قرآن عالمان و ما
به كه است بشر به الهي بزرگ هديه كريم قرآن: جستارگشايي
ندارد پاياني آن شگفت‌انگيز معارف (ع)اميرالمومنين تعبير
(1).نمي‌گردد روشن آن وسيله به جز تاريكي‌ها و
در كه كريم قرآن پيرامون مسائلي بررسي به نوشتار اين در
تحليل نيازمند جدا و شده مطرح همشهري روزنامه مقاله چند
.مي‌پردازيم است نقد و
درياي به آنكه قبيل از سوالاتي پاسخ به بحث اين ضمن در
چگونه را آن ژرفاي و يافت راه مي‌توان چگونه قرآن بيكران
فرا خود مطالعه به را همگان قرآن آيا دريافت؟ مي‌توان
در كه است همان قرآن حقايق همه آيا نه؟ يا مي‌خواند
متشابه و محكم معناي درمي‌يابيم؟ آن با اوليه مواجهه
تاملي نيز و متشابهات حقيقت و تاويل به آگاهان و قرآن
و قرآن چيزبودن همه روشنگر و "شئي لكل تبيان" پيرامون
مشخص‌تر براي.پرداخت خواهيم... و قرآن به قرآن تفسير
نقد ، مورد مقالات بر اعتراضها شدن روشن و مرزبنديها بودن
كه مي‌نماييم اعلام و مي‌گيريم بهره پاسخ و پرسش روش از
كه است يادشده مقالات تبع به تخصصي مباحث در گه‌گاه ورود
را آن بودن ملال‌آور محترم ، خواننده دقت اميدواريم
.بزدايد
محدثين جواد
با مردم عموم ارتباط نحوه باب در شيعي عقيده:سوال 1
چيست؟ كريم قرآن
آسمان از آويخته ريسمان و هدايت منشور كريم قرآن:پاسخ
آيات و بزند چنگ آن به بايد نجات و هدايت طالب هر كه است
به توصيه در (ع)معصومين حضرت روايات همچنين قرآن ، كريمه
.است زياد بسيار قرآن با انس تدبرو و قرائت
-مي‌شود داده نسبت گاه آنچه برخلاف -هرگز را قرآن ما
معني به بودن مبهم اساسا و نمي‌دانيم پيچيده و مبهم
كه است عبارت يك در سستي و ضعف نشانه و نارسايي و گنگي
امام.مي‌باشند منزه نسبتها اين از مجيدش ، كلام و خداوند
است ، مبهم خدا كتاب كند گمان هركس":فرموده‌اند (ع)باقر
(2)".است گردانده هلاك (نيز را ديگران) و شده هلاك
قرآن آيات برخي مسلمانان ، همه اقرار به حال عين در اما
فشردگي و اختصار يعني كلام اجمال.است اجمال داراي كريم
در "معنا چند يا دو از يكي وجود احتمال" اصطلاحا يا آن
.است احكام آيات قرآن ، در مجمل آيات روشن بسيار نمونه.آن
اوليه معناي ،"الصلوه اقم":مي‌فرمايد كريم قرآن وقتي
نيايشي برپاداشتن كه مي‌فهمد هركس و است روشن بسيار آيه
كلام اين شرح و تفصيل كه است اينجا سوال اما شده خواسته
ديگر ، تعبير به مي‌كند؟ بيان را آن كسي چه و چيست مختصر
و جوارحي زباني ، قلبي ، نيايش دارد ، فراواني انواع نيايش
ركوع ، مي‌پذيرد متعددي مصاديق خود جوارحي نيايش مثلا
نظر مورد كداميك متعدد ، احتمالات اين از حال...و سجود
كند ، انتخاب را مصاديق اين از يكي هركس:است متعال خداوند
.بياورد دليل ادعايش براي بايد
