سروش خسروي 
سيمان يكي از پرمصرف ترين فرآورده هاي صنعتي است كه بالاترين ميزان توليد را در بين محصولات صنعتي در جهان دارد و گستردگي دامنه مصرف و توليد آن يكي از شاخص هاي توسعه و رشد هر كشوري است.
اين كه چه موقع مصرف سيمان در ايران باب شده چندان مشخص نيست ولي آن چه مسلم است ورود سيمان به ايران توسط خارجيان بوده كه براي ساختن بناهايي نظير كليساها، سفارتخانه ها و تأسيسات استفاده شده است.
قبل از سال ۱۳۱۴، ايران چهارمين كشور واردكننده سيمان در دنيا بود. نخستين كارخانه سيمان كشور با ظرفيت ۱۰۰ تن در روز در سال ۱۳۱۲ در ۷ كيلومتري تهران رسما افتتاح و آغاز به كار كرد و تا سال ۱۳۳۴ ظرفيت آن به ۶۰۰ تن در روز رسيد.
پس از آن به تدريج در نقاط مختلف كشور بنا به نياز مناطق، كارخانه هاي جديد سيمان راه اندازي شدند. به طوركلي مي توان توليد سيمان را در كشور در چهار محدوده زماني طبقه بندي كرد.
محدوده زماني  نخست، بين سال هاي ۱۳۱۲ تا ۱۳۳۴ است كه تنها كارخانه موجود در كشور كه به توليد سيمان اشتغال داشت با ظرفيت ۱۰۰ تن شروع كرده و به ظرفيت توليد ۶۰۰ تن در روز در سال ۱۳۳۴ دست يافت.
محدوده زماني دوم از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۵۷ است. ظرفيت توليد سيمان در پايان اين دوره به 
۹ ميليون تن در سال رسيد.
بروز بحران نفتي و افزايش قيمت نفت در برنامه عمراني پنجم و صرف آن در پروژه هاي عمراني و احداث كارخانه ها و سياست جايگزيني واردات حاكم بر بخش عمده اي از اين محدوده زماني و نيز آرامش نسبي سياسي به واسطه وجود مسائل بين المللي، باعث شد كه طي اين سال ها كه از نظر طول دوره تقريبا به اندازه دوره اول است، ظرفيت توليد به ميزان قابل توجهي افزايش يابد.
محدوده زماني سوم از سال ۵۷ تا ۶۸ را دربر مي گيرد. در اين دوره ظرفيت توليد كشور به حدود ۱۷ ميليون تن در سال معادل ۵۹ هزار تن در روز رسيد و طي ۱۱ سال ظرفيت توليد سيمان در ايران دو برابر شد.
محدوده زماني چهارم فاصله بين سال هاي ۶۸ تاكنون است كه ظرفيت توليد به حدود ۵/۲۹ ميليون تن رسيده كه رقمي معادل ۹۳ هزار و ۵۶۰ تن در روز است كه نسبت به دوره ۱۱ سال قبلي معادل ۵۰ درصد ظرفيت سازي صورت گرفته است.
به رغم تلاش هاي دولت، تشويق بخش خصوصي به سرمايه گذاري در اين صنعت با توجه به دلايلي چون فقدان امنيت لازم براي سرمايه گذاري، سياست قيمت گذاري دولتي، حاشيه سود پايين و ندادن تسهيلات مالي مناسب كمتر كسي براي حضور در صنعت سيمان از خود اشتياق نشان داده است.
از سوي ديگر هر چند سيمان مانند بسياري از كالاها از قابليت مبادله بين كشوري برخوردار است اما با توجه به بالا بودن نسبت وزن به ارزش در مقايسه با اكثر كالاهاي تجاري هزينه حمل سيمان نسبت به كل هزينه ها قابل توجه است. اين ويژگي موجب محدود شدن تجارت جهاني سيمان شده و آن چه اهميت دارد ظرفيت توليد منطقه به جاي ظرفيت جذب بازارهاي جهاني است. به عبارت ديگر افزايش تقاضاي كشورهاي منطقه مي تواند تأثير مهمي بر صادرات سيمان برجاي گذارد. درنتيجه تجارت سيمان به جاي جهاني بودن منطقه اي است.
