دوشنبه ۱ ارديبهشت ۱۳۸۲- سا ل يازدهم - شماره ۳۰۲۹ - April . 21, 2003
آب و سايه تبعيض
010730.jpg
حوالي بعد از ظهر چهارشنبه پيش وقتي به بزرگراه صدر- دو راهي منتهي به ميدان نوبنياد رسيديم، باريكه اي كه خودروها را به طرف ميدان ونياوران و... هدايت مي كند تقريباً شبيه به يك رودخانه كوچك شده بود. همراه يكي از مسافران تاكسي كه او هم عازم چهارراه موسوم به پارك وي بود، كلي پياده رفتيم، كه مجبور نباشيم تا زانو، در آب اين رودخانه كوچك فرورويم. وقتي روي صندلي عقب ماشين جابه جا شديم يكي از مسافران به شوخي گفت:
- ميگن سد كرج پر شده، ما بايد آنقدر مصرف كنيم كه خطري پيش نيايد!
جواني كه كنار راننده نشسته بود با لحني اعتراض آميز گفت:
- اين حرفا چيه! مگه شير آب خانه من و شما مستقيماً به سد كرج وصله، آب از منبع تصفيه خانه مياد!
گوينده نخست با گفتن عبارت: «شوخي كردم، جدي نگيرين!» خودش را به قول فيلمنامه نويس ها از يك ديالوگ طولاني با هزينه هاي احتمالي اش خلاص كرد.
يكي دو هفته پيش با دو نقل قول متضاد از سوي متوليان آب تهران (با تقسيم بندي هاي استان و شهر و...) در مطبوعات روبه رو بوديم. يكي اعلام كرده بود كه امسال كمبود آب نداريم و يكي ديگر هشدار داده بود كه اگر صرفه جويي نكنيم، تابستان امسال ناچار به جيره بندي آب خواهيم بود! به نظر مي رسد با توجه به وضع بارش هاي امسال، نقل قول اول درست تر باشد و قبل از آن كه در جست وجوي ريشه هاي تضاد در اين نقل قول ها از سوي منابع رسمي باشيم، بايد، علت را در تأثيرات رواني، اخبار و اطلاعيه ها بيابيم.
يكي از مسئولان شركت آب و فاضلاب تهران مي گفت: «به محض اينكه خبر اميدبخشي درباره آب تهران منتشر مي شود ميزان مصرف چند برابر مي شود، چرا كه هنوز فرهنگ مصرف پايدار در ميان شهروندان ما جا نيفتاده است.»
خوب، سئوال اين است كه چرا جا نيفتاده است. هر سال در فصل تابستان همزمان با انتشار آمارهاي مصرف آب به صورت روزانه، ميزان مصرف آب توسط شهروندان هم در مقايسه با زمان مشابه سال يا سال هاي قبل نيز اعلام مي شود. بي آنكه توضيح داده شود كه سهم شهروندان عادي در اين افزايش مصرف چقدر است و انبوه برج ها و شهرك هايي كه ظرف سال هاي اخير در تهران احداث شده اند، در اين افزايش چقدر سهم دارند. آن مقام مسئول به درستي مي گويد: مسئله آب تهران را با توجه به گسترش سريع يا بهتر بگوييم بي رويه شهر و افزايش جمعيت تا بيش از دو برابر، بايد مورد بررسي قرار داد. در ۲۵ سال گذشته نه تنها بر تعداد سدهاي تأمين كننده آب اضافه نشده است بلكه، با افزايش رسوبات، ميزان   آبگيري مخازن پشت سد پيوسته در حال كاهش است. گنجايش تصفيه خانه ها نيز در مقايسه با افزايش جمعيت، همين محدوديت ها را دارد. بنابراين با توجه به آهنگ رشد ساخت و ساز در پايتخت و پيرامون آن و افزايش جمعيت، آب در تهران با يك بحران رو به رشد مواجه است و حتي اگر، سد طالقان بزودي به بهره برداري برسد تأثير زيادي در اين روند نخواهد داشت. تا اينجا،  سهم جمعيت روبه رشد مصرف كننده در تهران در غياب يك برنامه ريزي اصولي و پايدار، چندان به چشم نمي آيد. چون در نتيجه نبود اين برنامه ريزي، توسعه شهر عنان گسيخته و ناموزون مي شود، مهاجرت از ديگر نقاط به تهران افزايش مي يابد و بحران روبه رشد سربرمي كشد. در چنين وضعيتي روي آوري مسئولان آب و فاضلاب به برنامه هاي بازدارنده، براي واداشتن مصرف كنندگان به صرفه جويي و مصرف كمتر، نتايج متضادي به بار مي آورد. اجراي چنين برنامه هايي بدون در نظر گرفتن حجم و نوع مصرف آب توسط اقشار مرفه و پردرآمد شهري بار هزينه ها را براي اقشار كم درآمد بسيار سنگين مي كند.