و امروز تا اول صدر از مسلمانان همه كه است اين مهم نكته
قرآن فقهي مجملات كه متفقند عقيده اين در اسلامي فرق همه
آن از را تفصيلش و داد ارجاع (ص)خدا رسول به بايد را
حكم و فرع صدها استثناء بدون مسلمانان همه.پرسيد حضرت
حكم (ص)اكرم پيامبر عملكرد يا فرمايش استناد به را نماز
(كنيد دقت).مي‌دانند قرآن "صلوه" مصداق و الهي
اهل منابع از كه) بي‌شمار دلايل با شيعه ميان اين در
است معتقد (است استخراج قابل موارد بسياري در نيز تسنن
لذا و سپرده خود اوصياي به را قرآن علم (ص)نبي‌اكرم
.است فرموده ارجاع آنان به خود از پس را مسلمانان
تسنن اهل بزرگان از ديگر تن چند و اصفهاني ابونعيم حافظ
(ع)اميرالمومنين به خطاب كه كرده‌اند نقل (ص)خدا رسول از
:فرمودند
صوتي الناس تسمع و عني تئودي و بعدي من رسالتي تبلغ انك"
(3)"مالايعلمون الله كتاب من الناس تعلم و
را عهدم و مي‌رساني (مردم به) من از پس مرا رسالت تو"
آنها به و رساند خواهي مردم به را صدايم و مي‌دهي انجام
".مي‌آموزي نمي‌دانند خدا كتاب از كه را آنچه
مناقب كتاب در نيز تسنن اهل ديگر دانشمند خوارزمي خطيب
به فرمايشاتي ضمن در كه مي‌كند نقل (ص)خدا رسول از خود
تبيين آنان براي..":نمودند خطاب چنين (ع)اميرالمومنين
تعليم نمي‌دانند قرآن (حقيقت) تاويل از آنچه و مي‌كني
(4)".مي‌دهي
آيات در مسلمانان همه كه شد تصريح اينجا تا:نكته 1
قرآن كنار در را (ص)اكرم پيامبر تبيين و توضيح احكام ،
تعبيراتي چنين با را خود قرآن طرفي ازميدانند لازم
/مائده سوره) (واضح و آشكار يعني) مبين كتاب:مي‌كند وصف
را انسانها كه هدايت كتاب (نساء/74 سوره) نورآشكار (15
مستقيم راه به و مي‌آورد در هدايت نور به تاريكي از
...و(مائده/16 سوره).مي‌كند هدايت
كريم قرآن توصيف كه دارند قبول مسلمانان همه اين بنابر
تبيين با..و هدايت وسيله و مبين كتاب و نور به
خواهيم ادامه در.ندارد تعارضي قرآن ، به نسبت (ص)پيامبر
به نسبت (سني و شيعه از اعم) مسلمانان تبعيت كه ديد
احكام آيات حيطه از فراتر بسيار (ص)اكرم پيامبر توضيحات
.است
كريم قرآن آيات ارجاع در مسلمانان عموم عمل آيا:سوال 2
به محدود آنكه ولو) (ص)خدا پيامبر تبيين و توضيح به
هم قرآني دلايل (نيست چنين البته كه باشد ، آيات‌الاحكام
دارد؟
كه است قرآن آيات از زيادي تعداد عملكرد اين دلايل:پاسخ
.مي‌كنيم اشاره آنها از بعضي به
:است شده خطاب گرامي پيامبر به چنين كريم قرآن در:الف
لعلهم و مانزل‌اليهم للناس لتبين اليك‌الذكر وانزلنا"
فرو تو بر را قرآن ما" يعني (نحل/44 سوره) "يتفكرون
آنها براي شده نازل مردم بر كه را آنچه تا فرستاديم
پيامبر آيه ، اين براساس."كنند تفكر كه باشد روشن‌سازي ،
يعني تبيين و است كريم قرآن تبيين شان داراي (ص)اكرم
