سخت موانع بزرگ ، آرزوهاي ;ايران بودجه
رفت مجلس به ديروز بودجه لايحه
صفت جنان صادق محمد
در دور سالهاي وزيران نخست.است فرانسوي اصطلاح يك بودجه
آن معين روز يك در كه داشتند سياه چرمي يك‌كيف فرانسه ،
كه را كيف داخل سند آنها كه هنگامي.مي‌بردند مجلس به را
تا مي‌آوردند بودبيرون شده نوشته دولت خرج و دخل آن در
.كرد باز را بودجه‌اش مي‌گفتند نمايندگان كنند ، قرائت
ساده حالت از زمان گذشت ديگري‌با پديده هر مثل بودجه ،
مهمترين بودجه امروزهشد ودگرگون تبديل پيچيده شرايط به
پس و مي‌شود تهيه دولت توسط كه است جامعه‌اي هر مالي سند
مرجع نهادهاي تاييد و مردم نمايندگان تصويب از
.مي‌كند پيدا اجرا قابليت قانونگذاري
مي‌شود؟ تصويب چگونه بودجه
كتاب در ايران اقتصاددانان انجمن رئيس فرهنگ منوچهر دكتر
بودجه نخستين كه مي‌شود يادآور ايران اقتصادي زندگي
مرحوم توسط -پيش سال يعني 52 -سال1328 در ايران
ملي شوراي مجلس به و تهيه ماليه وزير هدايت ، صنيع‌الدوله
به گذشته قرن نيم در ايران ، سياسي نظام.شد تقديم وقت
حاضر حال در ايران دولت و است شده دگرگون بنيادين صورتي
.دارد قرار خاصي شرايط در
از قبل:است گونه اين بودجه تصويب و تهيه حاضر حال در
به را بعد سال بودجه بخشنامه دولت سال ، هر دوم نيمه شروع
ابلاغيه دراين.مي‌كند ابلاغ حكومتي نهادهاي و دستگاهها
تهيه برنامه‌ريزي و مديريت سازمان توسط عموما كه
نهادهاي و دستگاهها شركتها ، سازمانها ، مديران به مي‌شود
كدام آينده سال در دولت كه مي‌شود يادآوري حكومتي
را اجتماعي يا اقتصادي بخش‌هاي كدام و اقتصادي سياست‌هاي
حكومتي دستگاههاي و سازمانهااست داده قرار اولويت در
مورد و پيش‌بيني را خود آينده سال بودجه اساس اين بر
و اعداد با عموما پيش‌بيني‌هاكه اين.مي‌دهند قرار توجه
برنامه‌ريزي و مديريت سازمان به است همراه متناظر ارقام
مشورت‌ها و رايزني‌ها مدت اين در.شود مي داده ارجاع
حكومتي شركتهاي و وزارتخانه‌ها دستگاهها ، مديران توسط
.مي‌شود انجام برنامه‌ريزي و مديريت سازمان مديران با
بررسي‌هاي از پس كشور برنامه‌ريزي و مديريت سازمان
تقديم دولت هيات به و تهيه را بودجه پيش‌نويس كارشناسانه
شده تعيين پيش از آنچه اساس بر نيز دولت هيات.مي‌كند
تصويب از پس.مي‌پردازد بودجه پيش‌نويس بررسي به است
نهايي بودجه لايحه دولت ، هيات در بودجه پيش‌نويس نهايي
.مي‌شود تقديم اسلامي شوراي مجلس به و شده
بودجه لايحه تخصصي ، كميسيون‌هاي در ابتدا مردم نمايندگان
را آن و داده انجام را نظر مورد تغييرات و كرده بررسي را
.مي‌دهند شده ايجاد است چندسالي كه اصلي كميسيون يك به
مجلس علني صحن در آن به رسيدگي اصلي كميسيون تصويب از پس
شوراي به مصوب لايحه مجلس ، كار پايان از پس.مي‌شود آغاز
و فقها شامل نگهبان شوراي اعضاي.مي‌شود ارجاع نگهبان
مطابقت شرع و اساسي قانون با بودجه‌را مصوبات حقوقدانان
