شهري توسعه كنترل و هدايت ضرورت
(اول بخش) حريم بحران و تهران
الحاق قانون واحد ماده تصويب وجود با كه است چندي:اشاره
سال در شهرداري‌ها قانون ماده99 به تبصره و3 بند يك
دهه يك به نزديك گذشت و اسلامي شوراي مجلس توسط 1372
كه تناقضاتي و اجرايي مشكلات به توجه با كشور وزارت
انداخته تعويق به را آن اجراي دارد وجود مصوبه متن درخود
مجلس نمايندگان از برخي سوالات و فشارها پي در اخيرا ، و
ماده اين اجراي درصدد رئيس‌جمهور دستور و اسلامي شوراي
و موضوع اهميت به عنايت با اين‌رو ، از.است برآمده
رفتن بين از چون واحده ماده اين اجراي از ناشي پيامدهاي
به شهر ، اين شهرداري گانه مناطق22 جداسازي تهران ، حريم
به‌عنوان تهران مستمر و يكپارچه تماميت افتادن خطر
كه هايي نوشت پي.مي‌گيريم پي را نوشتار اين..و پايتخت
نظرتان از مقاله پاياني دربخش است شده مشخص عدد با
. گذشت خواهد
معيني مهدي سيد مهندس
تغييرات اخير ، دهه‌هاي طي در شهرنشيني بي‌رويه رشد با
اجتماعي ، فرهنگي ، مختلف سطوح در قابل‌توجهي و فاحش
نحوي به است ، شده ايجاد تهران شهر اقتصادي و جغرافيايي
جمعيت و مربع كيلومتر از24 شهر وسعت افزايش با كه
وسعت707 به سال1308 در نفر سيصدهزار به نزديك
نفر ميليون به7 نزديك و سال1377 در مربع كيلومتر
تقسيمات طبق (1).است گشته مواجه سال1375 در جمعيت
ري ، و شميرانات شهرستان تهران ، شهر در آمده به‌عمل سياسي
/، 21/4 تاريخ25/7/57 در ترتيب به اسلامشهر ، و شهريار
منتزع تهران از شهرستان به‌عنوان و26/4/1373 68
.شده‌اند
به نسبت ايران شهر مساحت 580 ميانگين اين ، بر علاوه
اين درحالي‌كه ، است آن برابر از 10 بيش قانوني محدوده
از جدا روند اين.مي‌باشد برابر تهران 5/2 در نسبت
قلمرو غيراصولي و كمي گسترش زمينه‌ساز مزبور ، پيامدهاي
.است شده تهران شهر حريم از خارج و داخل جغرافيايي
نضج كوچك محله‌اي و بدوا ، آبادي كه شهر حريم در
شهري به‌تدريج ، و شهرك به نيز خود چندي از پس مي‌گيرند ،
شهر قلمرو خارجي وسعت بر و شده تبديل بزرگ ، نسبت به
جهت محلي به و مي‌افزايد قابل‌توجهي شكل به (تهران)
مي‌شود ، تبديل كم‌درآمد افراد و مهاجران غيررسمي اسكان
سازمان سوي از شده اعلام اخير گزارش در كه نحوي به
سوم مورخ خبر سراسري شبكه در كشوري برنامه‌ريزي و مديريت
و بزرگ معضل يك به‌عنوان مساله اين از جاري سال ماه دي
اين از برخوردار و محروم شهر يك به‌عنوان نيز تهران از
در بر علاوه فزاينده روند اين.است شده ياد نارسايي‌ها
اصلي زمينه‌هاي از مختلف ، فرهنگي و حقوقي آثار داشتن پي
برنامه‌ريزي و مديريت طراحي ، عرصه در بحران بروز و ظهور
ميان‌مدت و كوتاه‌مدت در شهر حريم با ارتباط در شهري
.بود خواهد
ماده اجراي از ناشي پيامدهاي به است آن بر نوشتار اين
قانون ماده99 به تبصره سه و بند يك الحاق واحده
و بپردازد اسلامي شوراي مجلس مصوب10/7/1372 شهرداري‌ها ،