كريمه آيه از لطيف نكته دو.دادن توضيح و ساختن روشن
و (ص)پيامبر بر شده نازل قرآن اينكه نخست مي‌شود فهميده
همه بر تعبيري به كريم قرآن پس.است مردم بر شده نازل
مردم همين كه نيست آن مانع وصف اين اما شده نازل مردم
و).بياموزند خدا رسول آن آورنده از را قرآن تبيين بايد
چون مي‌گويند كه است كساني استدلال مبطل نكته كه اين
بدون را آن حقايق همه مردم عموم است ، مردم به خطاب قرآن
آيه صدر در اينكه دوم نكته (مي‌آموزند مبين و معلم
در و شده ثابت (ص)رسول‌الله براي قرآن تبيين شان كريمه
شده داده مردم عموم به آيات در تفكر دستور اين آن پايان
امر با آيات داشتن مبين كريم قرآن منطق در بنابراين است ،
به كه آنان پس ).ندارد مغايرت آن در مردم تفكر به
چون:مي‌گويند عترت پيامبر و قرآن جدايي تز از طرفداري
مردم همه پس داده آيات در تدبر و تفكر به دستور قرآن
همين حتي مي‌فهمند ، را قرآن حقايق همه مبين و معلم بدون
(.نفهميده‌اند هم را قرآني روشن حقيقت
شان كريم قرآن از آيه سه در (لااقل) متعال خداوند:ب
سوره آيه 151.است شده قائل خود پيامبر براي قرآن تعليم
ترجمه.جمعه سوره آيه 2 عمران ، آل سوره آيه164 بقره ،
در خودتان از رسولي كه همانطور":است چنين آيه نخستين
كتاب و بخواند شما بر را ما آيات تا فرستاديم شما ميان
ياد شما به نمي‌دانستيد آنچه و بياموزد حكمتتان و (قرآن)
تلاوت وظيفه از پس شريفه آيه در كه كنيد ملاحظه "دهد
تعليم برمي‌شمارد ، (ص)پيامبر براي شان سه مردم بر قرآن
.نمي‌دانند مردم كه آنچه تعليم و حكمت تعليم كتاب ،
خدا رسول از شرط و بي‌قيد تبعيت قرآن ، در متعددي آيات:ج
به خدا رسول هرچه":مي‌فرمايد مثلا ساخته مقرر را (ص)
پيامبر از هركس" يا (حشر/7 سوره) "بگيريد كرده عرضه شما
(نساء/80 سوره) ".است نموده پيروي خدا از كند ، تبعيت
الهي ، آيات تبيين در پيامبر آموزه‌هاي پذيرش كه است بديهي
.مي‌باشد (ص)اكرم رسول از مطلق تبعيت مصداق يك
مبين به قرآن آيات ارجاع كه شد روشن:دو نكته
مي‌باشد ، (ص)پيامبراكرم آن قطعي مصداق كه (توضيح‌دهنده)
.است مسلمانان همه اجماع مورد ثانيا و قرآن حكم اولا
قابل و همه براي شده نازل و هدايتگر و نور قرآن اينكه
را آن به مراجعه (ص)خدا پيامبر و است همه براي استفاده
بديهيات از اينها بلكه ترديدنيست مورد.كرده‌اند تشويق
در نزاع اصلا و مي‌باشد مسلمانها همه توافق مورد و
ياد اوصاف كه است اين سلفيون برخي سخن اصل.نيست اينجا
فهم در انسانها اينكه و آن داشتن مبين با را قرآن شده
مغاير كنند مراجعه آن معلم به بايد قرآن حقايق از مراتبي
به استناد با كه است اين آنها اصرار تمام.مي‌شمارند
عترت بعد درجه در و (ص)پيامبراكرم كريم قرآن قطعي اوصاف