اما در حال حاضر وضعيت توليد و فروش سيمان در داخل كشور به گونه اي است كه توليدكنندگان اين محصول اصولا فرصتي براي 
فكر كردن به موضوع صادرات نمي يابند.
محمدرضا كوچك زاده ، مديرعامل سيمان سپاهان در اين باره مي گويد: در حال حاضر فشار بازار داخلي و قيمت هاي رقابتي صادراتي انگيزه اي براي صادرات باقي نمي گذارد. برخي شركت هاي سيمان در سال هاي ۷۷ تا ۸۰ در حد امكانات خود بازارهاي صادراتي راحتي در كشورهاي اروپايي باز كردند كه متأسفانه به همين دليل موفق به ادامه اين روند در سال ۸۱ نشدند و مسأله صادرات سيمان به طور جدي پيگيري نشد.
به باور صاحب نظران و مديران ارشد صنعت سيمان قيمت سيمان بايد افزايش يابد و يكي از عمده ترين شيوه هاي جذب سرمايه گذاري در اين صنعت خارج شدن نرخ سيمان از سبد حمايتي دولت است.
كوچك زاده معتقد است: ميزان بازدهي سرمايه گذاري در صنعت سيمان با توجه به ميزان و حجم سرمايه گذاري بسيار اندك است، به همين لحاظ در سال هاي اخير انگيزه اي براي ورود بخش خصوصي به سرمايه گذاري در اين رشته از صنعت ايجاد نشده است.
از سوي ديگر قيمت هاي فروش سيمان در ايران در مقايسه با كشورهاي ديگر حتي با كشورهاي همجوار بسيار پايين تر است.
وي مي گويد: درصد هزينه سيمان مصرف شده در قيمت تمام شده يك متر مربع ساختمان نيز بسيار پايين است. با توجه به اين عوامل بايد در آينده اي نزديك به سمت آزادسازي نرخ فروش سيمان حركت كنيم تا ضمن ايجاد انگيزه هاي لازم براي سرمايه گذاري در اين بخش از صنعت، بازار عرضه و تقاضا را متعادل كنيم.
وي تأكيد مي كند: ايجاد بازار آزاد رقابتي در توليد و فروش اين محصول زمينه هاي لازم را براي بالا بردن ميزان توليد از طريق نوسازي واحدهاي فعلي و احداث واحدهاي جديد ايجاد مي كند.
جلال صفارزاده، دبير انجمن سيمان نيز مي گويد: ظرفيت توليد فعلي مجموعه كارخانه هاي سيمان كشور حدود ۳۰ ميليون تن در سال است كه با ظرفيت مطلوب و به طور متوسط بالاي ۹۰ درصد مشغول به توليد هستند. طرح هاي نيمه تمام سيمان داراب تا اواخر امسال و بوشهر و بهروك يزد در سال ۸۲ و ۸۳ به بهره برداري خواهند رسيد. با اجراي طرح هاي بهينه سازي و افزايش ظرفيت در كوتاه مدت، مجموعا ظرفيت توليد سيمان در ۳ سال آينده حدود ۴ تا ۵ ميليون تن افزايش خواهد يافت.
وي مي افزايد: نياز كشور براي دو دهه آينده حدود ۶۰ ميليون تن برآورد شده كه لزوم اجراي حداقل ۱۰ واحد ۳ هزار تني در روز را طي اين مدت مورد تأكيد قرار مي دهد. زمان اجراي هر طرح سيمان با اين مقياس حدود ۵ سال است. بنابراين براي سرمايه گذاري و احداث اين تعداد كارخانه بايد تمهيدات لازم از جمله حجم عظيم سرمايه گذاري آن فراهم شود، كه از سال هاي ۸۷ و ۸۸ به بعد سالانه دو واحد ۳ هزار تن در روز به بهره برداري برسد.
دبير انجمن سيمان تأكيد مي كند: سرمايه گذاري زياد و زمان طولاني اجراي پروژه نشان دهنده آن است كه با قيمت هاي فروش فعلي، برگشت سرمايه و سود براي اين صنعت مطلقا متصور نيست. به همين دليل در دو دهه گذشته سرمايه گذاري و تأسيس واحدهاي جديد از طرف دولت و سيستم بانكي انجام شده و سرمايه گذاران بخش خصوصي به هيچ عنوان تمايلي به سرمايه گذاري در اين صنعت ندارند.
