قرآن درباره جامع اثري
خراساني زاده واعظ محمد آيت‌الله با گفتگو در
و القران اللغه فقه في المعجم" كتاب انتشار انگيزه به
(بخش واپسين) "البلاغه سر
واعظ محمد آيت‌الله با گفت‌وگو نخست بخش در :جستارگشايي
با اسلامي ، پژوهشهاي بنياد قرآن گروه مدير ;خراساني زاده
بهترين و جامع‌ترين از يكي درباره توضيحاتي به اشاره
رسيد ، چاپ به آن اول جلد "اخيرا كه قرآني دانشنامه‌هاي
تفسيرها ، تمامي دربردارنده دانشنامه اين كه شد عنوان
...و قرآن معاني و بلاغي وجوه شرح قرآني ، واژه‌پژوهيهاي
خوانندگان تقديم كه گفت‌وگو اين بخش واپسين در.است
اين اختصاصات و ويژگيها از ديگر برخي به مي‌شود ، گرامي
.است شده پرداخته جامع اثر
معارف گروه
دهيد؟ ادامه "لطفا را قبلي مبحث :همشهري
و اسلوب همان با نظائره و القرآن وجوه:چهارم:زاده واعظ
.زمان رعايت
معاني و كلمات ريشه از اين‌جا در اللغويه ، الاصول:پنجم
با همديگر از انشعاب كيفيت از و آن از ناشي معاني و اصلي
مي‌شويم ناچار گاهي و مي‌شود بحث لغوي ، ذوق از كمك‌گيري
فعل ، يا مصدر نه است اسم كلمه اصلي ماده شويم معتقد كه
نه و است "اذن" از منشعب "اذن" ماده گفته‌ايم اينكه مثل
ديدگاههاي و است ابتكاري "كاملا مباحث قبيل اين "اذن"
لغات قبيل اين در گاهي مي‌گشايد ، ما برروي را گسترده‌اي
بحث سامي لغات ديگر در لغت ريشه از اعلام در بخصوص
.مي‌شود
معجم اين سر عنوان همين در كه القرآني الاستعمال:ششم
آن به قرآن اهتمام حسب به ماده هر كلمات حجم و است نهفته
گاهي و زياد ماده‌اي يا لفظي گاهي مي‌شود ، اندازه‌گيري
الفاظ با معني يك يا آمده قرآن در يك‌بار فقط حتي كم ،
آگاه اسراري به را ما آنها بررسي كه آمده ، گوناگون
"صرفا "ابا" مانند لفظ ، يك بردن به‌كار گاهي و مي‌كند
خود اين و است شده برده به‌كار آيات فواصل رعايت به‌لحاظ
.كرده‌ايم بررسي آنرا "المدخل" در كه است لطيف بحثي
و كلمه اعجاز سر "القرآني الاستعمال" بحث در كلي به‌طور
ديگر ، ماخذ در كيفيت ، اين به و است نهفته قرآن سياق رمز
.است نيامده "القرآن اعجاز" و "مفردات" كتب مانند
از برگزيده و نخبه جمعي معجم ، اين تدوين در ما همكاران
در كدام هر كه دانشگاهند فارغ‌التحصيلان و حوزه فضلاي
همكاري قرآن گروه با زمان ، از برهه‌اي در يا مدت تمام
در تفصيل به هركدام شايستگي‌هاي و كار نحوه و داشته‌اند
استادان از تن چند آنان بين در.است آمده كتاب مقدمه
سهم كتاب ويراستاري و تصحيح و تنظيم در كه هستند عراقي
.دارند بسزايي
اختصار به نيز المعجم كتاب مدخل با رابطه در:همشهري
دهيد؟ شرح
در است فصل چند شامل جلد اين "المدخل":زاده واعظ
لغوي ، مباحث نصوص ، به راجع يا آن ، مواد و كتاب با ارتباط
ادوات ، اعلام ، قصص ، قرآني ، اساليب يا اعجاز ، و بلاغي
به مربوط يا آيات ، عدد و مدني و كلي سور و آيات قرائات