سخن اصل و.كنند بيرون قرآن ميدان از را حضرت آن طاهرين
از قرآن مفاهيم به بردن پي كه نيست ، اين هرگز نيز ما
ما نيست ، همگان براي قرآن يا و است بالاتر مردم توان
را قرآني حقايق بعضي ولي است همگان براي قرآن مي‌گوييم
الهي قطعي حكم اين و آموخت آن الهي مبين و معلم از بايد
احكام آيات در (لااقل) مسلمانان همه كه گفتيم پيشتر.است
يعني.مي‌جويند (ص)پيامبر از را مجملات توضيح و تبيين
از...و زكات و حج و صلوه حقيقت يافتن در را خود عملا
سخن اين معناي البته و مي‌يابند ، ناتوان قرآن آيات
مردم كه نيست آن (دهيد جلوه مي‌خواهيد كه آنطور)
"حج‌البيت علي‌الناس لله" و "آتواالزكوه" و "اقم‌الصلوه"
حقايق همه همگان كه است اين به اقرار فهمندولي نمي را
.هستند قرآن مبين توضيح محتاج و نمي‌يابند در را قرآن
به قرآن" خودكه مقابل طرف به جمله اين دادن نسبت با آنان
."دارد نياز شناخت واسطه به باشد شناخت وسيله كه آن جاي
به نياز با بودن شناخت وسيله كه مي‌كنند القا خواننده به
آيه (پاسخ 2 در) اما جمعند غيرقابل و متضاد شناخت واسطه
قرآن كه آن ضمن خداوند آن در نحل‌راآورديم‌كه سوره 44
بودن وسيله معنايش كه مي‌داند "مردم بر شده نازل" را
اكرم پيامبر است ، صراحتا مردم فهم شناخت‌و براي قرآن
. مي‌كند معرفي قرآن مبين را
القرآن يسرنا لقد و":مي‌فرمايد خداوندمتعال:سوال 3
"داديم قرار ساده تذكر براي قرآن‌را ما" يعني "للذكر
و معلم داراي قرآن" مي‌گوييد چگونه پس (17/قمر سوره)
؟"است مبين
آيات صريح است معلم داراي قرآن كه اين اولا:پاسخ
:مي‌فرمايد شده ياد آيه:ثانيا.ما ادعاي نه و بوده
و امور همه در نه و است تذكرساده و پند درجنبه قرآن
و خدا به دادن توجه قبيل از اموري شامل تذكر مراتبو
قرآن بودن ساده اگر:ثالثاميباشد اخلاقيات و قيامت
راچه احكام آيات باشد ، مبين از نيازي بي معناي به
قرآن به راجع ديگري آيه در خداوند:رابعا و مي‌كنيد؟
سوره)"يتذكرون لعلهم بلسانك يسرناه فانما ":مي‌فرمايد
قرار ساده تو زبان بر را قرآن همانا" يعني (دخان/58
آيه در كه كنيد توجه ".گيرند پند مردم كه باشد داديم
آيه ، اين در و شد دانسته ساده كريم قرآن تذكري قبل‌جنبه
يعني.است شده دانسته ساده پيامبر زبان بر قرآن مطلق
.مي‌شود قرآن آيات همه شامل حكم اين
به محدود (ص) اكرم بيان‌وتبيين‌پيامبر آيا:سوال 4
است؟ قرآن مجمل آيات احكام‌و آيات
به معطوف را مبين با قرآن بودن همراه موضوع تاكنون:پاسخ
نموديم ، احكام آيات به ميان‌متوجه آن از و آيات‌مجمل
واضحات از محدوده اين مسلمانان‌به عمومي اعتقاد زيرا
(متشابه و)مجمل آيات اولاساير:مي‌گوييم حال.است
و كرسي و عرش و زمين و خلقت‌آسمانها مورد در آنچه مانند
معنا يك از بيش احتمال آنها مورد در و مي‌گويد سخن..
