شوند ساماندهي بايد تهران ، قنات‌هاي
برخورد چگونگي و تهران شهر قنات‌هاي وضعيت شناخت
(پاياني بخش)منابع اين با شهري برنامه‌ريزي
:اشاره
بررسي با را تهران قنات‌هاي تحقيقي مقاله از بخش اين
مي‌گيريم پي امروز به تا گذشته از تهران قنات‌هاي پيشينه
.شده‌است درج مقاله‌پريروزدرصفحه7همشهري اين نخست بخش
شدن دارا و نخست 1300 دهه در تهران گسترش و رشد با
پيشين قنات‌هاي آب ديگر جمعيت ، نفر هزار به 320 نزديك
در وجود اين با.نبود كافي شهر مصرف براي (وقفي و خصوصي)
درتعدادمنابع چنداني تا 1320تغيير سالهاي 1310 طي
شدت به نيز آن آبدهي ميزان و نشد داده شهر آب ومقدار
تدريجي ريزش و ولاي گل رسوب با سال 1325 در و يافته كاهش
از رشته ساليانه 26 آب ميزان و شد آن بر مزيد آنها
.داد تقليل مكعب متر ميليون به 23 تهران‌را معروف قنوات
به دوره اين در تهران قنوات تعدادي‌از براين ، علاوه
را خود نشان و ونام خشك‌شده تدريج ، به عدم‌لايروبي دليل
اگرچه ، .شدند ضبط و ثبت تاريخ سينه در و داده دست از
آبآنها از و داده ومجرا مسير تغيير آنهانيز از برخي
.مي‌شد استفاده تهران اطراف باغات و مزارع آبياري براي
حال درگذشته‌و قنات شبكه‌هاي
و مصرفي آب تهران ، آب لوله‌كشي از قبل تا شد گفته
كه قنوات طريق از كشاورزي‌مردم نياز آبمورد همچنين ،
از آب ، .مي‌شد تامين بودند ، خصوصي يا وقفي آنها بيشتر
روان برزن‌ها و دركوي سرباز خاكي درجوي‌هاي قنات مظهر
حوض‌خانه‌ها ، و آبانبارها به ورود از پس و شده
در و است بوده غيرشهري و شهري متعدد مصارف تامين‌كننده
و معابر فضولات و زباله ورود جهت به نيز برخي‌موارد
خطر به را شهروندان روان و روح سلامت ، آنها در خانه‌ها
تيفوئيد ، چون متعددي بيماري‌هاي شيوع موجب و انداخته
.مي‌شد...و كچلي سالك ،
پايتخت به‌عنوان تهران انتخاب زمان از به‌علاوه ،
نياز شهري ، روزافزون‌فضاي گسترش با و (پيش سال 200)كشور
ايجاد زمينه و شد بيشتر آشاميدني‌مصرفي آب به عمومي
پر نقاط زيرزميني‌از آبهاي انتقال براي متعدد قنات‌هاي
در امروزه كه جايي تا آمد فراهم مناطق ساير شهربه آب
دارد قنات‌وجود رشته به 500 نزديك حومه و تهران محدوده
مشخص آن از رشته به 300 نزديك نيز كنوني تهران شهر ودر
غالبا مسيرهاي با را پيچيده‌اي شبكه‌هاي و شده‌اند
از بيشترين‌شناخت كه نحوي به آورده‌اند وجود به مشخص
كلي ومسير مظهر مبدا ، مشخصات در مذكور وضعيت‌قنات‌هاي
(1).مي‌شود خلاصه آنها
آبرساني وسيستم سطحي آبهاي از استفاده طرح اجراي با
وبه يافت كاهش كاريزها از استفاده زمان مرور به جديد ،
چون بزرگي اماكن در يا داشتند شخصي مالك كه قنات‌هايي جز
منازل‌خصوصي از بعضي و سفارتخانه‌ها و تهران دانشگاه
به متروك‌مانده‌اند ، عمل در قناتها بقيه داشتند ، قرار
شكلي به شهر قنات‌هاي كل از درصد ترتيب ، درحدود 50 اين