مناطق 22 شهرداري‌هاي و تهران شهر بر آن نامطلوب تاثير
اين چگونه ، كه سازد روشن و دهد قرار بررسي مورد را گانه
به‌هم زمينه‌هاي تهران ، حريم هاله بردن بين از روند ، ضمن
به را كشور پايتخت ارضي تماميت هم‌پاشيدگي از و ريختگي
اين مقاله مفروض ديگر ، عبارت بهآورد خواهد فراهم آساني
:كه است
اين در حريم بحران ايجاد موجبات و تهران حريم وضعيت -1
است؟ شده ايجاد چگونه و چيست شهر
به تبصره سه و بند يك الحاق واحده ماده اجراي ضرورت -2
تحقق و اجرا تبعات و كدامند شهرداري‌ها قانون ماده99
چيست؟ آن حريم تهران‌و شهر به نسبت آن در مندرج اهداف
كرد مديريت را تهران شهر حريم بحران مي‌توان چگونه -3
رساند؟ مطلوب ساماني به را وآن
محدوده تعيين روندقانوني مطالعه و بررسي ضمن رو ، اين از
به را تهران شهر حريم در تحولات فرايند شهرها ، حريم
با و داده قرار مطالعه مورد موجود اطلاعات و آمار روايت
و پديده اين وضعيت از دقيق نسبت به صورت‌برداري يك ارائه
و شهري مديران مزبور ، واحده ماده اجراي ناخوشايند اثرات
سرانجام ، و مي‌سازد واقف موضوع اين اهميت به را شهروندان
كلان سطح دو در را پيشنهادي رهيافت‌هاي و راهكارها
بلافصل اراضي سطح در و شهري مجموعه محدوده و استاني
.مي‌كند ارائه (حريم) تهران قانوني محدوده
***
محدوده تعيين قانوني روند
شهرها حريم
و بوده ثغور يا حدود و حد مفهوم به لغت در حريم اگرچه ،
و جغرافيايي قلمرو و دامنه معناي به حقوقي اصطلاح در
از مفهوم اين آنكه ، به عنايت با است خاص محدوده يك ثبتي
تابع آن به مربوط مقررات و ضوابط بوده ، حقوقي خاص مفاهيم
مي‌باشد (شهرداري‌ها قانون ماده99) خود خاص حقوقي نظام
تعريف در اشاره‌اي هيچ‌گونه قانونگذار متاسفانه اما ،
راستي ، به !است نساخته روشن را آن و نداده به‌دست حريم
و حفاظت يا است بي‌رويه توسعه براي شهرها حريم آيا
آنچه قانوني؟ محدوده در موجود و مجاور مناطق از نگاهداري
به سال 1348 جامع طرح براساس تهران شهر حريم است مسلم
مناطق از حفاظت نقش كه است شده تعيين كيلومتر مساحت 1800
ظرفيت‌هاي به توجه با را تهران شهر امروزي گانه 22
كيلومتر مساحت 707 به (..و وسعت خاك ، آب ، ) زيست‌محيطي
.كند ايفاء
و ايجاد مكانيسم كشوري ، تقسيمات قانون ماده13 وفق
صلاحيت در قانوني به‌لحاظ كشوري تقسيمات واحدهاي تاسيس
وزارت پيشنهادي طرح براساس و دولت هيات اختيار وحوزه
.(2)مي‌باشد كشور
و شهر اسلامي شوراي مصوب نقاط كليه به نيز شهري حوزه
دارند ، قرار شهر قانوني محدوده داخل در كه كشور وزارت
شهري محدوده تعيين ارتباط ، همين در (3).مي‌شود اطلاق
وزارت تصويب و شهر اسلامي شوراي پيشنهاد به بنا (قانوني)
است معنا آن به اين.(4)بود خواهد شهرسازي و مسكن و كشور
و حوزه‌ها و كشوري تقسيمات واحدهاي تعريف و تعيين كه
قلمرو در موضوع ، اهميت به توجه با شهري محدوده‌هاي