محاسبه عادلانه آب بها با توجه به جمعيت خانوار و در نظر گرفتن آن در سطح مسكن مورد استفاده و ميزان درآمد، خود به خود، فرهنگ استفاده بهينه از آب را رواج مي دهد و احساس مغبونيت و سايه تبعيض را از روي اكثريت جمعيت شهري برمي چيند.
بايد معيارهاي قابل قبولي براي محاسبه مصرف سرانه آب با توجه به آرايش جديد جمعيت شهري تعريف و اجرا شود. بر چنين شالوده اي مي توان، شعارهاي همگاني براي صرفه جويي در مصرف آب را رواج داد و به نتايج مطلوب آن دل بست. در چنان فضايي بدون دغدغه مي توان نويد داد كه با بهبود وضع اقليم و افزايش برف و باران دستكم امسال با بحران هايي مشابه آن چه در ۵ سال اخير پيش آمد، روبه رو نخواهيم بود. بي آنكه هراس داشته باشيم، مردم به مصرف بيشتر روي بياورند. وقتي عدالت مراعات شود، جمعيت مصرف كننده شهري، خود را ملزم به صرفه جويي مي داند. چرا كه آموزه هاي فرهنگ ملي و ديني، چنين رفتاري را در اخلاق و منش او پايدار كرده است و تنها نابرابري و تبعيض، اين تعادل و باور را به نابهنجاري و ناباوري تبديل مي كند.
بهرام كوهيار

محيط زيست و مردم
پرنده ها را به شهر بازگردانيم
010740.jpg
براي حفظ محيط زيست و پالايش  هواي شهرها و جلوگيري از آلودگي هاي بيشتر هوا و همچنين  آرامش روحي ساكنين شهرها لازم است تغييراتي در زمينه صدور پروانه هاي ساختماني و ضوابط مربوط به شهرسازي در شهرداري ها اعمال شود. چرا كه سالهاست كه شاهد آن هستيم كه خانه هاي قديمي كه داراي حياط هاي بزرگ با درخت  آب نما و با حوض هاي بزرگ پر از ماهي هاي قرمز بود رفته رفته جاي خود را به ساختمانهاي متراكم كوچك و بزرگ داد كه تا توانستند از زمين موجود حداكثر آن را به زيربنا برده و اگر فضايي كوچك را هم به عنوان حياط در نظر گرفته اند به علت نرسيدن نور خورشيد به آن نه تنها هيچ مناسبتي براي كاشت گل و درخت ندارد بلكه وجود آن موجب به وجود آمدن بسياري مشكلات براي اهالي ساختمان نيز خواهد شد.