ماندن متروكه علت به اخيرا ، ماندند بلااستفاده غيراصولي
و است آمده بوجود فراواني اختلال آنها وضع در قناتها ،
يا قناتها اينك.شده‌اند خطرآفرين زيادي حد تا قناتها
درزيرپوسته آبشان‌گهگاه ويا شهري‌اند فاضلاب عبور مسير
را نشده‌اي بيني پيش اتفاقات هرازگاه و مي‌شود پخش زمين
سيلابهاي جريان و زمين ناگهاني كردن‌هاي فروكش مانند
.مي‌آورند بار به سطحي
به اخير سال چند در زيرزميني آبهاي سطح اينكه به توجه با
مناطق در به‌خصوص ، يافته‌و افزايش توجهي قابل ميزان
افزودن است ، آورده بوجود را عديده‌اي مشكلات شهر جنوبي
و شهروندان آبي نخاله‌هاي ديگر و شهري فاضلابهاي
اساسي‌تر و حادتر را اين‌مشكلات زيرزميني ، آبي سفره‌هاي
سطح كه است اين گوياي تهران مناطق قنوات پروندهميكند
است آمده بالا حدي به شهر ، از مناطقي زيرزميني‌در آبهاي
كمتر عمقي به اكنون متر ، عمق 90 در قنات يك مادرچاه كه
فاضلاب چاه‌هاي وصل اين ، بر علاوه.است رسيده متر از 40
عموما ، كه قناتها به غيراصولي صورت به صنعتي و خانگي
انجام غيرمجاز شكل به وتازه‌كار ناوارد مقني‌هاي دست به
زيرزميني آبهاي سطح افزايش در خود به خود مي‌گيرد ،
شديد كردن آلوده ضمن مساله اين.مستقيم‌مي‌گذارد تاثير
ريزش خطر و شده چاهها ديواره تدريجي فرسايش موجب آب ،
را ديگر نقاط و ساختمان‌ها مختلف قسمت‌هاي ناگهاني
.مي‌كند دوچندان
قنات‌هاكه شبكه‌هاي از بسياري ديواره تغييرات ، اين پي در
آبهاي افزايش‌سطح از پس بود ، محكم و سابقاخشك
.است نامطمئن‌شده و سست و زيرزميني‌مرطوب
حدي به زيرزميني آبهاي سطح افزايش مناطق بعضي در همچنين
خود به خود و مي‌شود هم‌سطح فاضلاب چاه‌هاي با كه مي‌رسد
علائم.مي‌گردد فاضلاب انتقال موجب زهكش ، قنات يك
و غيرارادي كاملا و مستقيم غير طور به كه آلودگي
دست پايين نقاط بعضي در است ممكن مي‌گيرد ، انجام اشتباهي
شبكه نبود ديگر ، عبارت به.شود آشكار قنات مظهر يا و
گرفتن‌قنوات قرار به منجر شهري صحيح‌فاضلابهاي
.است شده آنها آلودگي نتيجه ، ودر فاضلابها درمجاورت
يك آببند كردن باز نيزبراي كارگران مشكل ، اين دركنار
فضاي محدودبودن.مي‌شوند روبه‌رو بزرگي خطرات با قنات
ماشيني وسايل از استفاده و وسيع بررسي قناتها ، درون
علت به گاه همچنين ، .مي‌سازد غيرممكن را امروزي و مدرن
يافتن براي را قنات يك نقطه چندين دقيق ، نقشه نبودن
رانش فرسودگي ديگر ، سويي از (2).مي‌كنند تخريب آن آببند
قنوات ريزش موجب متعدد وسازهاي ساخت و خاكبرداري زمين ،
اصلاح صرف ريال ميليارد درحدود 3 تنها ساله ، هر و شده
(3).اضطراري‌مي‌شود ريزش‌هاي اينگونه
خطوط ايجاد چون فعاليت‌هايي همراه به شده ياد اقدامات
قنوات از برخي مسير با آنها برخورد و تهران در مترو اصلي
.و سردار مهرگردو عليرضا ، حاج قنات چون شهر وقديمي اصلي
سازي شهر و اجرايي طرح‌هاي از بسياري برخورد نيز و..