.كشف‌الاياتهاست و قرآن و لغوي مهاجم كتاب ، مصادر
كتاب بخش مشروح‌ترين "مطمئنا المعجم كتاب مباحث:همشهري
را بخش اين دارد امكان درصورتي‌كه مي‌باشد ماجرا اصل و
دهيد؟ توضيح
مي‌كنم سعي سوءال ، اين پاسخ گستردگي دليل به:زاده واعظ
درباره بحث -دهم1 پاسخ خلاصه به‌طور و به‌ترتيب
كلمه در تحقيق با حاضر ، عصر در و قديم در "فقه‌اللغه"
بررسي و فقها اصطلاح در و سنت كتاب در و لغت در "فقه"
و برده به‌كار را "فقه‌اللغه" تعبير اين كه كسي نخستين
سطح در معاصرين و قدما نزد علم اين مباحث از چكيده‌اي
.آنان ديدگاههاي فرق و جهان
خود جاي معجم اين تا آنها ، انواع و قرآني علوم معرفي -2
اولين‌بار ، براي فصل اين در كند ، پيدا علوم آن ميان در را
علوم علوم‌للقرآن ، :شده‌اند تقسيم دسته به 3 قرآني علوم
كدام‌يك كه آنها شرح و حول‌القرآن علوم و في‌القرآن
و آن از خارج يك كدام و است متعارف قرآني علوم به مربوط
كرده‌ايم ثابت بخش اين در.است ادبي فنون ديگر به مربوط
نشات قرآن از گونه‌اي به "لغت علم" حتي عربي ادب علوم كه
فقه‌اللغه" علم به را بحث اين بالاخره و گرفته‌اند
گروه در كه بگويم جا همين در.داده‌ايم پايان "القرآن
مباحث شامل "علوم‌القرآن في نصوص" به‌نام كتابي قرآن ،
زمان به‌ترتيب كدام هر نصوص گردآوري با قرآني گوناگون
.مي‌شود تهيه
كتب ديگر با "المعجم" كتاب ميان تفاوت بيان به‌لحاظ -3
تفسير تاريخچه علم ، اين سابقه شدن روشن نيز و مفردات
تاكنون ، تابعين و صحابه و (ص)اكرم رسول عصر از را لغوي
آن انواع به باتوجه كرده‌ايم بيان "مشروحا قرن ، به قرن
همه كه نظائر و وجوه معاني‌القرآن غريب ، مفردات ، مانند
تفاوت هم با اما كند ، منتشر قرآن ، لغات شناخت هدف در
به‌طور كتب اين بيشتر اينكه به توجه با نيز و دارند
.هستند معجم اين منابع از غيرمستقيم يا مستقيم
نيز و قرآن در آن وجود سر و غريب معني فصل ، اين در
و شده نقل (ص)اكرم رسول از الفاظ اين‌گونه تفسير در آنچه
مسائل" مانند رسيده ما دست به باب اين در كه اثري اولين
به برسيم تا آن از پس آثار و عباس ابن از "ازرق نافع‌بن
علم ريشه‌هاي و (م 209) عبيده ابي "مجازالقرآن" كتاب
"القرآن اعجاز" كتاب دستمايه "مسلما كه آن در قرآن بلاغت
"علم‌البلاغه" به‌نام علمي پيدايش منشا سرانجام و جاحظ
قرن در (م 471) جرجاني عبدالقادر توسط "بعدا كه گرديد
و علم اين علماي معرفي نيز و رسيد خود كمال به هجري پنجم
ادب وضعيت شرح كلي ، به‌طور و ديگري از هركدام تاثر حدود
علوم ميان كه رابطه‌اي و هجري چهارم و سوم قرن در عربي
به‌طوري‌كه داشت وجود هنگام آن در ادبي علوم و قرآني
علوم و قرآن با كه مي‌شد يافت لغوي يا نحوي دانشمند كمتر
.باشد ناآشنا آن
سخن آن ، كتابهاي و "القرآن معاني" اصطلاح از سپس
تاريخچه و "النظائر و الوجوه" اصطلاح از نيز و گفته‌ايم
