلي كلي به‌طور كه نكته اين يعني است ، حكومت
دليل حجيت فلذا سازد ، منتفي را ديگر دليل موضوع موردي ،
به ناظر مي‌تواند دليلي كه نكته اين يا ;بگيرد را ديگر
دليل محمول حتي يا موضوع دائره وسعت پس باشد ، ديگر دليل
(53).بدهد توسعه يا كند تضييق را
- The World Of Islam.p.
.المفيد 928 الشيخ مصنفات (46)
.تشيع 1475 دايره‌المعارف:رش (47)
.اميني434 علامه يادنامه:رش (48)
.اسلامي132 تمدن در عقلي علوم تاريخ (49)
.المفسرين14 طبقات (50)
.مفاتيح‌العلوم5 (51)
.ابن‌خلدون 21005 مقدمه (52)
.و 444 اميني443 علامه يادنامه (53)
|
معارف كتابخانه
|
كريم قرآن سوره‌هاي موضوعي تفسير سوي به گامي
/كريم قرآن سوره‌هاي موضوعي تفسير سوي به گامي:كتاب نام
اول چاپ /محمدي اصغر علي:ترجمه /محمدغزالي:نويسنده
هزار شمارگان2 /اسلامي فرهنگ نشر دفتر:انتشارات /1377
تومان بها4000 جلد ، دو در نسخه
و نويسندگان از محمدغزالي ، شيخ مرحوم اثر آخرين كتاب اين
غزالي محمد درگذشت از پيش ماه چند كتاب.مصراست علماي
.چاپ‌رسيد به درمصر سال 1995 در
چنين را آن تدوين از هدف كتاب ، ديباچه در نويسنده
.است متفاوت وضعي تفسير با موضوعي تفسير..:مي‌نگارد
مي‌گيرد نظر در را آيات از دسته‌اي يا و آيه يك وضعي تفسير
و جملات تركيب و تجزيه نحوه و الفاظ تشريح و توضيح به و
را سوره همه موضوعي تفسير كه حالي در.مي‌پردازد آن احكام
آن از كلي تصويري تا مي‌كوشد و داده قرار بررسي مورد يكجا
.كند ترسيم
و مي‌گيرد نظر در هم با را سوره انتهاي و ابتدا تصوير اين
هم به را سوره تمام كه روابطپنهاني‌اي شناخت با
سوره انتهاي براي مقدمه‌اي همچون را سوره ابتداي مي‌پيوندد ،
بر تاييدي و تصديق و گواه را سوره انتهاي و مي‌گيرد نظر در
آن ابتداي
سياسي انديشمندان از غزالي ، شيخ كه است يادآوري بايسته
آزادي و قرآني معارف و احياي‌اسلام به كه بود مصر
.مي‌انديشيد استعمار و استبداد يوغ از مسلمانان
مناهج و الاسلام:جمله از گوناگوني آثار و نوشته‌ها وي از
چاپ به قذائف‌الحق و الاقتصاديه الاوضاع و اسلام الاشتراكيه ،
بيان و اجتماعي عدالت بر وي ديدگاههاي عمده.است رسيده
واجتماعي اقتصادي نابرابري و ستم برابر در اسلام نظرات
.است استوار
زرتشت كيش تاريخ
مري:نويسنده /جلد سه در زرتشت ، كيش تاريخ:كتاب نام
همايون:مترجم /گرنر فرانتس باهمكاري سوم جلد بويس ،
/توس:انتشارات /صنعتي‌زاده
ممتاز استاد مري‌بويس ، خانم نوشته زرتشت ، كيش تاريخ كتاب
تدوين جلد سه در كتاب.است لندن ايراني‌دانشگاه مطالعات
كه اوليه دوره يا كار عنوان‌اوايل زير نخست ، جلد:است شده
ورود از پيش ايران در بومي دينهاي و آيين‌ها به اختصاص
دربر را آريايي از پيش دوره واقع به و دارد آريايي‌ها
و زرتشت آموزه‌هاي نيز جلد ، اين از ديگري بخش.مي‌گيرد
جلد.مي‌گردد شامل را آيينهاي‌آريايي زمينه در وي اصلاحات
;حكومت بنيانگزاران نخستين عنوان به و هخامنشيان به دوم ،
آيينهاي و اديان و حكومت و فرمانروايي شيوه‌هاي و ايراني
گرنر فرانتس همكاري با كه سوم جلدميشود مربوط آنان
تاخت به دارد اختصاص گجستگ ، اسكندر عنوان تحت شده ، نوشته
و تاريخ بر صدساله چند چيرگي و يونانيان و اسكندر تاز و
.باستان ايران فرهنگ
درباره كه است مهمي كتابهاي جمله از زرتشت كيش تاريخ كتاب
و است شده منتشر اسلام از پيش اساطير تاريخ‌و فرهنگ ،
و فرهنگ و باستان ايراني زبانهاي بر تسلط با نويسندگان
.ساخته‌اند مستند را خود كتاب اسلام از پيش تاريخ
|
|
