محمد صفايي
هر روز كه مي گذرد مقام هاي آمريكايي و انگليسي ادعاهاي جديدي را عليه عراق مطرح مي كنند و با اين روش آنها سعي دارند تعدادي ديگر از كشورهاي اروپايي را با خود همراه كنند، اگرچه آنان در اين تلاش ها توانسته اند نظر مساعد برخي كشورها مانند اسپانيا و ايتاليا را جلب كنند اما تظاهرات ميليوني مردم جهان در مخالفت با جنگ، موقعيت دولت هاي موافق جنگ را روز به روز و بيش از گذشته تضعيف مي كند.
در مورد اثرات اقتصادي اين موضوع و همين طور دوام مشكلات اقتصادي جنگ نيز صحبت هاي بسياري مطرح است كه آنان نيز با توجه به مدت زمان ادامه جنگ، از رونق اقتصادي تا ركود كامل متغير است.
چندي پيش اعلام شد كه جنگ كمتر از ۳۰ روز به طول خواهد انجاميد كه اين موضوع اميدواري هايي را در دل اقتصاددانان ايجاد كرد اما هنوز چند روزي نگذشته بود كه اعلام شد آمريكا و انگليس خود را براي اشغال ۷ ساله عراق آماده كرده اند، اما در جنگ عراق، نفت به عنوان كانون مباحث اقتصادي مطرح است، نفت ارزان مي شود، گران مي شود، توليد و عرضه آن با مشكل مواجه مي شود، احتمال توقف كامل صادرات نفت از خليج فارس، احتمال هجوم شركت هاي نفتي آمريكايي به عراق و رسيدن بهاي نفت به هر بشكه كمتر از ۹ دلار و هزاران گمانه ديگر، از تحليل هاي اقتصادي اخير در مورد نفت است، غافل از اين كه اين جنگ بر بخش هاي ديگر اقتصادي نيز تحولاتي شگرف بر جاي خواهد گذاشت.
يكي از مهمترين بخش هايي كه پس از وقوع جنگ عراق با خطر مواجه مي شود، امنيت حمل و نقل خطوط حمل و نقل دريايي خواهد بود اگرچه دست اندركاران امور كشتيراني در خاورميانه معتقدند كه جنگ در عراق تأثير چنداني بر فعاليت بنادر و شركت هاي حمل و نقل دريايي نخواهد داشت اما مطمئنا نمي توان افزايش شديد بهاي حمل و نقل كالا به منطقه و همين طور افزايش تعرفه هاي بيمه اي را از نظر دور داشت، بيمه اي كه پس از حوادث ۱۱ سپتامبر وارد بحران شد و جنگ با عراق شوك شديد ديگري به بدنه نيمه جان آن وارد خواهد كرد.
اگرچه مسؤولان برخي شركت هاي بيمه اي مانند لويدز، به تازگي اعلام كرده اند كه جنگ جديد مانند جنگ نفت كش ها در زمان جنگ عراق با ايران نيست و صنعت حمل و نقل دريايي و متعاقب آن صنعت بيمه آسيب چنداني نخواهد ديد ولي آنها هم نمي توانند نگراني خود را از احتمال جنگي ديگر مانند جنگ نفت كش ها پنهان كنند. اما آنچه بيش از پيش محتمل است، در صورت وقوع جنگ احتمالا صادرات نفت كويت براي مدتي قطع مي شود كه اين موضوع خود صنعت حمل و نقل پررونق منطقه را دچار خسارت هاي شديدي خواهد كرد كه البته اگر خوشبين باشيم فقط صادرات نفت كويت قطع خواهد شد و اگر كمي واقع گرايانه تر با قضيه برخورد كنيم صادرات نفت بحرين، امارات، عربستان و يا حتي عمان نيز با خطر مواجه خواهد شد تا جايي كه يك مقام شركت كشتيراني «دبي شيپينگ» از اين كه بر اثر جنگ عراق و متوقف شدن فعاليت نفت كش هايشان در خليج فارس دچار خسارت شوند، ابراز نگراني كرد.
خبرگزاري فرانسه نيز با بررسي تأثير جنگ عراق بر شركت هاي بيمه نوشت كه مدير شركت «اوراكل اينشورنس بروكرز» مستقر در دبي معتقد است كه حتي يك روز جنگ براي شركت هاي بيمه فاجعه بار خواهد بود.
وي در ادامه گفت: هرچند منطقه خليج فارس با احتمال خطر بالا اعلام شده و حق بيمه در آنجا افزايش يافته است ولي اين افزايش ها براي صنعت حمل و نقل دريايي مناسب نيست و تا حدودي موجب پرهيز صاحبان كشتي ها از اعزام كشتي هاي خود به خليج فارس مي شود.