مجلس به را آن مغايرت ، تشخيص صورت ودر مي‌دهند
نگهبان شوراي دهد ، تشخيص مجلس كه صورتي در.برمي‌گردانند
اعاده شورا به و مي‌كند برطرف را آن دارد اصولي ايرادهاي
و نرسيدند توافق به مجلس و نگهبان شوراي پيش سال.مي‌دهد
.شد كشيده مصلحت تشخيص مجمع به كار
بزرگتر انتظارات بزرگ ، دولت
در كه است دنيا استثنايي كشورهاي جمله از ايران دولت
نسبت آن درآمدهاي و است گرفته قرار خدادادي ثروتهاي مسير
.مي‌دهد تشكيل را كلاني ارقام جهت اين از ديگر دولتهاي به
كه است نفت صادرات از حاصل درآمد اصلي مالك ايران دولت
.است بوده دلار ميليارد سالانه 17 متوسط طور به آن ارزش
عنوان به را ريال دلارمعادل 8000 هر ارزش كه صورتي در
مالك 13600 آينده سال در ايران دولت دهيم ، قرار پايه
اين بر علاوه ايران دولت.است نفت درآمد تومان ميليارد
گوناگوني انحصاري بزرگ شركتهاي دارد ، متعددي كارخانه‌هاي
زمين خاويار ، شيلات ، فروش از حاصل درآمد دارد ، اختيار در
دولت ترتيب اين به.است دولت درآمدهاي جمله از نيز...و
به ايران دولت.است جهان دولتهاي ثروتمندترين از ايران
شعارهاي 22 از ناشي الزامهاي اساسي ، قانون الزامهاي دليل
تعهدات...و سياسي تعهدات از ناشي الزامهاي و گذشته سال
كارگران ، شامل ايران مردم.دارد عهده به را بزرگي
صاحبان يا خرده پيشه‌وران و كسبه آموزگاران ، كشاورزان ،
و سياسي گروههاي و احزاب رهبران بزرگ ، بازرگانان صنايع ،
دولت كه دليل همين به نيز قدرت غيررسمي و رسمي نهادهاي
همه و دارند دولت از گوناگون انتظارات است ، ثروتمند
در معيشت و وكار كسب براي آنها خوش خوابهاي اميدوارند
قيمت دولت دارند انتظار كشاورزان.شود ثبت بودجه سند
.كند تعيين حد بالاترين در را آنها محصولات تضميني
و صنفي هاي خواسته كه مي‌فشارند پاي اين بر كارگران
در مالياتها كاهش و دستمزدها افزايش شامل آنها اقتصادي
بودجه در دولت مي‌خواهند بازرگانان.شود ثبت بودجه سند
اينكه يا كند مالياتي معافيت‌هاي شامل آنهارا كه كند ثبت
بانك‌ها ويژه به اعتباري منابع دريافت براي لازم تسهيلات
پرسنل آموزگاران ، كارمندان ، .گيرد نظر در برايشان
از خودرا سهم كدام هر نيز...و مسلح ، قاضي‌ها نيروهاي
.مي‌خواهند بودجه
نبرد جور چند
جامعه‌هاي در چندگانه نبردهاي كانون سالانه بودجه‌هاي
حكومت تمايلات ميان ناسازگاري نوعي همواره است ، گوناگون
كه دارد وجود هزينه‌ها و درآمدها زمينه در مردم و
علاقه‌مندند مردمكرد تلقي نيز نبرد نوعي را آن مي‌توان
گونه‌اي سالانه بودجه‌هاي در دارند انتظار دولت از و
اين‌رفاه.شود آنها نصيب رفاه بيشترين كه كند رفتار
طريق از يا شود ايجاد مالياتها كاهش طريق از مي‌تواند
براي دولتي اعتبارات مثل بودجه ، جاري هزينه‌هاي افزايش
اما.دستمزد و حقوق مثل سايرهزينه‌ها و بهداشت آموزش ،
اينكه بر خودعلاوه بودجه تنظيم با است علاقه‌مند دولت
دولت.نشود مواجه كسري با مي‌كند ايجاد بيشتري مادي رفاه
