Hamshahri Newspaper

علي مزروعي
ام-روزه هي-چ اقتصادي را بدون >بانك< نمي توان تصور كرد. بانك ها همچون رگ هاي بدن انسان عمل مي كنند و با تزريق و تجميع مداوم پول و اعتبار موجبات فعاليت و پويايي اقتصادي را در هر جامعه و عرصه جهاني فراهم مي آورند. به ميزان پيشرفت و توسعه اقتصادي هر جامعه بانك ها از اهميت بيشتري برخوردار مي شوند و همچنين كاركرد نظام بانكي مي تواند نقشي تعيين كننده در تحرك و توسعه اقتصادي هر كشور ايفا كند. براي آش-نايي با نقش اقتصادي بانك ها طي چند يادداشت تلاش خواهيم كرد به اين موضوع بپردازيم و در اين مقال در پي آنيم كه براي شروع بحث به اين سؤال كه >بانك چيست< پاسخ دهيم.
پيدايش بانك
دليل اصلي پيدايش بانك را بايد در رونق گرفتن تجارت در عرصه قاره اي و جهاني دانست. با رونق گرفتن تجارت در اروپا در قرون شانزدهم و هفدهم در مراكز مهم تجاري مانند آمستردام و لندن، مؤسسات بازرگاني و مالي روي كار آمدند كه كار اصلي آنها حفظ و تأمين امنيت پول تجار بود. اين مؤسسات در مقابل ارائه خدمات مالي، حق الزحمه اي دريافت مي كردند. به تدريج دامنه فعاليت اين گونه مؤسسات گسترش يافت تا جايي كه با نقل و انتقال پول از شهري به شهر ديگر به
آسان كردن فعاليت هاي تجاري پرداختند. اعتبار اين مؤسسات از آن جهت بود كه مؤسسان آنها بازرگانان معروف، ثروتمند و مورداعتماد مردم بودند.
با گسترش تجارت و افزايش تعداد مراجعان، مقدار پول موجود در صندوق اين گونه مؤسسات افزايش يافت. مديران اين مؤسسات با گذشت زمان متوجه دو نكته مهم شدند: اول اين كه در هيچ زماني سپرده گذاران تمامي پول خود را از صندوق مؤسسه خارج نمي كنند و به همين سبب تنها درصدي از كل موجودي براي پاسخگويي به صاحبان سپرده كافي است. نكته ديگر اين كه همزمان با مراجعه تعدادي از افراد به مؤسسه براي دريافت پول خود، عده اي نيز براي واريز كردن پول به حسابشان مراجعه مي كنند و در نتيجه هيچ گاه موجودي صندوق به صفر نمي رسد. اين دو مسأله مديران را به اين فكر واداشت كه پول هاي راكد در صندوق را به كار گيرند.
از آنجا كه غالبا تعدادي از تجار براي گسترش
فعاليت تجاري خود به پول نياز داشتند و حاضر بودند در مقابل پول دريافتي، مبالغي اضافه پرداخت كنند، مديران اين گونه مؤسسات مالي (بانك ها) از اين موقعيت استفاده كردند. آنها پول هاي راكد را به تجار متقاضي وام مي دادند و در مقابل، مبالغي اضافه بر وام دريافت مي كردند. به اين ترتيب، آنان علاوه بر مبالغي كه در ازاي نگهداري پول افراد دريافت مي كردند مبالغي اضافي را نيز بابت وام از وام گيرندگان درخواست مي كردند. اين پول اضافي بهره نام داشت. چون بهره دريافتي بابت وام مبالغ قابل توجهي بود، از اين رو مديران بانك ها سپرده گذاران را به سپرده گذاري هرچه بيشتر تشويق مي كردند. با اين شرط كه نه تنها بابت نگهداري پول هاي آنها وجهي دريافت نكنند بلكه بخشي از بهره وام هاي دريافتي را نيز به صاحبان سپرده ها بدهند.
از آن پس، اين گونه مؤسسات يا بانك ها علاوه بر خدمات نقل و انتقال و محافظت از پول به اعطاي وام و اعتبار نيز پرداختند. اين فعاليت بانك كه تاكنون نيز ادامه دارد، در سطح فعاليت هاي اقتصادي جامعه تأثير زيادي گذاشته است به طوري كه بسياري از افراد و مؤسسه ها و بنگاه هاي اقتصادي با دريافت وام از بانك ها طرح و فعاليت هاي اقتصادي مورد نظر خود را به آساني به اجرا درمي آورند. بدين گونه، بانك ها در به حركت درآوردن چرخ اقتصادي جوامع نقش تعيين كننده اي را به عهده گرفته و كاركرد نظام بانكي هر كشور را بايد يكي از عوامل مؤثر در چرخه اقتصادي آن و ميزان رشد توليد به حساب آورد. با اين توضيحات، به طور خلاصه در پاسخ به اين پرسش كه >بانك چيست؟< مي توان گفت بانك محل تجميع و تزريق مداوم پول و اعتبار به اقتصاد جوامع براي پويايي و رشد اقتصادي است.
تأسيس بانك در ايران سابقه اي كمتر از يك قرن دارد و همانند ديگر پديده هاي تمدني غرب امري وارداتي است. طبعا براي دستيابي به نقش اقتصادي بانك ها در كشورمان بايد عملكرد آنها را در متن نظام اقتصادي خاص ايران مطالعه و بررسي كرد و بر اين پايه انتظار داشت كه كاركرد نظام بانكي در خدمت رشد و توسعه اقتصادي كشور قرار گيرد كه در ادامه به آن خواهيم پرداخت.