فريد قادري 
مشعل روشن است و گاز مي سوزد. مشعل پالايشگاه يا يك حوزه نفتي تفاوت چنداني ندارند، به هر حال مي سوزد.   
گاز طبيعي امروزه به اندازه اي در كانون توجه قرار گرفته است كه بسياري حتي سوخت شدن و هدر رفتن گاز در مشعل يك پالايشگاه را هم اقتصادي نمي دانند و معتقدند كه اين حجم از گاز هم بايد فرآوري شود و به مصارف صنعتي برسد.
از اين رو فعاليت هاي مختلف صنعتي در حوزه استخراج، پالايش، انتقال، مصرف و صادرات گاز طبيعي هر روز با سرعت بيشتري دنبال مي شود. چشم اندازهاي آينده صنعت گاز كشور و فعاليت هاي جانبي آن در ابعاد ملي و بين المللي روز به روز شفاف تر مي شود و اهميت پرداختن به اين مقوله مهم در صنعت كشور، بيشتر مشخص مي شود. گسترش عمليات اجرايي به منظور پوشش اكثر نقاط كشور در ابعاد مصرف خانگي و صنعتي از يك سو و تلاش هاي مداوم براي برقراري ارتباط با شركت هاي صاحب تكنولوژي در زمينه فرآوري گاز طبيعي براي بومي كردن آن در كشور و تلاش برخي سازمان ها مانند پژوهشگاه صنعت نفت را مي توان در اين راستا ارزيابي كرد.
ظرفيت هاي ويژه ايران
ايران دومين كشور دارنده ذخاير گاز طبيعي جهان، از ۲ هزار و ۵۴۳ ميليارد مترمكعب توليد سالانه گاز جهان، سهمي ۴/۲ درصدي دارد. اين درحالي است كه براساس جديدترين گزارش سالانه 
< >word oil and gas review ايران در سال ۲۰۰۱ ميلادي به عنوان هشتمين كشور توليدكننده، ۶/۶۰ ميليارد مترمكعب گاز توليد كرده است. در ادامه گزارش آمده است اين حجم توليد نسبت به ۴۷ ميليارد مترمكعب گاز توليد شده در سال ۱۹۹۷ از افزايش قابل توجهي برخوردار است.
ايران در سال ۱۹۹۰ حجم گاز توليدي خود را به ۱۵/۲۳ ميليارد مترمكعب رسانده بود.
از سوي ديگر با افزايش ۸۰۰ ميليارد مترمكعبي ذخاير شناخته شده گاز ايران در سال هاي ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ ذخاير گاز طبيعي ايران براساس آخرين گزارش ها به ۲۵ هزار و ۸۰۰ ميليارد مترمكعب رسيد. ايران پس از روسيه كه بيش از ۴۶ هزار ميليارد مترمكعب ذخاير شناخته شده گاز طبيعي را در اختيار دارد، همچنان در رتبه دوم از اين لحاظ قرار دارد. نبايد فراموش كرد كه سهم ايران از ذخاير ۱۶۸ هزار و ۵۶۴ ميليارد مترمكعبي شناخته شده گاز طبيعي جهان، حدود ۱۴ درصد است.
رخدادهاي كنوني در بخش گاز
«تمام پيش بيني ها در جهان حاكي از فزوني رشد مصرف گاز طبيعي نسبت به ديگر انرژي هاي اوليه در دو دهه آينده است و سازگاري اين انرژي با محيط زيست مهمترين محرك رشد سريع تر در استفاده از گاز طبيعي است».
وزير نفت پس از بهره برداري رسمي از فاز ۲ و ۳ ميدان گازي پارس جنوبي به رشد فزاينده تقاضا براي گاز در جهان و ذخاير عظيم گاز طبيعي ايران اشاره كرد و افزود: اين عوامل ايجاب مي كند كه ايران در تعاملي فعال با مصرف كنندگان گاز به ويژه در آسيا و اروپا به عنوان عرضه كننده مطمئن گاز طبيعي ايفاي نقش كند.