يكي ديگر از مسائلي كه كارشناسان به آن مي پردازند و آن را از گزينه هاي احتمالي صدام در صورت جنگ مي دانند به آتش كشيدن چاه هاي نفت اين كشور به دستور صدام حسين است.
اين اقدام احتمالي كه تكرار اقدام ۱۲ سال پيش عراق در كويت خواهد بود، باعث شده كه آمريكا به فكر يك مداخله سريع براي كنترل ذخاير نفت عراق به محض آغاز جنگ باشد.
بنابراين گزارش، منابع نظامي آمريكا گزارش هاي موثقي در دست دارند مبني بر اين كه بغداد از هم اكنون به مين گذاري چاه هاي نفت خود براي آتش زدن آنها اقدام كرده است.
بغداد اين خبر را تأييد يا تكذيب نكرد اما عدي پسر بزرگ صدام حسين گفته كه عراق اجازه نخواهد داد آمريكا ذخاير نفت آن كشور را كه دومين ذخاير پس از ذخاير نفتي عربستان سعودي است، تحت كنترل خود درآورد. يك نشريه نفتي چاپ لندن نيز از قول صدام حسين نوشت كه «اگر قرار است من سقوط كنم، پس نفت را هم با خود از بين خواهم برد».
به اعتقاد كارشناسان در صورت آتش گرفتن ميدان هاي نفتي عراق، خسارات زيست محيطي قابل توجهي به بار خواهد آمد كه تخمين ميزان آن مشكل است و به عواملي از جمله محل هر يك از اين ميدان ها، فشار آن، نوع نفت خام و مقدار گاز موجود در آن بستگي دارد. يكي از كابوس هايي كه كارشناسان از آن وحشت دارند ورود نفت به رودهاي دجله و فرات است كه در اين صورت براي مدتي طولاني بر آب، جانوران، گياهان و احشام منطقه تأثير خواهد داشت.
اما بانك هاي سرمايه گذاري آمريكا از احتمال بروز بحران بي سابقه و شايد بدترين روزها در بازارهاي نفت در صورت حمله به عراق ابراز نگراني مي كنند.
روزنامه الوطن به نقل از يكي از تحليلگران اقتصادي اين بانك ها گفت: اعتصاب كارگران نفتي ونزوئلا و متوقف شدن صادرات نفت از سوي عراق و كاهش ميزان ذخاير استراتژيك در كشورهاي غربي، همه و همه به وضعيت بي ثبات كنوني در بازار نفت كمك كرده و شايد آن را به سمت يك فاجعه رهنمون سازد. در گزارشي پيش بيني شده با توجه به اين كه توليدكنندگان نتوانسته اند نياز واقعي بازار را پوشش دهند و قيمت ها را بشكنند و استفاده از نفت ذخاير استراتژيك در غرب نيز در بلندمدت بهاي نفت را افزايش مي دهد، رسيدن بهاي نفت به بشكه اي ۴۶ دلار يا بيشتر بسيار محتمل است.
اما بازار طلا نيز از اين رهگذر بي نصيب نبوده به گونه اي كه با وجود تحولات ژرف و شگرف در بازارهاي مالي جهان در دهه هاي اخير و حتي پديدار شدن پول واحد اروپايي، روند دگرگوني در بازارهاي مالي و بانك هاي مركزي نشان مي دهد كه عيار طلا هنوز بالاتر از دلار، يورو يا هر پول معتبر ديگري در جهان است. كارشناسان اقتصادي در لندن معتقدند كاهش ارزش سهام در بازارهاي بورس جهان و دورنماي جنگ عليه عراق موجب شده كه بهاي طلا به بالاترين سطح در سال هاي اخير افزايش يابد.
اما كشورهاي اروپايي از آن مي ترسند كه جنگ احتمالي با عراق اقتصاد بي جان و كم رمق آنان را به سراشيبي سقوط انداخته و از بهبود آن جلوگيري كند. به عقيده آنان وقوع جنگ و افزايش بهاي نفت، علاوه بر گران شدن بهاي انرژي، به افزايش بهاي كالاها، رشد بيكاري و ركود در بازار منجر خواهد شد كه اين امر اقتصاد اروپا را بيش از آمريكا تحت تأثير قرار خواهد داد چرا كه اروپا تمام انرژي خود را وارد مي كند و آمريكا بخشي از انرژي خود را از درون تأمين مي كند و شايد يكي از مهمترين دلايل مخالفت كشورهايي مانند فرانسه و آلمان با جنگ همين موضوع باشد.
