مليتي چند شركتهاي
"سلطه"ومفهوم
فتح كار از كبير ، اسكندر كه زماني مي‌خوانيم ، تاريخ در
ديگر اينكه از و نشست رودخانه‌اي ساحل در شد ، فارغ جهان
.گريست شدت به نمانده ، باقي سلطه و تسخير براي سرزميني
ناآگاهي جز عمده‌اي ، علت وي دلتنگي اين درحقيقت اما
پهناور جهان وثغور حدود كه نداشت روزگارش جغرافي‌دانان
گشودن براي را وسيعي بخشهاي هنوز اسكندر.نمي‌دانستند را
فرصتي چنين محدودزمانه‌اش امكانات اما داشت ، اختيار در
آنكه بي جهان ، فتح كار امروزي دنياي در.نمي‌داد او به
را عظيم پروژه اين و رسيده اتمام به باشد ، داشته سرداري
برعهده Multinational Corporationمليتي چند شركتهاي
تحقق جامه خود برخيالات نتوانست بزرگ سردار هيچ.گرفتند
روم ، امپراطوري از صحبتهايي تنها امروزه بپوشاند ،
است ، حاكم زبانها بر بريتانيا وامپراطوري رايش ناپلئون ،
شركتهابه اين امروزه كه را چيزي نتوانست كدام هيچ اما
نظامي حربه كمترين با آنهم ببخشند ، تحقق رساندند ، انجام
از سياسي قدرت كه بود گفته مائو زماني.كشتار و قتل و
قدرت ، اين گفت ، بايستي پاسخ در اما برمي‌خيزد ، تفنگ لوله
وسايل بر وسلطه كنترل امكان از بلكه اسلحه ، لوله از نه
چنين نتيجه در.مي‌شود ناشي جهان ، سراسر در ثروت توليد
به اكنون عظيم ، وشركتهاي كمپانيها سوي از بزرگي كار
كه ،"مرزها" مقوله ديگر شركتهايي ، چنين سردمداران ادعاي
دست از را خود تاريخي اهميت است ، بوده ملتها جدايي عامل
IBM بزرگ شركت رئيس كه ندارد تعجبي حيث اين از داده‌اند ،
كشور از را كشوري كه مرزهايي تجاري ، نظر از":مي‌گويد
استوا ، خط مانند هستند فرضي خطوطي مي‌كنند ، جدا ديگر
مردمان كه مصلحتي علامت‌گذاريهاي جز نيستند ، چيزي اينها
جدا يكديگر از فرهنگي هويت و زبان حكومت ، اعتبار به را
مليتي چند شركتهاي (ص 14 ومولر ، 1363 ، بارنت) "مي‌كنند
در اساسي عامل گرفتن 3 اختيار در ضمن امروزي ، جهان در
تامين توليد ، تكنولوژي يعني بين‌الملل ، اقتصاد عرصه
دگرگون راه در گسترده ، گونه‌اي به وبازاريابي ، سرمايه
معنا ، اين به.گذارده‌اند قدم جهان سياسي اقتصاد كردن
اين جز معنايي واقع در توليد ، كردن المللي بين مفهوم
در دنيا ، وخدمات ازكالاها بيشتري چه هر بخش كه ندارد
بگيردودر صورت مختلف كشورهاي از بيشتري چه هر تعداد
ناديده پيش از بيش ملي ، مرزهاي هم عظيم توليد فرايند
گونه‌اي به البته اقتصادي تكثرگرايي اينشوند گرفته
صاحبان كلان منافع نخست وهله در كه مي‌شود اجراء و طراحي
نخبه گروه يك شركتها ، اين صاحبانگردد تامين شركتها اين
چند شركتهاي ازسوي شده اتخاذ سياستهاي كه اند(اليت)
قرار خود طبقاتي حاكميت دوام براي شرطي" را مليتي
(ص 12 كلايرمونت ، 1376 ، ) ".داده‌اند
نيافته‌اند فاحشي تغيير چندان نخبه ، اقليت اين حقيقت در
كلايرمونت ، نظر به چندمليتي شركت صدها حضور ، وجود با و
شده متمركز بزرگ شركت دست 200 در تنها جهان اقتصادي قدرت
داننوا والتر چون افرادي كار ادامه شركت دويست اين.است
گفته (1909) بيستم قرن آغاز در كه آلماني‌اند ثروتمند
سرنوشت مي‌شناسند ، را همديگر همه كه مرد ، سيصد":بود