و قنوات غيرقانوني‌مسير و غيراصولي تغيير شهرداري ،
و آنها آب از غيرمجاز و نامتعارف استفاده‌هاي بعضا ،
باغات از بسياري و زمين‌هاي‌كشاورزي تبديل همچنين ،
طرف از قنوات رهاشدن و مسكوني مناطق به شهر وملك‌هاي
آبكش ، پمپ‌هاي فناوري و نياز عدم علت به آنها مالكان
و ساخته وارد لطمه تهران قنوات به درصد حدود 50 تا همگي
.است نموده خارج خود وقديمي اصلي حالت از را آنها سيستم
شريان‌هاي كه‌روزگاري تهران قنوات بنابراين ، (4)
ودر اسفناك وضع در اكنون مي‌شدند ، محسوب شهر حياتي‌اين
هيچ عمل ، در و دارند قرار خطرناكي بسيار عين‌حال ،
اساسي بهره‌برداري و نگهداري مسئوليت ارگاني يا و سازمان
تعميرات و لايروبي و ندارد برعهده را تهران قنوات از
آن استفاده‌كنندگان و نگرفته صورت نيز منابع اين ساليانه
(5).مي‌كنند آباستفاده از رايگان طور به عموما هم
از استفاده موارد و كاربري‌ها -3
آنها آبدهي ميزان و موجود وضع در تهران قنات‌هاي
تفاوت بسيار گذشته به نسبت تهران قنوات دبي كنوني وضع
وضع از كمتر گذشته در قنوات دبي ميزان معني اين به.دارد
از و اصلي آب سفره طريق از گذشته در زيرا است ، بوده فعلي
با و قنات (كانال) مجراي طريق از و تغذيه قنات چاه مادر
طول و چاه مادر ارتفاع و منطقه توپوگرافي وضع به توجه
اين از و هدايت (قنات مظهر) استفاده مورد نقطه به مسير
.مي‌شد استفاده مختلف بهره‌برداري‌هاي براي نقطه
:تهران‌دووظيفه‌اصلي‌برعهده‌دارند فعال حاضرقنوات درحال
زميني زير آبهاي تخليه در زهكش مجراي يك عنوان به -1
.مي‌كنند عمل
قرار استفاده مورد تهران شهر سبز فضاهاي آبياري جهت -2
.مي‌گيرند
و آب روزافزون مصرف و جمعيت تهران‌افزايش شهر گسترش
شهر اين در فاضلاب سيستم بهينه و وافي اجراي عدم همچنين
مساله اين است ، شده زيرزميني آبهاي سطح آمدن بالا باعث
طوري به گذاشته ، تاثير قنوات روي بر مستقيم غير طور به
آمده بالا درصد حدود 60 تا چاهها ازمادر برخي در آب كه
و است شده قنات مسير طول در تغيير باعث نتيجه ، در است ،
كه نحوي به است ، برده بين از را چاه مادر خاصيت تقريبا ،
در و قنوات دبي افزايش موجب زيرزميني ، آبهاي سطح افزايش
.است شده آنها آلودگي نهايت ،
قنات) ثانيه در ليتر حدود 800 دبي بالاترين حاضر ، حال در
ثانيه در ليتر يك حدود دبي كمترين و (شهرري در محمودآباد
متر ميليون حدود 200250 سالانه و است (گلابدره قنات)
قابل ميزان بر علاوه مي‌شوند ، خارج قنوات توسط آب مكعب
مي‌شوند ، تخليه قنوات توسط كه آبها اين از ملاحظه‌اي
حفر به اقدام ناچار به نيز تهران فاضلاب و آب سازمان
از و كرده شهر جنوبي مناطق در خصوص ، به عميق چاه‌هاي