براي رسيدن به شهري سالم و شاداب و هواي مطبوع همراه با سلامت روح و جسم شهروندان آن بهتر است با تجديدنظر در صدور پروانه هاي ساخت به شكل امروز ضوابطي را وضع كرد كه دست اندركاران ساختمان سازي و انبوه  سازان و حتي كساني را كه منفرد اقدام به ساخت مي نمايند ملزم به رعايت ايجاد فضاي سبز كرد و در محل هاي پرتراكم خانه هاي ۵۰ تا ۱۰۰ متري هر ۱۰ خانه را تبديل به يك ساختمان و بقيه زمين موجود را به فضاي سبز اختصاص داد و البته بايد سعي كرد بيشتر از درختان پهن برگ استفاده كرد زيرا كه پهن برگها تأثير بيشتري در توليد اكسيژن و لطافت هوا دارند. اگر كمي به طبيعت اطراف خود دقت كنيم مي بينيم كه در مناطقي كه درخت پهن برگ بيشتري وجود دارد باران بيشتري نيز مي بارد. جبهه هاي هواي مرطوب و باران زا هميشه از آسمان شهر ما مي گذرند و با وجود گازهاي مخرب و گرمازا كه از شهرهاي ما به آسمان برخاستند باعث فرار ابرها و ارتفاع گرفتن آنها و عبور از آسمان شهرها مي شوند و با وجود گستره اين شهر بزرگ كه به جرأت مي توان گفت از غرب و شرق از قزوين تا ورامين و دماوند ادامه دارد و از جنوب تا كيلومترها به مرز كوير منتهي مي شود و اين منطقه وسيع را ساختمانهاي مسكوني و كارخانه هاي صنعتي و هواي آلوده آنها و خيابانها و سطوح آسفالت گرم و سياه آنها و بام ساختمانها و گرماي آهن موتور و روغن و نفت و گاز و بنزين كه ما انسانها از آن روي برمي گردانيم و خشك مي شويم و گريزانيم چگونه مي توانيم انتظار داشته باشيم كه ابرهايي كه مي بايست به كوهها و جنگل ها و مزارع و طبيعت لطيف و زيبا ببارند. بر اين شهر و شهرهايي از اين دست ببارند وقتي كه از آسمان وارد محدوده شهرهاي بزرگ به خصوص شهر تهران بزرگ مي شويم به وضوح مي بينيم كه در بسياري از روزهاي سال حبابي از گازها و آلودگي  هاي مخرب بر روي شهر سايه افكنده كه از غربي ترين نقطه كرج و بسياري از روزها به خصوص در فصل زمستان از غرب شهر قزوين از سطح زمين آغاز شده و هر چه به تهران نزديك مي شويم ضخامت و ارتفاع آن افزوده شده و در شرقي ترين نقطه تهران نزديكي ورامين دوباره به زمين نزديك مي شود و ابرهايي كه از اين مسير عبور مي كنند يا به واسطه وجود اين گازها ارتفاع مي گيرند و عبور مي كنند و يا در همين منطقه پراكنده شده و از بين مي روند حتي پرندگان مهاجر كه درگذشته شاهد عبور آنها از روي آسمان شهرهايمان بوديم امروز قبل از ورود به آسمان آلوده شهرهاي ما مسير خود را تغيير داده و از حاشيه آنها عبور مي كنند.
وقتي كه باران مي بارد فقير و غني لبخند مي زنند و روح پالايش مي شود. پس بايد براي پالايش روح شهروندانمان معماري شهرمان را اصلاح كنيم.
فرهاد خاكي صديق
بهار ۱۳۸۰

آب ميراث مشترك بشر
010735.jpg
آب به شكل آشكاري وارد عرصه سياست بين الملل شده است. با اين تحول، آگاهي جديدي ظهور كرده است كه اين نعمت به ظاهر هميشگي شايد پايان ناپذير نباشد. وانگهي اين امر پايان يك نماد است.
اگر اين منبع زندگي كه در كانون بسياري از آداب و اعمال بهداشتي قرار دارد، ديگر قابل بازيابي نباشد و نتوان به تصفيه بودن آن اطمينان كرد، چه اتفاقي مي افتد؟ بايد حقايق را بپذيريم. منابع آبي رو به نقصان است و تضمين كيفيت آب هزينه فزاينده اي پيدا خواهد كرد.
اكنون در بسياري از نقاط جهان آبي كه از بطن زمين خارج مي شود، مرگ مي آفريند نه تندرستي. يونسكو كه در دهه ۱۹۷۰ مسئول اجراي برنامه آب شناسي بين المللي بود، از مدتها پيش اين وضع را پيش بيني كرده بود. اجلاس جهاني توسعه پايدار در ژوهانسبورگ معضل آب را به عنوان يكي از جدي ترين چالشهاي فراروي جهان حاضر مطرح كرده بود.
دسترسي به آب آشاميدني چه در نيمكره غربي و چه در نيمكره شرقي براي امنيت انسان و توسعه پايدار ضروري است. هنوز ۲/۱ ميليارد نفر به آب آشاميدني دسترسي ندارند و ۴/۲ ميليارد نفر از خدمات تصفيه آب محروم هستند. با اين حال، در جهان به قدر كافي آب شيرين وجود دارد كه بيشتر نياز به آب آشاميدني را برطرف كند. توزيع نابرابر منابع آب نشان دهنده نابرابريهاي اجتماعي و جغرافيايي بزرگ است. از اين رو مشكل بيشتر به كميت آب مربوط مي شود تا دسترسي به آن.