بيژن نامدار زنگنه با اشاره به امضاي قرارداد به منظور توسعه ۱۰ فاز از ميدان گازي پارس جنوبي تاكنون گفت: در اين قراردادها بالغ بر ۱۰ ميليارد دلار براي توليد ۲۶۰ ميليون مترمكعب گازطبيعي و ۴۰۰ هزار بشكه ميعانات گازي در روز و سالانه ۴ ميليون و ۸۰۰ هزار تن گاز مايع و ۳ ميليون و ۵۰۰ هزار تن اتان سرمايه گذاري شده است.
اين محصولات با ارزش سالانه ۷ ميليارد و ۲۰۰ ميليون دلار و با فرض جايگزيني گاز طبيعي به جاي فرآورده هاي نفتي بالغ بر ۱۴ ميليارد دلار برآورد مي شود.
دو روز پس از اظهارات زنگنه، محمد ملاكي معاون وزير نفت و مديرعامل شركت ملي گاز ايران از افزايش تعداد پالايشگاه هاي گاز كشور در آينده نزديك خبر داد و گفت: با اجراي برنامه چهارم توسعه، شمار پالايشگاه هاي گاز كشور به ۹ واحد و ظرفيت پالايشگاه گاز طبيعي روزانه به حدود ۳۳۰ ميليون مترمكعب خواهد رسيد.
وي اضافه كرد: تعداد پالايشگاه هاي موجود در كشور هم اكنون ۵ واحد است. ظرفيت روزانه پالايشگاه هاي فجر، پارس جنوبي، هاشمي نژاد، سرخون و بيد بلند در مجموع ۱۵۴ ميليون مترمكعب است. چهار پالايشگاه پارسيان، بيد بلند ۲، ايلام و گشوي جنوبي نيز با ظرفيت روزانه ۱۷۴ ميليون مترمكعب در طول برنامه چهارم توسعه راه اندازي مي شوند.
وي در ترسيم دورنماي بخش گاز كشور در پايان سال ۸۳ گفت: ۱۸ هزار كيلومتر خط لوله انتقال گاز فشار قوي و ۸۸ هزار كيلومتر شبكه توزيع در قالب يك سيستم گسترده كشور را پوشش خواهد داد. در اين مدت مصرف گاز طبيعي به حداكثر ۳۷۱ ميليون مترمكعب در روز خواهد رسيد و سهم گازطبيعي به ۵۴ درصد از كل انرژي اوليه مصرفي كشور افزايش مي يابد.
وي تأكيد كرد: تا پايان سال ۸۳ ، ۴۱ ميليون نفر از جمعيت يا حدود ۸۸ درصد از خانوار شهري كشور از گازطبيعي بهره مند مي شوند.
از سوي ديگر شركت ملي گاز ايران، گازرساني به نيروگاه ها، صنايع، شهرك هاي صنعتي، پالايشگاه ها و تلمبه خانه هاي نفت، گازرساني به شهرهاي جديد كه در نقاط سردسير و حاشيه جنگل قرار گرفته اند را در اولويت كاري خود قرار داده است كه مهمترين هدف آن، جايگزيني گاز طبيعي با ديگر سوخت ها به ويژه در نيروگاه ها و مراكز صنعتي كشور است.
پارس جنوبي، موقعيتي فرااقتصادي
حضور قطعي توتال فرانسوي براي انجام عمليات اجرايي فاز ۲ و ۳ ميدان گازي پارس جنوبي، حصار تحريم هاي اقتصادي آمريكا را شكست. اگرچه بسياري معتقدند كه حضور توتال هزينه اي بيش از حد متعارف روي دست صنعت نفت ايران گذاشته است، اما عده اي ديگر همچنان بر خاصيت راهگشايي اين شركت براي زمينه سازي حضور ديگر شركت هاي نفتي- گازي خارجي و عبور از ديوار تحريم اقتصادي آمريكا عليه ايران تأكيد مي كنند. پس از آن شركت هاي مختلفي از كشورهايي مانند ايتاليا، كره و نروژ نيز وارد عرصه شدند و هم اكنون نيز بسياري از آنها در پروژه هاي توسعه اين ميدان گازي و يا در پروژه هاي ديگر صنعت نفت و گاز ايران فعال هستند.