".مي‌كنند رهبري را (جهان)و اروپا قاره تمامي اقتصادي
(ص 12 پيشين ، مونت ، كلاير)
و عمده چندكار هر:امروز تا گذشته از مليتي‌ها چند -
رشد سو ، اين به دوم جهاني جنگ از شركتها ، اين اساسي
از را شركتها اين پاي جاي مي‌توان اما است ، گرفته ورونق
تعداد كه بود قرن همين ابتداي از.گرفت سراغ قرن 19
نهادند ، گام خود مرزهاي فراسوي به وشركت ، كمپاني معدودي
.بودند "ژيلت"و "وستينگهاوس" سالها اين در آنها مهمترين
وسيعي چندان ابعاد شركتها اين بين‌المللي توليد اما
.شد شروع بيست قرن دوم درنيمه گري سلطه اين بلكه نداشت ،
به شركتها اين پيدايش سياسي ، اقتصاد آگاهان نظر از
طريق از را داران سرمايه كه است بوده روندي همان تداوم
اوليه مواد ارزان منابع از استفاده سوي به آزاد رقابت
يك از تا كشاند ، نيافته توسعه دركشورهاي كارارزان ونيروي
از و كنند تامين خودرا صنايع نياز مورد اوليه مواد سو
توليد محصولات مصرف بازار صورت به را كشورها اين ديگرسو ،
توسط "عمدتا كه بود مرحله‌اي اين و آورند ، در خود شده
سرمايه‌داري ادامه شركتها اين.گرديد مشخص كالا صدور
سرمايه صدور آن در و رسيده انحصاري حالت كه‌به بودند
.است يافته حياتي اهميت
جز نيست ، چيزي واقع در شركتها اين توسعه" عبارتي ، به
از كه آن فزاينده وتمركز سرمايه انباشت روند شدن كامل
رشد به نياز اين.مي‌شود ناشي آن مداوم رشد به نياز
(صص 1716 رهنما ، 1357 ، ) ".است سرمايه ذاتي خصوصيت مداوم ،
خود ، تاريخي صيرورت در چندمليتي شركتهاي بهتر ، عبارتي به
آن طي كه بوده‌اند سرمايه‌داري تحول در منطقي مرحله يك
شكوفا عيني طور به سرمايه‌داري نظام ذاتي گرايش‌هاي
كرده تبيين ماركس كسي ، هر از بهتر را خصيصه اين.مي‌شود
مجبور را موءسسات سرمايه‌داري شرايط وي عقيده به ;بود
عبارتي به.يابند گسترش "دائما كه مي‌كند
سوي از.است سرمايه ميزان افزايش مستلزم توليدسرمايه‌داري
دستهاي در سرمايه تراكم موجب سرمايه ، انباشت فرايند ديگر
جهاني بازار حضور نهايي مرحله در و مي‌گردد وكمتر كمتر
.مي‌كند تامين را سرمايه‌داري توليد حياتي وركن پايه
(ص 137111 مگداف 1369 ، :به كنيد نگاه)
ايجاد به ابتدا دائم رشد خصيصه با سرمايه‌داري نظام
تراكم با اما.نمود اقدام اروپا قاره در محدود شركتهاي
ديگر سرزمينهاي در گام بازار ، محدوديت و شركتها اين كار
سرزمينهاي يعني وغرب وشرق جنوب سمت به حركت اين گذاشت ،
درجنوب مليتي چند شركتهاي اولين.بود نخورده ودست بكر
استخراج و كشاورزي ، محصولات بخش در گذاري سرمايه برروي
رشد از حاصل تقاضاي مقابل در تمركزيافتند ، خام مواد
محصولات جهت مناسبي بازار صنعتي ، كشورهاي در صنايع
سال 1914 در مثال براي.كرد فراهم جنوب ومنابع كشاورزي
حدود 70 كشاورزي محصولات و نفت معدن ، از بهره‌برداري
.مي‌داد تشكيل را امريكا مستقيم خارجي گذاري سرمايه درصد
حال در دركشورهاي مستقيم ، خارجي سرمايه‌گذاري تركيب
از امريكا ويژه به شد ، متحول جهاني جنگ دو بين در توسعه ،
جهاني جنگ كه سال 1939 تا ترتيب اين به.لاتين آمريكاي
در خارجي صنعتي موءسسه دويست حدود مي‌شد ، آغاز دوم
مستقر موءسسات كل دوسوم كه كرد پيدا حضور لاتين امريكاي