طريق از را خود درآمدهاي از بيشتري سهم است علاقه‌مند
حقوق تمايلات با عموما مساله اين كه كند كسب مالياتها
.است ناسازگار صنايع صاحبان و بازرگانان مزدبگيران ، و
زمان در نيز اقتصادي مختلف بخش‌هاي مديران و وزيران بحث
كه حالي در.است ديدني بودجه ، تصويب و تهيه
مي‌گويد و است صنعت در توليد نگران‌ركود صنايع وزير
بايد واردات تعرفه نرخ يا شود گرفته واردات جلوي بايد
كاهش و كالاها كمبود نگران بازرگاني وزير يابد ، افزايش
طور به كه حالي در ديگر طرف از.مصرف‌كننده‌است رفاه
اقلام واردات كاهش با است ، علاقه‌مند كشاورزي وزير مثال
رونق داخل توليد به نباتي روغن شكر ، برنج ، مثل كشاورزي
بازار در محصولات كمبود مساله به بازرگاني وزير دهد ،
دولتي منابع از بيشتر اعتبارات كسب برسر نبردميانديشد
نيرو ، ترابري ، و راه مسكن ، معدن ، و صنعت بخش‌هاي بين
متقاعد و چانه‌زني قدرت.است ديدني همواره...و تعاون
چه فعاليت كدام كه مي‌كند مشخص تصميم‌گيري كانونهاي كردن
.دارد اعتبارات از سهمي
زمان در وزيران هيات با مجلس نمايندگان گفت‌وگوهاي
به‌ويژه مجلس نمايندگان.است توجه قابل نيز بودجه‌بندي
محلي تعهدات و كمتر حزبي تعهدات نمايندگان كه ايران در
به وعده‌هايي انتخاباتي مبارزات زمان در دارند ، بيشتري
منطقه در مي‌گويند جمله از.مي‌دهند دهندگان راي
مي‌دهيم ، افزايش را آسفالته راه مي‌سازيم ، بيمارستان
از را منطقه سهم مي‌آوريم ، منطقه به را كارخانه فلان
اين به ورودي برق ميزان مي‌دهيم ، افزايش آموزشي اعتبارات
فرصت بودجه ، تصويب زمان...و مي‌دهيم افزايش را منطقه
.كنند محقق را خود وعده‌هاي كه است نمايندگان براي مناسبي
شكلي به خود درآمدهاي از معين زمان يك در دارد قصد دولت
نمايندگان خواست گاه‌با مساله اين و كند استفاده كارآمد
يكديگر با نمايندگان موافقتهاي و مخالفتهااست ناسازگار
اولا مجلس نمايندگان.است ديدني بودجه‌بندي زمان در نيز
مي‌كنند سعي و دارند عضويت مختلفي سياسي فراكسيون‌هاي در
همچنين آنها.كنند برآورده را خود فراكسيون خواسته‌هاي
تا علاقه‌مندند و دارند حضور مختلفي كميسيون‌هاي در
مربوطه فعاليت‌هاي براي را خود تخصصي كميسيون اعتبارات
و صنايع كميسيون كه حالي در مثال ، طور به.دهند افزايش
شود ، هدايت بخش اين به اعتبارات است ، علاقه‌مند معادن
كشاورزي سمت به اعتبارات تا دارد تمايل كشاورزي كميسيون
خاص مناطق و شهرها استانها ، نمايندگان نبردشوند هدايت
اختلاف ، عين در عموما استانها نمايندگان.دارد وجود نيز
نيز سياسي گروههاي و احزاب نبرددارند نيز منافع وحدت
تا دارد تمايل...حزب مثال طور به كه حالي در.است ديدني
...حزب يابد ، رشد صنعت تا شود تنظيم گونه‌اي بودجه
.باشد محور بازرگاني است علاقه‌مند
چارچوب در نبرد
برسر بحث‌ها و مجادلات:مي‌گويد سياسي اقتصاد كارشناس يك