.مي‌كند تخليه را شده ياد آبهاي پمپاژ طريق
با (منطقه 3) عباس‌آباد قنات تهران شهر قنات‌هاي بين در
كهك قنات‌هاي و دبي بيشترين داراي ثانيه در ليتر 475
درثانيه با 5/1ليتر (منطقه 1) قناتك و (منطقه 2) طرشت
با بين اين در.مي‌باشند متوسط طور به دبي داراي‌كمترين
متوسط طور به گرديد مشخص تهران قنوات از رشته مطالعه 142
مسيل يا خيابان نهر به ثانيه در ليتر 5/3615
از اعم) سبز فضاي آبياري براي ثانيه در ليتر جاري 5/793
دانشگاه‌ها ، بزرگراه‌ها ، سفارتخانه‌ها ، پادگان‌ها ،
در ليتر و 135 (خوابگاه‌ها و امامزاده‌ها باغات ، كاخ‌ها ،
استفاده پارك‌ها آبياري براي قنوات آب از نيز ثانيه
ثانيه در ليتر قنوات 5104 اين آبدهي ميزان.مي‌شود
يا نهايت در مطالعه مورد قنات‌هاي ترتيب بدين.مي‌باشد
و سبز فضاي آبياري براي يا و مي‌ريزند مسيل و نهر به
آن ، بر علاوه و (6)مي‌گيرند قرار استفاده مورد پارك‌ها
صنعتي ، و ورزشي تاسيسات در استفاده چون ديگري عديده مصارف
.دارند...و شهرسازي و عمراني امور
موجود وضعيت در تهران قنوات مشكلات و مسائل -4
گسل‌هاي عميق ، چاه‌هاي روزافزون گسترش و وجود اينك هم
و سيل آن ، در زلزله وقوع امكان و تهران بزرگ و معروف
همراه به شهر قنوات حريم‌هاي رعايت عدم و فاضلاب
و پل‌سازي سازي ، راه قبيل از متعدد عمراني برنامه‌هاي
در به‌ويژه بزرگراه‌ها ايجاد و سطحي آبهاي كانال‌هاي
برخوردهاي و (زيرگذرها و هوايي پل‌هاي) سطح هم تقاطع‌هاي
قنوات كوره با موارد برخي در و قنات چاه‌هاي با روزافزون
از قنوات ساماندهي و حفظ مديريتي و مالي مشكلات نيز و
تهران شهر قنوات موجود مسائل و مشكلات مهم‌ترين زمره
(7).مي‌باشند
نتيجه
به آنها استخراج و زيرزميني آبهاي منابع به دستيابي
قديمي پديده يك و آبياري فن يك عنوان به كه قنوات وسيله
لحاظ از و بي‌نظير خود نوع در مي‌رود ، شمار به ايران در
نقش آب ، به دسترسي تاريخ گواه بهاست تحسين قابل فني
جهان و ايران در تمدنها گسترش و استمرار در مهمي بسيار
خشك نيمه منطقه‌اي در نيز ايران اينكه به نظر.است داشته
مستلزم مختلف مصارف براي نياز مورد آب تهيه و شده واقع
حيات از درصد حدود 60 در است ، گزاف بس هزينه‌هايي صرف
بستگي زيرزميني آبهاي به شهري زندگي و صنعتي كشاورزي ،
يا بروند بين از منطقه‌اي در منابع اين چنانچه.دارد
كنند ، پيدا كاهش آنها شيميايي كيفيت يا و يابند تقليل
درآن محيطي زيست امكانات كلي طور به و صنعت كشاورزي ،
يك با رو ، اين ازمييابند كاهش نسبت همان به منطقه
مناسب هزينه‌اي صرف و هنگام به و موقع به برنامه‌ريزي
.جست سود متروكه قنات‌هاي از مي‌توان