.مي‌شد شامل را توسعه حال در دركشورهاي
كه ، آن پيامدهاي نتيجه در و دوم جهاني جنگ از پس
شركتهارشد بود ، آن ترين عمده وتكنولوژيك اقتصادي تغييرات
جنگي ، نيازهاي توليد "مثلا.كردند پيدا آوري سرسام
بيشتر تراكم وبه كرد ثروتمند را امريكا اقتصاد غول‌هاي
مستقيم و غيرمستقيم تقاضاي اثر در.شد منجر اقتصادي قدرت
هم باز پيكر ، غول شركتهاي نظامي ، كالاهاي جهت حكومت ،
در Super giantپيكرها غول ابر صورت وبه شدند بزرگتر
گسترش امر در پرسنلي ، و زياد ، مالي سرمايه‌گذاري آمدند ،
و حمل ارتباطات ، زمينه در مهمي پيشرفتهاي موجب تسليحات
تازه فرصت‌هاي ايجاد در خود عوامل اين شده وكامپيوتر نقل
تحول از جديد فاز اين در پسگذاشت تاثير سرمايه‌گذاري
شركت بهتر كاركرد در را عامل چند توان مي سرمايه‌داري ،
-سريع‌تر ، 2 هوايي ونقل حمل-1 دانست موءثر مليتي چند هاي
.اقتصاد بازار در كامپيوتر حضور -پيشرفته3 ارتباطي طرق
روند مثل توسعه حال در كشورهاي در سياسي اتفاقات
در رقابت براي جديدي فرصت‌هاي نيز ، استعمارزدايي
بيشتر كه آنجايي از.كرد ايجاد سرمايه‌گذاري و بازرگاني
بودند ، كرده پيدا توسعه و رشد متحده ايالات در شركتها اين
نيز ، جهان اكناف و اطراف در امريكا گسترده نظامي حضور
رادر درها تنها نه كشور ، اين نظامي قدرت به توجه با
بلكه كرد ، باز يافته توسعه ونيز نيافته توسعه كشورهاي
نسبت (امريكايي "خصوصا) خارجي سرمايه‌گذاران به همچنين
.داد اطمينان بيشتر ، امنيت امكان به
كه را تعدادموءسساتي قدرت ، روزافزون تراكم سرانجام"
روزبه.داد افزايش داشتند ، المللي بين سطح در توانايي
تكنولوژيهاي كمك به كه پيكري غول عظيم شركتهاي روز ،
وابسته شركتهاي از گسترده‌اي تعداد بر مي‌توانستند جديد ،
صص پيشين ، مگداف ، )"شد افزوده باشند ، داشته مركزي كنترل
(125124
يكديگر در ادغام كار به عمده شركتهاي هشتاد ، دهه آغاز با
و ورشكستگي از فرار براي جديدي حربه اين و پرداختند
اقتصاد نظام بحرانهاي درمقابل بيشتر سود كسب درمقابل
- دولت" و "شركت-شركت" ديپلماسي خصوص اين در بود ، جهاني
قرار همسو با.آمد كار به شركتها زني چانه امر جهت " شركت
معناي به سرمايه‌داري تحول و رشد كنار در شركتها دادن
متروپل كشورهاي از "سرمايه" تحول نحوه اثقال خروج
سه فرايند اين داد ، تشخيص گانه‌اي سه دوره‌هاي مي‌توان
شكل به را امپرياليسم تكامل تاريخ درنهايت كه گانه
پولانزاس نيكوس زبان به كرد ، كامل مليتي چند شركتهاي
آغاز نوزدهم قرن اواخر از كه:انتقالي فاز-از1 عبارتند
مرحله اين در.مي‌يابد ادامه جهاني جنگ دو بين عصر تا و
و آزاد رقابت سرمايه‌داري بين ناپايدار تعادلي
سرمايه‌داري توليد وشيوه دارد وجود انحصاري سرمايه‌داري
را امپرياليستي زنجير سلطه يافته ، گسترش خارج سوي به
از فاز اين امپرياليسم ، تثبيت فاز -مي‌كند20 پايه‌ريزي
تحكيم با همراه كه بحران 1930 از و آغاز دوجنگ بين دوران
اين كه امپرياليسم ، جاري فاز -مي‌يابد30 تداوم فاشيسم
تغيير با فاز اين است سو اين به دوم جهاني جنگ از فاز
سرمايه مرحله اين دراست همراه وپيرامون متروپل روابط
.مي‌گردد اعمال مليتي چند شركتهاي سوي از ويژه انحصاري