كاملا خداوند مراد تعيين و توضيح به نياز در است ، مطرح
.هستند آيات‌احكام شبيه
مثال يك به شود مجمل‌روشن آيات گستردگي كه آن براي
بحث موضوع اين كه دهيم توجه بايد البته و) مي‌پردازيم
اسراءبه سوره آيه 79 در خداوند(.مي‌طلبد مبسوطي
لك نافله فتهجد الليل ومن":مي‌فرمايد خطاب خود پيامبر
حضرت آن به يعني "محمودا مقاما يبعتك‌ربك ان عمي
معني.مي‌دهد محمود مقام وعده مقابل ودر شب نماز و عبادت
فهم‌است قابل همگان براي و روشن بسيار شريفه آيه اين
آيه اين از كه كند مي‌تواندادعا كسي چه درعين‌حال اما
اما.هيچكس يقينا مي‌يابد؟ در را"محمود مقام" معناي
مقام اين از منظور سني‌معتقدندكه شيعه‌و مفسرين همه
.شفاعت‌است مقام(ص) اكرم پيامبر به الهي شده داده وعده
نقل واحدي آيه‌از اين ذيل خود تفسير رازي‌در فخر
كما الشفاعه مقام انه المفسرون‌علي اجمع" كه مي‌كند
الذي‌اشفع هوالمقام""الايه هذه في (ص)قال‌النبي
اين كه دارند اتفاق‌نظر مفسران همه يعني (5)"لامتي فيه
آيه اين مورد در (ص) خدا رسول چنانكه است شفاعت مقام
امتم‌شفاعت از آن در كه است منظورمقامي" فرمود
".مي‌كنم
كه بدهد توضيحاتي ذيل‌آيات در مبين‌قرآن اينكه:سوال 5
از بطوني اصطلاحا فهميده‌نمي‌شود ، يا آيه ظاهر از
است؟ استوار ومبنايي اساس چه بر نمايد ، بيان را قرآن
(ص)پيامبر كريم ، قرآن كه گفتيم پاسخ 2 در اولا:پاسخ
آن اطاعت و معرفي قرآن دهنده توضيح و مبين و معلم را
آن اگر پس است ، ساخته واجب شرطي قيدو بي‌هيچ را حضرت
استنباط عادي افراد دهندكه نسبت قرآن به را مطالبي حضرت
همه گفتيم چنانكه و است ضروري آن پذيرفتن نمي‌كنند
احكام آيات مثال).پذيرفته‌اند را اعتقاد اين مسلمانان
(.آورديم را محمود ومقام
فراگير بر دلالت كه آياتي‌هست كريم قرآن در:ثانيا
از دارد حقايق‌عالم بر گسترده‌قرآن بسيار وشمول بودن
كه فرستاديم فرو تو بر قرآن‌را ما":فرمود كه اين جمله
براي بشارت و رحمت وهدايت‌و چيز هر براي رسا بيان
"شي‌ء لكل تبيانا" تعبير(89/نحل سوره) ".است مسلمانان
آيه اين در كه "چيز همه براي رسا و آشكار بيان" يعني
.است موردقرآن در برانگيزي تامل بسيار توصيف آمده ،
و شرح يعني "شي‌ء كل تفصيل" قرآن ديگري ، آيه همچنين‌در
...و (يوسف/111 سوره) است شده دانسته چيز همه بيان
محدود آيات‌فوق در را"چيز همه" اگر حتي كه است بديهي
ياد تفصيل و شرح هم ديني‌بدانيم ، باز حوزه‌امور به
فهميد ، پس آيات ظاهر از رانمي‌توان آيات اين در شده
در كه بيكران‌را حقايق كه‌اين اين جز نمي‌ماند چاره‌اي
.بياموزيم قرآن معلم دارد ، از وجود خدا اقيانوس‌كتاب
تبيين‌آيات‌را شان و قرآن حقايق به علم شيعه:سوال 6
نيز (ع) معصومين ائمه براي(ص) اكرم پيامبر بر علاوه
چيست؟ عقيده اين دليل است ، قائل
اشاره آنها از يكي به متعدد دلايل ميان از:پاسخ
منابع در حديث‌حتي اين.است "ثقلين حديث" آن و مي‌كنيم