را "المدخل" فصول ترين مبسوط كه اين‌قبيل از مباحثي و آن
.مي‌دهند تشكيل
از عظيمي بخش حاوي كه قرآن بلاغي و لغوي تفاسير معرفي -4
بررسي نيز و هستند معجم اين مهم منابع از و قرآن لغات
اقتباس حدود و هركدام مزاياي بيان و آنها اساليب اختلاف
المفسرين امام تفسير با فصل اين.يكديگر از تاثيرشان و
مهم‌ترين هرچند] است بعدي تفاسير مادر كه (244310) طبري
[است بسيار آن در لغوي مايه‌هاي اما است ماثور تفسير
طائفه شيخ طوسي ، شيخ -تبيان تفسير سپس مي‌گردد ، آغاز
و معتزله پيشواي (م 438) زمخشري كشاف و اماميه
مفاتيح" و اماميه بزرگان از (م 548) طبرسي مجمع‌البيان
و خود زمان در اشاعره پيشواي (م 606) رازي فخر "الغيب
تفسيري آثار به برسد تا آنان از پس مهم تفاسير همچنين
.گيرند قرار بررسي مورد يك به يك معاصرين
و اساليب و عرب لغت فرهنگهاي معاجم مهم‌ترين معرفي -5
به توجهشان اندازه و كدام هر اعتبار حدود و امتيازات
از مهمي بخش كه آن ، جديد يا قديم معني به "اللغه فقه"
با فصل اين است بديهي.مي‌دهند تشكيل را "المعجم" مواد
و مي‌شود آغاز (م 175) احمد بن خليل "العين" كتاب در بحث
مقاييس" و (م 393) "جوهري اللغه صحاح" به راجع "بعدا
تا (م 458) رسيده ابن "المحكم"و (م 395) فارس ابن "اللغه
لغت كتب و او "قاموس" كتاب و (م 817) فيروزآبادي به برسد
عالم در را محققان فصل ، اين مي‌كنيم ، بحث آن ، از پس
تحول نيز و فرهنگ‌نويسي تحول و مي‌دهد سير لغوي معاجم
.مي‌كند بازگو را لغت علم
قرآن اعجاز وجوه كلي طور به و بلاغي و لغوي اعجاز شرح -6
بارزترين ما نظر به كه "تفصيلا آن بلاغي اعجاز و "اجمالا
.مي‌كرد تحدي آن به نزول ، هنگام قرآن كه بود اعجاز وجه
از و قرآن اعجاز از ما درك مساله‌مقدار فصل ، اين در
نيز و مي‌شود بحث سوره و آيه و جمله كلمه ، اعجاز
معجم اين هدف با و بردارد در را قرآن لطائف برجسته‌ترين
اصطلاحات اختصار به فصل ، اين پايان در.است مناسب "كاملا
به معجم اثناي در كه "بديع و بيان معاني ، " بلاغت علوم
.مي‌گردند بيان مي‌آيند كار
بلاغي اعجاز از بابي خود كه آيات باسياق الفاظ تناسب -7
از "مكررا معجم اين در و شايع مفسران بين در و است قرآن
و لفظ بين رابطه كلي طور به فصل اين در.است شده بحث آن
لغت علماي آنچه نيز و زبانها ساير در و عرب لغت در معني
و گفته‌اند لغات تحول و سير و پيدايش در حال و گذشته در
.مي‌شود بحث قبيل ، اين از مباحثي
و فواصل به بحث آيات سياق با كلمات مناسبت درباب گاهي -8
مفسران از برخي كه مي‌كشد ، آيات آخر الفاظ يعني آيات روي
موضوع اين به راجع لهذا كرده‌اند مطرح را آن طبرسي مانند
علوم علماي حاليكه در كرده‌ايم بحث "مشروحا (آيات فواصل)
كند ، پيدا شباهت شعر با قرآن مبادا اينكه ازباب قرآني ،
خود اين و نداده‌اند قرار بحث مورد بايد چنانكه آنرا