و وزارتخانه‌ها با مورد ، برحسب و وزيران هيات تصميم‌گيري
با نيز شهر حريم تعيين و مي‌باشد مربوطه مدني نهادهاي
.(5)بود خواهد كشور وزارت و شهر شوراي‌اسلامي تصويب
جامع طرح كه شهرهايي قانوني‌در محدوده اين ، بر علاوه
رسيده عالي‌شهرسازي تصويبشوراي به و تهيه آنها براي
شهر استحفاظي محدوده اضافه به خدماتي محدوده شامل باشد
ماده طبق شهرداري حدودحوزه كه آن مگر بود خواهد(حريم)
صورت ، دراين كه باشد آن از شهرداري‌هاوسيع‌تر قانون 2
.مي‌شود شناخته قانوني محدوده شده ، ياد محدوده
صراحت به موضوع اين اجرايي ضمانت و مكانيسم وجود ، اين با
وظايف تداخل با بسا ، چه نبوده‌و مزبور مفاد روشني و
مديريت اجرايي‌حوزه مراكز و سازمانها مسئوليت‌هاي وتعدد
مقررات و رعايت‌ضوابط عدم و بي‌توجهي شده‌و مواجه شهري
.داشت خواهد همراه خودبه با زمينه اين در را قانوني
ماده 13 استناد به تاكنون وزارت‌كشور ارتباط ، درهمين
جمله ، از جديد شهرهاي ايجاد به نسبت كشوري تقسيمات قانون
شهر حريم در دانگه چهار و كهريزك شهر ، باقر قدس ، شهرهاي
و طبق‌بند 2 طرف‌ديگر ، از و(6)است نموده اقدام تهران
و تهران شهر حريم كاهش در شهرداري‌ها ماده 99قانون 3
كه ، حالي در.(7) است كرده عمل اسلامشهر حريم افزايش
در تقسيمات‌كشوري درخصوص‌عناصر وزارت‌كشور
كاهش ونيز تهران شهر حريم در واقع ايجادشهرهاي‌جديد
مفاد شهراسلامشهر ، حريم افزايش شهرتهران‌با حريم
به(8).است ننموده لحاظ را ماده اين در قانوني‌مندرج
زمينه در را خود اقدامات ديگر ، وزارت‌كشور عبارت
هاي هماهنگي انجام بدون شهر وحريم قانوني محدوده‌هاي
شهرسازي و مسكن وزارت شهرسازي ، عالي شوراي با قانوني
به‌علاوه ، .است داده انجام تهران شهر اسلامي وشوراي
شوراي انتخابات و تشكيلات ، وظايف قانون ماده طبق‌بند 11
اسلامي شوراي وظايف از يكي سال 1375 ، مصوب ،... و اسلامي
شهرسازي و مسكن و كشور وزارتخانه‌هاي همچنين ، و شهر
رعايت با شهر حدود تصويبطرح جهت شهرداري با همكاري)
توسط آن تهيه از شهرسازي‌پس جامع و هادي طرح‌هاي
شهرسازي و مسكن وزارت كشورو وزارت تاييد با شهرداري
حريم در شهرداري‌اسلامشهر دخالت نتيجه ، در ،(مي‌باشد
.مي‌باشد قانون مغاير وزارت‌كشور بسان‌عملكرد تهران شهر
خودپديد جاي در واجرايي قانوني تباين و تعارض اين
آن به ادامه ، در كه است چندي معضلات و مشكلات آورنده
.پرداخت خواهيم
در خود قانون ماده 99 وفق وجود ، شهرداري‌ها اين با
چندي اقدامات و تدابير اتخاذ به ملزم شهر حريم خصوص
با) شهرسازي جامع نقشه وتهيه حدودحريم تعيين كه هستند
كليه مقررات‌براي تهيه و (شهر احتمالي توسعه به توجه
فوق ماده طبق.(9)مي‌باشند آنها زمره از عمراني اقدامات
سياسي فرهنگي ، بافت منظورحفظ به كه است مكلف دولت
به نسبت مقرر مدت ظرف تابعه شهرستانهاي و تهران واجتماعي
قانون مزبوربراساس ومناطق تهران شهر حريم اصلاح