دولت درآمدهاي كسب نحوه و آنها خرج محل و دولتي اعتبارات
به بسته اما نمي‌شود ، منحصر خاص كشور يك به بودجه در
در سياسي توسعه و پيشرفت و دموكراسي نهاد بودن نهادينه
كشورهايي در:مي‌گويد وي.دارد اساسي تفاوت‌هاي كشور هر
سياسي مبارزات و بيشتر آنها در دموكراسي سابقه كه
ازمبارزه خاصي شكل سالانه بودجه‌بندي است ، ضابطه‌مندتر
يك در عموما مجلس و دولت اولا ، كشورها اين در.دارد
كدام هر سهم نباشد ، اينگونه اگر و دارند قرار سياسي طيف
به.است مشخص قدرت توزيع در سياسي گروههاي و احزاب از
و شفاف خرج ، محل‌هاي و اعتبارات برسر نبرد دليل همين
كشورهايي در:مي‌دهد ادامه سياسي كارشناس اين.است آشكار
نيز دولت و مي‌روند مجلس به احزاب طريق از نمايندگان كه
در اما.دارد آشكاري شكل مجادلات است ، خاصي طبقه نماينده
و نيست خاصي طبقه نماينده دولت ايران ، مثل كشورهايي
دليل همين به و كند حمايت گروهها همه از كه است متعهد
نيز نمايندگان اين بر علاوه.مي‌شود پديدار منافع تعارض
دليل همين به و نمي‌كنند پيگيري را خاصي گروه منافع هرگز
و روستايي تهيدست كشاورزان از واحد زمان يك در مجبورند
اين بر علاوه.كنند حمايت اندازه يك به شهري فقيران
است ، نشده نهادينه آنها در دموكراسي كه دركشورهايي
و شكل‌دهي در قدرت گوناگون نهادهاي سياسي دستورات
در.دارد شگرفي تاثيرات سالانه بودجه‌هاي به ماهيت‌بخشي
اجتماعي و فرهنگي سياسي ، مختلف نهادهاي كشورها اينگونه
كسب توانايي سياسي مختلف قدرت‌هاي مديريت و نفوذ تحت
تصميم‌گيري مراجع بالاترين در و كلي صورت به را امتياز
.مي‌آورند دست به تضميني صورت به
بودجه 1381
شده تهيه عادي نسبتا اقتصادي شرايط در سال 1381 ، بودجه
در نفتي درآمدهاي كاهش از گذشته سالهاي برخلاف دولت.است
دولت به ارزي درآمد مازاد صندوقندارد هراس سال طول
به‌ويژه ارزي درآمدهاي در نوسان هرگونه است داده توانايي
صندوق اين منابع با را نفت صادرات از حاصل درآمدهاي
تمايلات نيز دولت درون در براين علاوه.كند متعادل
يكپارچه‌تر نسبتا تا 1380 دوره 1377 به نسبت اقتصادي
مورد مسايل از برخي در است اميدوار اكنون دولت.است
تفاهم به مجلس اكثريت با بودجه‌بندي ميدان در خود علاقه
نامساعدتري شرايط در سياسي نظر از اكنون دولت ، اما.برسد
.دارد قرار مجلس به بودجه 80 ارائه به‌زمان نسبت
ميان جدايي‌ها و شديدتر گذشته سال يك در سياسي منازعات
با اكنون دولت.است شده سياسي‌بيشتر گروههاي و احزاب
مطالبات دارند تلاش كه است مواجه منتقدان سنگين هجوم
دولت منتقدان.دهند نشان هست آنچه از گسترده‌تر را مردم
نمي‌تواند دولت اين گويا كه مي‌دهند نشان خود از رفتاري
و بدبيني فضاي به زدن دامن.كند حل را اقتصادي مسايل
ايجاد را خاصي وضعيت اكنون اشتغال ، مساله درباره به‌ويژه
.است كرده
شفاف‌سازي
هر سالانه بودجه‌هاي همانند ايران در سالانه بودجه‌هاي
.هزينه‌ها و درآمدها:دارد عمده و بخش دو ديگر كشور