از عبارتند فاز اين در سرمايه شدن بين‌المللي ويژگيهاي
كشورهاي در بخصوص سرمايه يك بهره‌كشي پايگاههاي ايجاد
تحت مختلف كشورهاي سرمايه‌هاي تركيب سوي به تمايل مختلف ،
-صص 183 پولانزاس ، 1357 ، ) ".واحد اقتصادي مالكيت يك كنترل
آغاز ميلادي ، هشتاد دهه آغاز شديم ، متذكر همچنانكه (166
شركتهاي توسط كوچكتر شركتهاي تصاحب يا شركتها ، ادغام
به 37 نزديك ميلادي نود دهه آغاز از"است بوده عمده
نمايندگي‌هاي و شعبه هزار با 170 مليتي چند شركت هزار
در قدرت حال عين در.گرفته‌اند چنگ رادر جهان اقتصاد خويش
مونت ، كلاير)".است گرديده متمركز بزرگ شركت دست 200
(ص 12 پيشين ،
متمركز صنعتي عمده كشور در 9 تنها شركت دويست اين
آمريكا است ، مجهز بزرگ شركت به 62 ژاپن "مثلاشدهاند
به 11 ، انگلستان به 19 ، فرانسه ، به 23 آلمان به 53 ،
به 4 هلند و به 5 ايتاليا به 6 ، كره‌جنوبي به 8 ، سوئيس
به كه انحصاري رقابت عنصر حضور اثر در.مجهزند مورد
در مذكور مي‌گردد ، شركتهاي منجر شركتها ادغام و اخراج
كه است بوده رقابتها همين اثر دريكديگرند با دائم نزاع
به 53 درسال1982 مورد از 80 آمريكايي شركتهاي شمار
شركت از 18 انگلستان در يا و يافت كاهش سال 1995 در مورد
در "دوو" شركت رقابت عرصه در.آمد پايين شركت سقف 11 به
است توانسته دلار ميليارد بر 52 بالغ فروش با جنوبي كره
نستله يا يونيلور -كانمانسو -نشيمن مثل مليتي‌هايي چند
-سالهاي 1996 بين جهت اين از.بگذارد سر پشت را سوئيس
شده افزوده درصد سالانه 15 شركتها ادغام تعداد به 1986
"مثلا كرد ، ارائه ديگري مثال مي‌توان مورد اين در.است
ساندوز شركت دو ادغام از در 1996 كه نوارتيس دارويي شركت
دارويي غول دومين به تبديل و آمد ، پديد گايگي-سيبا و
بوده دلار ميليون كار ، 95 اين دلال حق‌الزحمه كه شد جهان
شركت سرمايه‌گذاري توان ادغام ، اين نتيجه دراست
افزايش دلار ميليارد به 82 دلار ميليارد از 63 نوارتيس
.يافت
است ، بوده هزار حدود 7 سال 1970 ، آستانه در شركتها تعداد
سال پايان در دونبووا آلن كه آماري براساس امروزه اما
كمپاني با 206000 شركت هزار از 40 بيش كرده ارائه 1997
تحت (نفر ميليون يا 73) را جهان جمعيت %تنها 3 كه فرعي
".دارند خود پوشش
فرا شركتهاي ويژگيهاي خصوص در:مليتي‌ها چند ويژگي -
اداره Oligopoly اليگوپولي صورت به كه امروز ، مليتي
و شعب همچنين.دارد خاص اهميت شركتها اين بزرگي مي‌شوند ،
فعاليت به مختلف جوامع در نيز آن به وابسته شركتهاي
بر بالغ شركتها اين سالانه فروش ترتيب اين به مشغولند ،
اختيار در به مي‌توان خصوص اين دراست دلار ميليون صدها
سال در" كه كرد اشاره شركتها اين عظيم بودجه‌هاي داشتن
خدمات و كالاها جهاني صادرات تمام مقدار از بيش 1996
ميليارد بر 132 بالغ كه موتورز جنرال بودجه ".است بوده
بودجه.است اندونزي ملي ناخالص توليد از بيش دلاربوده ،
ناخالص توليد از بيشتر (دلار ميليارد 3/100) فورد شركت
ناخالص توليد از بيش تويوتا ، بودجه.است تركيه كشور
توليد سهم از بيش بودجه يونيلور شركت همچنين.است پرتغال
بيش بودجه‌اي Nestle نستله شركت و دارد پاكستان ناخالص