كه يعني‌آن تواتر شده‌و نقل تواتر به سنت اهل روايي
صحيح به نسبت يقين‌آور حد حديث‌در يك طرق‌نقل كثرت
.باشد آن بودن
كتاب در (ق.ه متوفي 1306)هندي حسين ميرحامد مرحوم شهير
سند و متن بررسي به را مجلد سه "الانوار عبقات" ارجش پر
مجموعه اين كه)است داده اختصاص تسنن منابع در ثقلين حديث
(.است شده ترجمه نيز فارسي به و تلخيص مجلد يك در
و صحابه از نفر را 34 ثقلين حديث كه است اين سخن فشرده
الانوار عبقات در همچنين كرده‌اند ، نقل تابعين از نفر 19
تسنن اهل مشهور دانشمندان از نفر توسط 187 حديث اين نقل
تن نام 114 معاصر محققين از يكي اينكه جالب و شده گزارش
(6).است افزوده گروه اين به را
مختلف نقل در 7 (سنت اهل ائمه از يكي) حنبل احمد مسند در
:فرمودند (ص)اكرم پيامبر كه است آمده چنين حديث اين متن
به زمان هر تا كه مي‌گذارم باقي شما ميان چيزهايي من"
ريسماني كه خدا كتاب شد ، نخواهيد گمراه باشيد متمسك آنها
كه بيتم اهل يعني عترتم و است زمين به آسمان از آويخته
(كوثر)حوض دركنار آنكه تا نمي‌شوند جدا هم هرگزاز دو آن
سنت اهل سته صحاح از كه ترمذي سنن (7)".شوند وارد من بر
(8).دارد را نقل همين نيز است
و الهي‌معلم آيات تصريح به (ص)خدا رسول كه همانگونه
قرآن كنار در گراميش عترت حضرت آن از پس است ، قرآن مبين
قرآن توضيح و تعليم در جناب آن جانشين و مي‌گيرند قرار
.مي‌گردند
:فرمودند (ص) خدا رسول كه مي‌كند نقل تسنن اهل بزرگ محدث
جدا هم از هرگز و علي با قرآن و است قرآن با علي"
يادآوري (9)".برسند من به (كوثر)حوض كنار در تا نمي‌شوند
از را قرآن علم (ع)معصومين ائمه كه است ضروري نكته اين
به مشهور حديث در چنانكه كرده‌اند ، دريافت (ص)خدا رسول
علم شهر من":فرمودند (ص)پيامبر كه آمده سني و شيعه نقل
هركس پس است ، شهر آن دروازه علي و هستم (حكمت شهر يا)
(10)".شود وارد شهر دروازه از بايد كند طلب را حكمت و علم
نازل خدا رسول بر آيه‌اي هيچ":فرمود (ع)اميرالمومنين
فرمودو املاء و خواند من بر را آن حضرت آنكه مگر نشد
محكم و منسوخ و ناسخ و تفسير و تاويل و نوشتم خود خط با
(11)".داد تعليم من به را آن عام و خاص و متشابه و
دارد ادامه
:پاورقيها
خطبه 18 /نهج‌البلاغه -1
حديث 33570 وسائل‌الشيعه 27/192 -2
/كفايه‌الطالب و اصفهاني 1/63 ابونعيم /حليه‌الاولياء -3
خوارزمي (ع)مقتل‌الحسين و شافعي 93 گنجي
از نقل به حديث 82 بحراني سيدهاشم علامه /والسنته علي -4
خوارزمي خطيب مناقب
رازي 21/31 فخر كبير تفسير -5
سيدعلي حجه‌الاسلام ثقلين حديث /عبقات‌الانوار خلاصه -6
ميلاني
احاديث 10681 ، 10707 ، 10779 ، 11135 ، /حنبل احمد مسند -7
و 20667 20596
حديث 3720 /ترمذي سنن -8
حديث 4628/علي‌الصحيحين 3 المستدرك -9
/ترمذي سنن و نيشابوري 3/126 حاكم مستدرك در جمله از -10
حديث 3657 /كتابالمناقب
طبري 1/82 احتجاج اختلاف‌الحديث ، باب كافي 1/64 اصول -11
...و و 261
|