از پرشماري تعداد با ايران در سالانه بودجه‌هاي تفاوت
بودجه درآمدهاي كه است اين درآمدي بخش در ديگر كشورهاي
.مي‌آيد دست به ملي ثروت فروش طريق از عمدتا ايران در
فروش طريق از عمدتا ايران در سالانه بودجه‌هاي درآمدهاي
.است ماليات و عوارض دريافت طريق از آن از پس و نفت
منظور هزينه‌ها براي بودجه در كه هرريالي اين بنابر
قانون جبر براساس كه است مردم همه درآمد از بخشي مي‌شود ،
انتظار ايران ، مردماست گرفته قرار حكومت اختيار در
هر از قاطعيت و شجاعت با مجلس در نمايندگانشان كه دارند
در كه سازند مشخص و كنند مواظبت خوبي به بيت‌المال ريال
هزينه حكومتي سازمان يا نهاد كدام توسط و چگونه كجا ،
براي كلاني اعتبارات و هزينه‌ها حاضر حال در.مي‌شود
كه دارند انتظار مردم.مي‌شود داده حكومتي مختلف بخش‌هاي
اعتبارات.شود مشخص كه كنند رفتار گونه‌اي نمايندگان
سالهاي در شده پرداخت اعتبارات آيا و مي‌شود هزينه چگونه
.نه يا است گرفته قرار استفاده مورد كارآمدي با گذشته
سازمانها و دستگاهها اعتبارات بدانند مردم‌مي‌خواهند
استفاده مورد دولتي تصميم‌هاي با سازگاري مسير در آيا
نه؟ يا مي‌گيرد قرار
سوم برنامه قانون مسير در
شامل حكومت تمايلات دهنده نشان سالانه بودجه‌هاي ارقام
از خاصي نوع اعمال براي نگهبان شوراي و مجلس و دولت
تصويب گونه‌اي بايد بودجه 1381.است اقتصادي سياست‌هاي
طراحي مسير از ندارند قصد مجلس و دولت دهد نشان كه شود
كارشناس يك.شوند خارج توسعه سوم برنامه قانون در شده
برنامه قانون روح و ماهيت:مي‌گويد ايران سياسي اقتصاد
سوي به اقتصادي مجموعه دادن حركت اقتصاد در توسعه سوم
نجات راه است معتقد سوم برنامه قانون.است بيشتر آزادي
تمايلات و خواستها از آن متغيرهاي آزادسازي ايران اقتصاد
.خاص‌است سليقه‌هاي و اداري دستورات و اقتدارگرايانه
مسير همين در بايد بودجه 1381 ارقام اين بنابر
آزادسازي ماهيت كه تصميمي و اقدام هر.شوند اندازه‌گيري
شده منعقد پيمان برخلاف مي‌تواند كند خدشه‌دار را اقتصاد
به حركت بايد مسير همين در.باشد كشور توسعه ملي درسند
.باشد شدن واقعي سوي به خدمات و كالاها قيمت آزادسازي سوي
سياسي تمايلات با خدمات در كالاها قيمت كردن بند در
اكنون بحث‌ها ، بيشترين.كند بيشتر را زيان‌ها مي‌تواند
كه زماني تا.است انرژي و سوخت قيمت كردن واقعي درباره
فرآورده‌هاي شامل انرژي و سوخت واقعي قيمت نشود مشخص
چه بايد كننده مصرف و است چقدر برق و بنزين ويژه به نفتي
برطرف ابهامها بپردازد ، واقعي صورت به آن براي را قيمتي
تصويب در بايد انرژي و سوخت قيمت كردن واقعي.شد نخواهد
برخي.باشد داشته مشخص كاملا نمودي بودجه 1381
هدر با مي‌خواهند كه احزابي و افراد سوي از فضاسازي‌ها
نبايد كنند كسب سياسي محبوبيت خود براي ملي منابع دادن
و قيمت‌ها آزادي سوي به حركت براي نمايندگان تصميم در
.كند وارد خدشه آنها كردن واقعي
|