ياد شهرستانهاي قانوني محدوده بر منطبق و تقسيمات‌كشوري
هيات قانوني آمريت وجود با ترتيب ، بدين.كند اقدام شده ،
تبعيت لزوم و كشوري تقسيمات قانون ماده 13 طبق وزيران
شهرسازي‌در و مسكن و كشور وزارتين مصوبات از شهرداري‌ها
وحريم (شهري) قانوني محدوده و شهرداري حوزه تعيين خصوص
به مكلف دولت شهرداري‌ها ، قانون ماده 99 مستندابه شهر ،
مزبور ماده تبصره 3 مندرج‌در به‌اهداف حصول جهت اقدام
(و 11 10).مي‌باشد
عدم و حريم بحران از ناشي معضلات و مشكلات حال اين با
شهرداري‌ها ، قانون ماده 99 مفاد صريح مضامين به توجه
مراكز و نهادها روزافزون‌عملكرد تداخل با همراه
شوراي مجلس تفسير نهايت ، در شهري اجرايي و تصميم‌گيري
الحاق قانون ماده‌واحده بند 3 تفسير عنوان با را اسلامي
مصوب 10/7/1372 شهرداري‌ها ، ماده 99 به تبصره و 3 بند يك
واحده ماده اين ترتيب ، اين به (12) است داشته پي در
مزبور قانون ماده 99 تبصره 3 دربرداشت‌مفاد موجود تعارض
تاكنون آن اجراي عدم اما نمود لحاظنظري‌رفع رابه
وجود دهه‌با يك به نزديك گذشت از پس آن اجراي بر وتاكيد
قابل موضوعات از حوزه‌ها اين در متعدد تغييرات ايجاد
.پرداخت آن به بايد كه است مهمي و مداقه
گذشت وجود با كشور وزارت كه است توجه‌اين قابل نكته
تغيير و واحده ماده اين تصويب زمان دهه‌از يك به نزديك
واقعيات از صحيح درك به توجه با و مدت اين وزيردر سه
و انجام به نسبت تاكنون اجرايي‌مربوطه مشكلاتي و موجود
الحاق ديگر ، به‌عبارت است ، ننموده اقدام امر اين اجراي
ماده) شهرداري‌ها قانون ماده 99 به تبصره سه و بند يك
و 19 مناطق 2 ، 15 ، 18 از قسمتي جدايي موجب (مزبور واحده
و منطقه 20 از درصد و 90 منطقه 1 درصداز حدود 50 و
شهرستانهاي محدوده در تهران حريم‌استحفاظي‌شهر تمامي
.است شده شهريار و ري اسلامشهر ، پاكدشت ، شميرانات ، كرج ،
عرصه شگرفي‌در تحولات مدت ، اين خلال ترتيب ، در اين به
ماده اين كه شده ظاهر آن پيرامون وحريم‌و تهران شهر
شهري مديريت نيازمندي‌هاي‌حوزه و تحولات پاسخگوي واحده
را نامطلوبي پيامدهاي اين‌موضوع كه ضمن‌آن نمي‌باشد ،
خواهد ايجاد اطراف حريم و تهران گانه مناطق 22 به نسبت
دستخوش كشور پايتخت به‌عنوان نيز را تهران شهر و كرد
ساخته متعددي پاشيدگي‌هاي هم از و زياد ناهمگوني‌هاي
.ساخت وخواهد
شهر حريم ومساحت تهران قانوني محدوده مساحت حاضر ، درحال
سال 1371 ، ساماندهي طرح و سال 1348 جامع طرح برابر تهران
در جامع طرح تصويب بااست كيلومتر و 1800 به‌ترتيب ، 707
محدوده سال 1349 ، در تهران شهر حريم وتعيين شده ياد سال
تعيين تاريخ آن از بعد تهران شهر اطراف شهرستانهاي كليه
قسمت‌هايي حتي ، و تهران شهر حريم از قسمت‌هايي و گرديد
قانون از لحاظمحدوديت‌هاي‌حاصله به تهران شهر از
نيز فوق واحده ماده واجراي است شده گرفته كشوري تقسيمات
و تهران استان كشوري تقسيمات نقشه).است شده علت بر مزيد