.است ابتكاري و مفيد بحثي
اشاره نحو به قدما كلام در كه قرآن عددي اعجاز مساله -9
به‌صورت "نوفل عبدالرزاق" مصري دانشمند توسط ما عصر در و
او از كوچك كتاب جلد تاكنون 3 و گرديده مطرح مستقل علمي
يك از خالي آن مباحث از برخي گرچه كه است يافته انتشار
را مساله اين ما است توجه قابل اما نمي‌باشد ، تكلف نوع
كتاب در دانشمند آن كه كلماتي فهرست همراه مستوفي طور به
از نوع اين اعتبار حدود و داده قرار بحث مورد آورده خود
(المعجم) كتاب "القراني الاستعمال" بحث در كه را اعجاز
نظريه از مناسبت ، به و كرده‌ايم روشن گرديد ، مطرح بارها
داده ، قرار قرآن آيات محور را عدد 19 كه خليفه دكتررشاد
.كرده‌ايم بحث
بلاغت و قرآن لغات در آنها نقش و قرآني قرائات مساله -10
در عربي ادب علماي و پيشينيان نزد قرائت علم اهميت آن ،
آنها اعتبار حدود قرائات ، اختلاف منشاء و ريشه حاضر عصر
هم برخي و مي‌دانند متواتر را آنها علم اين علماي كه
قرائات رابطه حدود و داده قرار خدشه مورد را آنها تواتر
اعجاز با قرائات رابطه كلي طور به و عرب ، لهجه‌هاي با
تفسير در طبرسي كه "القرائات علي الحجه" علم با و قرآن
اين در مباحث ، اين همه است داشته خاصي عنايت آن به خود
.است گرفته قرار بررسي مورد فصل
گرديده تاليف آن درباره كتابهايي كه قرآني الخط رسم -11
علما ميان كه نظري اختلاف و است قرآني علوم از يكي خود و
الفاظ ضبط با آن ارتباط لحاظ به دارد وجود آن اعتبار در
.است گرفته قرار بحث مورد فصل اين در قرآن ،
و امر مانند باب هر در قرآن اساليب مهم بسيار موضوع -12
ارشاد ، و تشويق انكار ، و توبيخ نفرين ، و دعا نهي ،
و تاكيد تعليق ، و شرط اخبار ، و انشاء سوءال ، و استفهام
و دارد بحث به نياز قرآن اعجاز مانند اينها نحو و مبالغه
كتاب قرآن گروه در و نوشت كتابها باب اين در مي‌توان
اساليب ما شد ، نوشته عرب استادان از يكي توسط ناتمامي
نمونه‌هاي و داده قرار بحث مورد كلي طور به را قرآن
.آورده‌ايم فصل اين در كدام ، هر از بارزي
مصري استاد دو كه است مهمي بحث قرآني ادوات همچنين -13
و الادوات معجم" نام به نوشته‌اند كتاب آنها به راجع
"المفهرس المعجم" كتاب مانند "صرفا كه "القرانيه الضمائر
طور به فصل اين در ما اما آورده‌اند ، گرد را آنها آيات
بحث مورد قرآن در را ضمائر و ادوات بردن كار به شيوه كلي
اعجاز با و قرآن اساليب از بخشي خود كه داده‌ايم قرار
هم قرآن فقهي مسايل در بحث اين.است رابطه در قرآن بلاغي
"بروءوسكم وامسحوا" آيه لحاظ به وضو در غسل يا مسح مانند
.دارد كاربرد قرآن بلاغت مانند
قرآني علوم از يكي خود دارند كه تنوعي با قرآن اعلام -14
تشكيل را معجم اين مواد از يكي كه اين لحاظ به و است ،
خاص روش و گرفته قرار بحث مورد فصل ، اين در مي‌دهند ،
و اشخاص نام از اعم اعلام و اسامي بردن كار به در قرآن