در هر حال اجرايي كردن عمليات بهره برداري از ميدان گازي پارس جنوبي با سرعت بيشتري دنبال مي شود. زنگنه در جمع مديران، مسؤولان و دست اندركاران پروژه پارس جنوبي تأكيد كرد: در پارس جنوبي ۲ فاز به بهره برداري رسيده است و ۱۶ فاز ديگر وجود دارد. براي ۱۰ فاز از اين پروژه تاكنون قرارداد بسته شده و بايد تلاش كنيم تا قرارداد ۸ فازباقي مانده در سال آينده به امضا برسد.
او شكل گيري يك تمدن نوين صنعتي در حاشيه شمال خليج فارس را از دستاوردهاي اجراي طرح توسعه ميدان گازي پارس جنوبي در منطقه عسلويه برشمرد و گفت: اجراي اين فازها را بايد به روند طبيعي كار تبديل كنيم و بتوانيم از اين ميدان عظيم به خوبي بهره  ببريم زيرا صنعت ما اين ظرفيت و توان را دارد كه پروژه هاي عظيم را اجرا كند. ما بايد در مديريت، نرم افزار و سخت افزار بهترين صنعت نفت را در منطقه داشته باشيم.
از سوي ديگر مديرعامل شركت نفت و گاز پارس اعلام كرد كه ظرف ۵ ماه آينده اجراي طرح هاي   پارس جنوبي ۳۰ تا ۴۰ هزار شغل ايجاد مي كند. اسدالله صالحي فروز تأكيد كرد: خودكفايي، حفاظت از منافع ملي از طريق بهره برداري از يك ميدان مشترك با كشور خارجي، انتقال فناوري، ارتقاي دانش فني و ايجاد فرصت هاي شغلي از دستاوردهاي قطعي طرح توسعه ميدان گازي پارس جنوبي است.
افزايش ظرفيت پالايش
پالايشگاه هاي گاز پارسيان (فاز اول) و بيد بلند ۲ به ترتيب با ظرفيت فراورش ۵۵ و ۵۶ ميليون مترمكعب گاز در روز در حال ساخت هستند و مطابق برنامه در اوايل سال ۲۰۰۵ ميلادي به بهره برداري خواهند رسيد.
پالايشگاه بيد بلند ۲ علاوه بر پالايش ۵۶ ميليون مترمكعب گاز در روز سالانه ۲۵۰ / ۱ ميليون تن اتان براي تأمين خوراك واحد اولفين هشتم توليد خواهد كرد. توليد سالانه ۰۷/۲ ميليون تن گاز مايع و بنزين طبيعي هم از ديگر اهداف راه اندازي اين پالايشگاه  است.
پيش بيني مي شود اين طرح در نيمه اول سال ۸۴ فعاليت خود را آغاز كند.
پالايشگاه پارسيان (فاز اول) نيز علاوه بر پالايش ۵۵ ميليون مترمكعب گاز در روز، روزانه ۲۴ هزار بشكه ميعانات گازي و سالانه ۷۵۰ هزار تن به منظور تأمين خوراك واحد اولفين دهم توليد خواهد كرد. توليد ۱/۲ ميليون تن گاز مايع و بنزين طبيعي در سال را نيز مي توان بر اين موارد افزود.
اين طرح نيز برابر پيش بيني ها در آبان ۸۳ به بهره برداري مي رسد.
پالايشگاه گاز ايلام نيز برابر پيش بيني ها در شهريور ۸۳ به بهره برداري مي رسد. در اين پالايشگاه ضمن فراورش ۸/۶ ميليون مترمكعب گاز از ميدان گازي تنگ بيجار، روزانه ۳۴۰ تن گوگرد، ۴۸۰ تن گاز مايع و ۵ هزار و ۵۰۰ بشكه بنزين طبيعي توليد خواهد شد.