(تهران شهر ساله و 25 استحفاظي حريم نقشه
مصوب و پيشنهادي قانوني راهكار و تعريف كه است بديهي
شهر موجود واقعيت‌هاي بر مبتني كه اسلامي شوراي مجلس
اين در موجود ومحدوديت‌هاي ضرورت‌ها وبه نبوده تهران
حريم عرصه در بحران‌حاضر راهگشاي ننموده ، توجهي ارتباط ،
تعريف يك وجود فقدان متاسفانه ، و نمي‌باشد تهران شهر
مساله اين به قانونگذار طرف از حريم ايجاد لزوم از مشخص
متخصص اخيراكارشناسان راستا ، اين در.است زده دامن
پيشنهادي لايحه در شهرسازي و وزارت‌مسكن و كشور وزارت
كه داده‌اند ارائه شهر حريم و محدوده از را تعريفي خود
رعايت و تصويب صورت در كه (13)است نرسيده تصويب به هنوز
جهت منطقه‌اي به‌عنوان تهران شهر حريم حداقل تعريف اين
.كرد خواهد پيدا موضوعيت پايتخت از حفاظت
آمار روايت به تهران شهر تحولات‌درحريم روند -ب
:موجود واطلاعات
آن ، وبه‌تبع تهران شهر غيراصولي تزايدو روبه گسترش
:گرديد سبب اخير قرن يك طول در شهر خارجي قلمرو و حريم
يك به‌عنوان نبوده بيش روستا روزگاري‌يك كه شهر اين
گرفتار و آمده در متعدد شهرستانهاي از حلقه‌اي در ابرشهر
نيز حريم‌شهر نسبت ، همين وبه گردد متعدد مسائل و مشكلات
ومختلف متعدد نوسانات دستخوش مدت بلند و مدت ميان در
شهر گسترش نقشه)جغرافيايي‌شود قلمرو توسعه و شهرسازي
تهران شهر در حريم تحولات روند وجود ، اين با(تهران
زيادي فرودهاي و فراز و نكرده حركت يكسان صورت به همواره
متمايز و مشخص مرحله مي‌توان 3 كه طوري بهداشتهاست
:كرد تفكيك يكديگر از ارتباط ، اين در را هم از
سال 1350 اوايل تا ركود مرحله -1
سال‌هاي 651355 دوره در جهش مرحله -2
از پس قانوني محدوديت واعمال كنترل مرحله سرانجام و -3
سال 1365
خوبي ، گوياي به سال 13751270 تهران گسترش‌شهر نقشه
به‌وضوح ، نقشه مشاهده‌اين با.است گفته پيش تحولات
ناصري عصر طهماسبي‌وتهران شاه درمي‌يابيم‌تهران
سنگلج ، قديمي محله ازچهار تنها كه (ناصري دارالخلافه)
و مي‌شد تشكيل ميدان چاله و بازار محله لاجان ، عود
طي چگونه بود ، كشور سطح در بزرگي محله بسان في‌الواقع ،
گسترش ، اين.است كرده رشد بحران‌زا شكلي به دهه چندين
آن ، اطراف حريم و تهران شهر سطح روزافزون توسعه بر علاوه
با نيز شگفت‌آوري طرز به را آن شهروندان و جمعيت كمي رشد
طي در تهران جمعيت كه طوري به.است داشته همراه به خود
در نيز آن پيرامون جمعيت و برابر سال‌هاي 751335 ، 5/4
. است يافته افزايش برابر به 5/34 فوق سال‌هاي خلال
به آن حريم مناطق در بويژه ، تهران جمعيت ناموزون رشد
بحران)بحران اين.است قسمت اين در بحران وجود گوياي خوبي
و طراحي به بي‌توجهي از حكايت سويي ، از (حريم
مديريت ضعف نمايانگر ديگر ، طرف از و شهري برنامه‌ريزي
ضمانت نبود يا شهري مقررات و قوانين بودن نامناسب و شهر
.دارد گذشته در زمينه اين در كارآمد اجرايي نظامات و