بيان اينها جز و كواكب و اوقات و ماهها و قبايل و امكنه
علماي و مفسران كه الفاظ قبيل اين ريشه نيز و است شده
آنها اكثر درحاليكه مي‌دانند ، عربي را آنها "غالبا لغت
ما خاطر همين به و است شده بحث دارند لغات ديگر در ريشه
و داده‌ايم قرار كار ميزان را آنها تلفظ كلمات ترتيب در
.داشته‌اند توجه بدان ديگران كه را آنها اصلي ماده نه
و است قرآني علوم از علمي موضوع خود قرآني قصص -15
جابه‌جا "المعجم" در ما نوشته‌اند كتابها آنها درباره
در و تفاسير در قصه‌ها اين به راجع آنچه از نمونه‌هايي
قرآن قصه‌هاي روش فصل ، اين در.كرده‌ايم ذكر آمده تاريخ
در آنها نقش و قرآن اساليب از يكي عنوان به كلي طور به
مورد عبرت ، و موعظه و انذار و ارشاد روش در و قرآن بلاغت
.است گرفته قرار بررسي
كتابها و شده بحث بسيار مدني و كلي سور به راجع -16
كلمات مناسبت كه اين لحاظ به فصل اين در ما نوشته‌اند ،
اين دهيم ، ارائه مدينه و مكه در آيات نزول جو با را
در بسا چه و داده‌ايم قرار بحث مورد "تفصيلا را موضوع
گفته‌اند ديگران آنچه با ما نظر سور و آيات از پاره‌اي
كلي اصل بحث اين باشد داشته تفاوت كلمات بررسي از پس
و كلي تعداد بر كه معجم جاي جاي در را ما اعتماد مورد
در خود اين و مي‌نمايد روشن كرده‌ايم ، تكيه كلمات مدني
.دارد نقش نيز تشريع و احكام آيات فهم
كه است قرآني علوم از يكي قرآن ، كلمات عدد و شمارش -17
نوشته‌اند كتابها درباره‌اش و مي‌داده اهميت آن به قدما
و مكه مدينه ، كوفه ، بصره ، قبيل از اسلامي شهرهاي شماره و
"مجمع‌البيان" در طبرسي جمله از كرده‌اند بيان را شام
الفاظ استعمال در ما اينكه به نظر.است داشته عنايت بدان
براي پايه‌اي بحث اين داده‌ايم ، اهميت آنها كميت به
ديگران با ما نظر بسا چه و است "المعجم" مادر برداشتهاي
.باشد متفاوت
در خصوص به دارند نقش آيات شمارش در كشف‌الاياتها ، -18
بحث اين ما سوره ، هر آيات تعداد در و مدني و كلي تشخيص
اولين كرده ، ذكر علم اين تاريخچه همراه مستوفي طور به را
را كشف‌المطالب كتابهاي نيز و هريك روش و كشف‌الايات
شمرده ما كار ضروريات از زيرا داده‌ايم قرار بررسي مورد
.مي‌شوند
انتخاب ملاك و معجم‌اند اين ماده كه كلماتي معرفي -19
از برخي يا دارند اختصاص اسماء و افعال به آيا كه آنها
شامل و است فصل اين در بحث موضوع گرديده ، اعتبار هم حروف
.است معجم اين در بحث مورد كلمات كامل فهرست
با آنها مولفان و معجم اين منابع و مصادر كامل معرفي -20
اول جلد به ملحق فهرست در كه آنها مختلف چاپهاي به اشاره
.است آمده "مشروحا فصل اين در و است شده اشاره آنها به
در كه شما از سپاس با زاده واعظ..آيت‌ا حضرت:همشهري
.كرديد شركت گفت‌وگو اين
گروه از نمايندگي به و خودم نوبه به هم من :زاده واعظ
.متشكرم همشهري روزنامه و شما از قرآن
|