حركت به سمت بازارهاي جهاني
سرمايه گذاري در فازهاي ۱۱، ۱۲ و ۱۳ ميدان گازي پارس جنوبي با هدف توليد گاز طبيعي مايع (LNG) صورت مي گيرد كه مطابق برنامه در هر فاز سالانه 
۵/۸ ميليون تن LNG توليد خواهد شد. در حالي كه مباحثي مانند مشخص شدن خريداران LNG توليد شده، ساخت و تجهيز بنادر مخصوص بارگيري LNG و در نهايت ساخت كشتي هاي حمل LNG در ايران مطرح است، موضوعاتي مانندGTL ، OCM و DME در زمينه هاي مرتبط با تبديلات گازي رنگ و بوي ديگري به صنعت گاز كشور بخشيده است.
وزير نفت در دوازدهمين همايش بين  المللي نفت، گاز و پتروشيمي ويژه تبديلات گازي با تأكيد بر اهميت بازاريابي گاز طبيعي و نياز به بررسي دقيق كليه روش هاي معمول و در دست توسعه انتقال و تبديلات گاز گفت: صادرات گاز طبيعي با خط لوله براي فواصلي خاص مقرون به صرفه است و در مواردي داراي محدوديت هايي است كه هرچند، هم اكنون تلاش گسترده جهت بهينه كردن متغيرهايي نظير فشار و به كارگيري لوله و ادوات، با تكنولوژي بالاتر و هزينه كمتر به عمل آمده است، ولي با اين وجود در برخي موارد مسائل سياسي مانع از اين مي شود كه اين روش به صورتي گسترده تر مورداستفاده قرار گيرد.
از چندي پيش شركت هاي بين المللي فعال در زمينه تبديلات گازي مانند ساسول و پتروسا از آفريقاي جنوبي، شل و بي پي از انگلستان و استات اويل نروژ در قالب كنسرسيوم هاي جداگانه  اي با شركت ملي پتروشيمي، شركت ملي نفت و پژوهشگاه صنعت نفت ايران در زمينه GTL (فرآيند تبديل گاز به مايع) فعاليت خود را آغاز كرده اند.
در اين بين ژاپني ها هم در طرح زوج شدن اكسيد اسيوني متان (OCM) وارد شده اند. زنگنه با ابراز خرسندي از قرارداد پژوهشگاه صنعت نفت با شركت ملي نفت ژاپن (JNOC) گفت: اميدوارم قراردادي كه اخيرا براي همكاري پژوهشي در توسعه اين فناوري منعقد شده، افقي روشن را براي اقتصادي كردن فرآيند مزبور و همچنين افزايش مقياس آن درحد واحد صنعتي به روي ما بگشايد.
وزير نفت تأكيد كرد: موضوع ديگر مورد علاقه وزارت نفت طرح توليد دي متيل اتر (DME) از گاز طبيعي است. اين ماده به عنوان جايگزين ديزل و گاز مايع (LPG) از چشم انداز خوبي برخوردار است.
جايگزيني انرژي
تأكيد بر جنبه هاي زيست محيطي استفاده از گاز طبيعي، از دلايل اصلي گسترش فعاليت هاي مرتبط با اين بخش از صنعت نفت است. استفاده از اين انرژي به گونه اي در كشور مورد اقبال قرار گرفته است كه علاوه بر پوشش بيش از ۸۰ درصد جمعيت شهري كشور، بالغ بر ۶۰۰ روستا نيز از مزاياي گاز طبيعي استفاده مي كنند.
تبديل انرژي گاز به برق نيز از طرح هايي است كه مي تواند مناطقي را كه گسترش شبكه گاز مقرون به صرفه نيست پوشش دهد.
درهر حال نبايد فراموش كرد كه نفت خام در هر نقطه از جهان قيمت خاص خود را دارد و به راحتي قابل خريد و فروش است. در حالي كه صدور گاز در شرايط كنوني با مشكلات خاص مرتبط با آن، به ويژه مسائل مرزي در بحث خطوط انتقال روبه روست، داخلي كردن مصرف گاز و جايگزيني آن با ديگر انرژي ها و تلاش براي صدور انرژي هاي ديگر كه به سهولت قابل فروش در بازارهاي جهاني هستند، ضرورتي است اجتناب ناپذير كه هرچند دير آغاز شده است اما تسريع در روند فعاليت ها، سود بيشتري را در سطح كلان نصيب كشور خواهد كرد.