مرحله در تهران حريم در تحولات روند ترتيب ، اين به
بعداز دهه يك و سال‌هاي 651335 خلال در (دوم مرحله)جهش
آن اطراف و شهري قلمرو تطور و تحول رشد آهنگ ،(1375) آن
جمعيت كه طوري به.درآورد صدا به چشمگيري نحو به را
به 000/344/10 سال 1335 در نفر از 000/500/1 تهران استان
نرخ ميانگين همچنين ، است ، يافته افزايش سال 1375 در نفر
در آن حريم و تهران شهر پيرامون و تهران در جمعيت رشد
است بوده %و 8/6 %، 6/9%ترتيب ، 3 به فوق سال‌هاي خلال
اين با ،(حريم و پيرامون تهران ، در جمعيت رشد نرخ جدول)
فراوان تقاضاهاي وجود با سوم مرحله در رشد آهنگ اين حال
اعمال جهت به مهاجرين ، و مردم فعاليت و اسكان
مطلوبي شكل به مزبور سال 1365 از پس قانوني محدوديت‌هاي
.درآمد كنترل به
در تهران دروازه روزانه سفرهاي حجم كه است ذكر شايان
است بوده نفر ميليون يك از بيش سال 1373 در ساعات 197
و شهرها و تهران بين آنها از %بين ، 80 اين در كه
نفر هزار تعداد 177 علاوه ، به.بوده‌اند اطراف آبادي‌هاي
و بوده مشغول كار به شهر اين از خارج در تهران ساكنان از
سكونت آن از خارج در نيز تهران شاغلان از نفر هزار 230
آن حريم به تهران از برگشت و رفت سفر زمان متوسط و دارند
آمار اين (13)باشد مي روز در ساعت تا 5/4 بين 3 نيز
در را مزبور رقم‌هاي كه بود خواهد توجه جالب بيشتر زماني
منظور افراد (سال 30) كاري نسل يك ميزان به و سال ماه ،
سوم يك آنها ، از يك هر كه يافت درخواهيم خوبي به نموده
سكونت و كار محل ميان فاصله در صرفا را خويش كاري حيات
بالاي حجم اين كه ، حالي در مي‌برند بسر راه در خويش
فرهنگي ، توسعه منبع مهمترين توان و انرژي فرصت ، هزينه ،
انساني نيروي يعني مدني ، و شهري نظام يك اقتصادي و سياسي
پويايي با توام تفكر و خلاقيت انديشمندي ، مصروف مي‌تواند
.گردد مستمر
عنوان به آن از كه تهران حريم بي‌رويه توسعه و افزايش
جمعيت ناموزون رشد بر علاوه مي‌شود ، ياد حريم بحران
در و برابر به 5/34 دهه‌هاي4080 خلال در تهران پيرامون
مدت ، اين در تهران شهر جمعيت رشد ميزان 10برابر به واقع ،
فرهنگي ، سياسي ، حيات بر را مختلفي و فراوان اثرات
بعضا ، و اطراف حريم‌هاي و شهرها تهران ، حقوقي و اقتصادي
از مي‌توان آنها ، جمله از كه است داشته كشور سطح در
:برد نام زير موارد
و زيست‌محيطي صوتي ، آلودگي‌هاي فزاينده افزايش -1
.فرسايشي
بيش مداخله واسطه به طبيعي سوانح از ناشي خطر افزايش -2
.شهري حيات در ناامني ايجاد و زيست محيط در حد از
.ارتباطي سيستم و خدمات نارسايي -3
ميان سازهاي و ساخت و شهري محيط كيفيت آمدن پايين -4
.شهري
.ملي سرمايه‌هاي از عظيمي بخش شدن نابود -5
و اجتماعي و اخلاقي متعدد نابهنجاري‌هاي ظهور و بروز -6
.اجتماعي فسادهاي و جرائم بي‌مانند افزايش
بازخوردهاي و اجتماعي نامتعارف فرهنگ‌هاي خرده ايجاد -7
...و اقتصادي اجتماعي ، سياسي ، متعدد
|