به گفته صفارزاده هزينه استهلاك ماشين آلات كه بخش مهمي از قيمت تمام شده سيمان است، در واحدهاي قديمي بر مبناي نرخ تاريخي هر دلار ۷۰ ريال كه در دفاتر ثبت شده محاسبه مي شود، حتي در واحدهايي كه پس از انقلاب احداث شده اند دلار ۷۰ تا ۷۰۰ ريال و سال هاي اخير دلار ۱۷ توماني مبناي محاسبه است كه با نرخ هر دلار تومان تفاوت زيادي دارد.
دبير انجمن سيمان مي گويد: سال گذشته هيأت دولت سيمان را در سبد حمايتي قرار داد و متعاقب آن سازمان حمايت در اجراي اين مصوبه كارخانه هاي سيمان و انجمن را موظف به ارسال ترازهاي مالي و قيمت تمام شده كرد. اما انجمن سيمان هشدار داد با توجه به اين كه قيمت هاي 
تمام شده دفتري به هيچ وجه نمي تواند مبناي محاسبه قيمت فروش باشد و هر نوع اقدام در اين زمينه صنعت سيمان را با بحران جدي روبه رو كرده و وضعيتي مشابه صنعت نساجي پيش خواهد آورد كه نتيجه آن مشكلات حاد نقدينگي براي شركت ها و عدم امكان هر نوع بازسازي و جايگزيني ماشين آلات خواهد شد.
وي مي افزايد: سود كاذبي كه در صورت هاي مالي شركت هاي سيمان اعلام مي شود و ذهنيت سودآوري اين صنعت را باعث مي شود ناشي از درج هزينه استهلاك غيرواقعي و بر مبناي قيمت هاي تاريخي است.
صفارزاده مي گويد: توليد در شرايطي افزايش مي يابد كه كارخانه هاي جديد با سرمايه گذاري بخش خصوصي و با انگيزه كسب سود احداث شوند. به رغم همه تلاش هاي نظام توزيع و سيستم هاي كنترلي قيمت فروش تاكنون موفقيت چنداني حاصل نشده و سيمان در بازار سياه گاهي تا دو برابر قيمت فروش رسمي به فروش مي رسد.
وي مي افزايد: طبق برآوردهاي انجام شده كسري ميزان سيمان عرضه شده در بازار تهران حدود دو ميليون تن است. براي رفع اين مشكل در سال جاري نسبت به حمل سيمان از كارخانه هاي نزديك به تهران اقدام شد. بر اين اساس تأمين كسري سيمان در سال آينده يا بايد از طريق فوق صورت گيرد يا به ميزان كمبود سيمان وارد كرد كه در هر دو حالت قيمت سيمان در بازار تهران دست كم هزار تومان در هر تن خواهد شد.
وي بر اين اساس تأكيد مي كند:  تنها راه حل مشكل كمبود سيمان آزاد شدن قيمت فروش و اعمال قيمت هاي تعادلي در فصل پررونق كارهاي ساختماني است.