و ايران در آب از بهره‌برداري روش اين نيز حاضر حال در
زرع و كشت اصلي اركان از يكي و بوده معمول تهران شهر حتي
و شرب غير سبز ، فضاي مصارف در استفاده و خشك نواحي در
اين با.مي‌دهد تشكيل تهران در را شهري مختلف تاسيسات
عمل زهكش عنوان به يا عمده طور به تهران شهر قنوات حال ،
شهري سبز فضاي و آبياري براي مواردي در يا مي‌كنند
.مي‌شوند استفاده
استراتژيك برنامه‌ريزي طرح اولين در اينكه به عنايت با
طرح و قنوات امر به آن چهارم محور تهران 80 ، شهرداري
به دستيابي دارد ، اختصاص شهر انهار آلودگي‌هاي كنترل
از پس سطحي آبهاي فني و اصولي هدايت براي قبول قابل شبكه
آن اجراي و شبكه طراحي موجود ، وضع كامل شناخت و مطالعه
و بود خواهد ممكن و عملي شده ، مشخص اولويت با و مرور به
يكي به‌عنوان نيز تهران قنوات بازسازي و لايروبي پروژه
به نظر و است موردنظر محور اين با مرتبط پروژه‌هاي از
بر توجه بحث مورد موضوع اهميت و بالا در مطروحه موارد
:بود خواهد ضروري زير نكات
روي بر شهر قنوات ميله‌هاي مسير و طول نمايي جاده -1
اطلاعاتي متعدد لايه‌هاي تعيين و تهران شهر جامع نقشه
.آن در مربوط
به عمومي آموزش و تهران قنوات جامع نقشه انتشار -2
به مربوط عمراني و اطلاعات‌شهري وكاربران شهروندان
نظام در قنوات اهميت و نقش و مهم اين شناخت هدف با قنوات
نياز مورد اطلاعات تامين و شهري برنامه‌ريزي و مديريت
.شهر عمراني فعاليت‌هاي
چون قهري حوادث در قنوات آسيبشناسي تعيين و بررسي -3
طراحي و برنامه‌ريزي مديريت ، نظام با ارتباط در زلزله
.شهري
و ساماندهي جهت لازم اعتبارات تامين و پيش‌بيني -4
.تهران شهر قنوات بهينه و مستمر منسجم ، لايروبي
به‌ويژه قنوات مسئله به امر مسئولان وافي و كافي توجه -5
حمايت و ملي و اساسي مسئله يك عنوان به تهران شهر قنوات
قنوات موضوع با مرتبط اجرايي و پژوهشي موسسات و مراكز از
.آن به مربوط پروژه‌هاي و طرح‌ها و
سازمان يك به تهران شهر قنوات مديريت و تصدي واگذاري -6
و همسويي به مختلف حقوقي و حقيقي اشخاص كردن ملزم و مشخص
قنوات به مربوط قانوني و فني مقررات و نظامات از تبعيت
...و شهرسازي و شهري عمراني عمليات با ارتباط در
تهران شهر جغرافيايي مركز -درمزاري زماني محمدرضا
:پي‌نوشت‌ها
جامع اطلاعات بانك تهران ، قنوات جامع اطلس طرح ك.ر -1
مجله -3/همان همشهري ، روزنامه -2/همان تهران ، قنوات
قنوات وضعيت شناخت -4/ ص 1 ، 1380 ، شماره 35 همگامان ،
همان ، قنات ، مقالات مجموعه -5/ ص 69 همان ، ،..تهران شهر
،...تهران شهر قنوات وضعيت شناخت -6/ ص 586 جلد 2 ،
.همان -7/ صص 6266 همان ،
|