كلاني بودجه‌هاي چنين نتيجه در.دارد دراختيار مصر از
مبارزه به را دولتها ملي حاكميت شركتها ، اين اكثر كه است
كه دارند اختيار در بودجه اندازه‌اي فرامي‌خوانند ، به
آن نمونه) اندازند ، راه به كودتا كشورها در مي‌توانند
تطميع راحتي به را سياستمداران يا ،(است شيلي در ITT
.نمايند فلج سرعت به را حكومتها امور همينطور و كنند
كشورهاي در فعاليت شركتها ، اين بارز ويژگيهاي ديگر از
تابعه شركت يا (Branch) شعبه طريق از كه است ديگر
صورت به اغلب فعاليتها ، اين.مي‌كنند عمل (Affiliate)
علاوه اما.اند(Direct Investment) مستقيم سرمايه‌گذاري
فروش "مثلا كه غيرمستقيم نوع از مستقيم ، سرمايه‌گذاري بر
سومي جهان جوامع به Management Services مديريتي خدمات
در شركتها فعاليت ويژگي.مي‌برند بهره است ، آن عمده
تفكيك دسته دو به فعاليت نوع حيث از ديگر كشورهاي
يعني است ، توليدي مليتي چند شركتهاي يكي:مي‌گردد
از توليدي تاسيسات مالك كشور يك از بيش در كه شركتهايي
و غيره‌اند و نفت پالايشگاههاي معادن كارخانجات ، جمله
چند شركتهاي ديگريدارند كنترل تحت موءثر بطور را آنها
را خود كشور داخل در شده توليد محصولات كه تجاري مليتي
.مي‌فروشند شركتها ساير به
با كهاست مصرف ايدئولوژي شركتها ، اين ديگر بارز ويژگي
زندگي سبك تشابه‌سازي به جهاني ، همگون فرهنگ نوعي ارائه
مصرف بازار ايدئولوژي اين.است پرداخته دنيا جاي همه در
و اعمال مذكور شركتهاي طريق از گوناگون سبكهاي به كه
جهان فقير توده‌هاي براي بانتجي قول به مي‌گردد ، تبليغ
تاثير به بي‌شباهت كه دارد عمده سياسي اثر يك سومي
كليسا ، تاثير اگر اما".نيست پيشين قرون در دولتي كليساي
بهشت ، وعده دادن با را زمين سيه‌روزان كه بود آن "احتمالا
دادن با جهان سراسر در تبليغاتي آژانس‌هاي مي‌كرد ، آرام
به است ، موجود حالا همين و جا همين كه چيزهايي مصرف وعده
بارنت ، 1363 ، جي) ".مي‌فروشند آرام و قرار تشنه توده‌هاي
(ص 289
در الكترونيك طريق از استعمارگري يا الكترونيك گري بدوي
هويتهاي قمع و قلع با مليتي ، چند شركتهاي امپرياليسم
واجد كه است خصوصي به زندگي دهنده اشاعه بومي ، و جمعي
سرمايه‌داري عصر در كمپانيها اين براي سود بالاترين
خصوص اين در (پستمن ، 1373 به كنيد نگاه).است پيشرفته
فوق كه گفت كائوتسكي تئوري در بازانديشي با مي‌توان
عملي كمپانيها اين سوي از Ultra-Imperialism امپرياليسم
.آنهاست ابزار بهترين شركتها ادغام عمل كه است ، شده
از تعريفي به مي‌توان اكنون ويژگي‌هايي چنين ارائه با
است شركتي مليتي چند شركت":پرداخت مليتي چند شركتهاي
قرار كشور يك در مادر شركت عنوان به آن مركزي ادارات كه
.است خارجي كشور چند در آن تابعه شركتهاي عمليات و گرفته
مي‌خواهد كه است اين در مليتي چند شركت يك اساسي مشخصه
صص مولر ، 1357 ، ) ".برساند مادر شركت به را سود حداكثر
مجموعه‌اي" مليتي چند شركتهاي ديگر عبارت به (120101
يك تحت كه است توليد وسايل از يافته سازمان و يكپارچه
و موءسسات ضمن در و مي‌شود اداره سياست‌گذاري واحد مركز
است ، پراكنده مختلف سرزمينهاي از كه را مختلفي تاسيسات
(ص 18 رهنما ، 1357 ، ) ".مي‌نمايند كنترل
دارد ادامه
|