آمار توليد و تحويل كارخانه هاي سيمان كشور تا پايان آبان ماه امسال (واحد: تن)

توليد هشت ماه ۸۱ ظرفيت اسمي سالانه نام كارخانه سيمان كلينكر سيمان كلينكر ۱۶۵۵۳۶۰ ۱۴۷۸۷۵۲ ۲۳۴۰۰۰۰ ۲۲۵۰۰۰۰ آبيك ۶۷۴۹۱۲ ۵۶۰۷۶۸ ۷۱۷۶۰۰ ۶۹۰۰۰۰ اروميه ۶۵۷۸۳۴ ۶۴۶۹۸۴ ۱۰۳۵۸۴۰ ۹۹۶۰۰۰ اصفهان ۴۲۱۸۴۱ ۴۶۸۰۶۰ ۸۵۸۰۰۰ ۸۲۵۰۰۰ بهبهان ۱۳۱۵۰۲۱ ۱۲۷۱۳۶۷ ۲۴۱۸۰۰۰ ۲۳۲۵۰۰۰ تهران ۴۳۱۴۲۱ ۴۰۸۳۱۰ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ واحد هفتم ۶۱۸۱۷۴ ۵۷۴۳۱۴ ۱۲۴۴۸۸۰ ۱۱۹۷۰۰۰ دورود ۳۸۱۲۷۷ ۳۶۱۰۱۰ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ خزر ۱۵۶۴۸۶۵ ۱۲۶۰۲۴۹ ۲۰۵۹۲۰۰ ۱۹۸۰۰۰۰ سپاهان ۴۶۹۷۹۳ ۴۴۱۳۵۶ ۶۸۶۴۰۰ ۶۶۰۰۰ شمال ۹۳۸۲۹۵ ۸۲۷۶۶۰ ۱۴۴۸۴۶۰ ۱۳۹۲۷۵۰ شرق ۹۸۹۶۲۳ ۸۶۹۴۴۷ ۱۴۸۵۱۲۰ ۱۴۲۸۰۰۰ صوفيان ۳۹۰۱۱۶ ۳۸۲۹۵۶ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ غرب ۵۸۲۹۱۵ ۵۰۵۵۶۷ ۸۱۹۰۰۰ ۷۸۷۵۰۰ فارس ۷۰۵۹۲۶ ۶۵۷۹۵۹ ۱۱۴۸۱۶۰ ۱۱۰۴۰۰۰ كرمان ۹۸۰۶۹ ۹۵۴۹۲ ۲۰۵۹۲۰ ۱۹۸۰۰۰ لوشان ۴۱۲۵۲۸ ۳۹۴۳۴۰ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ نكا ۶۵۵۱۸ ۶۴۱۳۴ ۸۹۲۳۲ ۸۵۸۰۰ شمال سفيد ۱۲۰۱۲۹ ۱۲۰۹۷۱ ۱۷۱۶۰۰ ۱۶۵۰۰۰ آباده ۵۳۶۴۸۳ ۴۹۱۶۱۲ ۷۱۷۶۰۰ ۶۹۰۰۰۰ اردبيل ۱۹۶۵۱۴ ۱۸۶۴۹۹ ۳۲۷۶۰۰ ۳۱۵۰۰۰ استهبان ۱۰۹۱۱۲ ۱۱۰۰۷۸ ۱۷۱۶۰۰ ۱۶۵۰۰۰ اكباتان ۴۳۱۷۰۲ ۴۰۹۷۲۱ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ ايلام ۵۳۵۱۸۸ ۳۶۲۵۱۵ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰۰ خاش ۶۳۱۶۶۴ ۵۷۵۱۵۹ ۹۳۶۰۰۰ ۹۰۰۰۰۰ خوزستان ۵۱۱۳۱۰ ۴۹۸۸۱۰ ۷۱۷۶۰۰ ۶۹۰۰۰۰ شاهرود ۵۱۷۱۶۵ ۴۶۳۲۸۳ ۶۸۶۴۰۰ ۶۶۰۰۰۰ قائن ۵۷۷۳۵۱ ۵۰۶۹۱۹ ۷۱۷۶۰۰ ۶۹۰۰۰۰ كردستان ۱۱۹۷۰۱ ۱۴۶۳۸۰ ۳۲۷۶۰۰ ۳۱۵۰۰۰ سفيد ساوه ۶۶۷۷۲ ۹۹۶۸۴ ۱۶۳۸۰۰ ۱۵۷۵۰۰ سفيد ني ريز ۹۶۰۱۰۶ ۱۰۷۳۵۹۵ ۱۸۷۲۰۰۰ ۱۸۰۰۰۰۰ هرمزگان ۴۸۶۷۹۷ ۴۷۵۹۴۶ ۷۱۷۶۰۰ ۶۹۰۰۰۰ هگمتان ۶۱۴۰۵۴ ۶۱۶۸۱۸ ۹۳۶۰۰۰ ۹۰۰۰۰۰ كارون ۵۴۵۵۷ ۸۵۰۲۴ ۱۷۱۶۰۰ ۱۶۵۰۰۰ سفيد عسگرآباد ۵۱۴۱۳۰ ۴۹۲۰۱۵ ۶۲۴۰۰۰ ۶۰۰۰۰ بجنورد ۱۹۴۰۶۲۲۷ ۱۷۹۴۳۸۱۵ ۲۹۵۵۸۴۱۲ ۲۸۴۲۱۵۵۰ جمع

منبع دفتر صنايع معدني (وزارت صنايع و معادن)