منابع آب به طرز فزاينده اي حالت طبيعي بودن خود را از دست مي دهند. اين امر نشان دهنده نياز به ترويج فرهنگ جديد آب برپايه حفاظت، صرفه جويي و تقسيم كردن است. زمان آن فرارسيده است تا با اتخاذ رويكردي هشيارانه تر به نيازهاي جمعيت فزاينده در زمينه تغذيه، بهداشت و انرژي پاسخ دهيم. حق دسترسي به آب وظايفي را پديد مي آورد، يعني مقامات دولتي بايد توزيع را سامان دهند و مصرف كنندگان از هدر روي آب جلوگيري كنند.
دوسوم آبي كه از منابع طبيعي استحصال مي شود، در كشاورزي مصرف مي شود. اهداف ما عبارتند از بهبود برداشت، نصب شبكه هاي زهكشي و جلوگيري از آبياري مفرط كه باعث بلاياي زيست بومي مي شود. به علاوه، استحصال آب در جهان در خلال يك قرن گذشته هفت و مصارف صنعتي آب ۳۰ برابر شده است. اجراي تحقيقات علمي مي تواند دگرگونيهاي بزرگي را به همراه آورد، مشروط برآنكه اطلاعات در اختيار همگان قرار بگيرد و تغيير رفتار اعمال شود.
دانش و آموزش شرط اين بهبودي است كه با افزايش نيازهاي شهري، شكل فوري تري به خود مي گيرد. گستره عظيم مشكلات را نمي توان بدون اراده سياسي مضاعف، مشاركت و قدرتمند جامعه مدني و صورتي بهتر از همكوشي بين بخش دولتي و خصوصي حل و فصل كرد.
توليد پساب در خلال يك قرن ۲۰ برابر شده است. انواع آلودگي ناشي از كشاورزي (نيتراتها، آفت كشها و غيره)و صنعت و توسعه شهري همچنان تهديدي مداوم نسبت به منابع آب محسوب مي شود. امنيت غذايي در مخاطره است، زيست بوم ها دچار اخلال مي شوند، بيماريهاي مرتبط با آب هرسال ميليون ها نفر به خصوص در كشورهاي در حال توسعه را به كام مرگ مي فرستد. از اين رو آلودگي يك نگراني بهداشتي عمومي عمده است. اگر دست روي دست بگذاريم، اين امر مي تواند آينده اين منابع و همراه آن كيفيت زندگي و حتي بقاي نسل هاي آتي را مختل كند.
آب آشاميدني را بايد در سطح بين الملل به عنوان يك ميراث و نعمت عمومي در نظر گرفت تا نابرابريها رفع و از آن محافظت شود. اين مفهوم كه بر اهميت سهيم كردن تأكيد مي كند، كمكي به صلح هم تلقي مي شود، چرا كه آب به كالايي راهبردي نيز تبديل شده است. در جهان، مصب ۲۶۱ رودخانه بين كشورهاي مختلف مشترك است و اين امر احتمال بروز جنگ برسر آب را افزايش مي دهد. جامعه بين المللي بايد با تدوين قوانين حقوقي استوار، به خصوص در مناطقي كه كمبود آب با تنش هاي سياسي تركيب شده است، از بروز مناقشه بر سر اختصاص آب جلوگيري كند.
آب به بخشي از چرخه اقتصادي تبديل شده است. با توجه به سرمايه گذاريهاي عظيم كه در آب رساني مورد نياز است، ديگر نمي توان از دسترسي مجاني به آب سخن گفت. اما نمي توان بدون در نظرگيري درآمد و نيازهاي مصرف كنندگان و تنظيم مقياس آب بها، دسترسي به آب آشاميدني را براي همگان تضمين كرد. اين فرهنگ جديد آب و اخلاقي نيز است. بايد همواره در فرايندهاي تصميم گيري در مورد طرح هاي آبرساني عمده، برابري را در نظر داشت. به طور نمونه معمولاً سدهاي بزرگ كه اغلب براي تثبيت جريان رودخانه ها و توليد انرژي لازم است، از نظر اجتماعي و انساني هزينه فراواني در بردارد. بسياري از اين قبيل مصائب را مي توان از طريق گفت وگو مرتفع كرد. اين امر به طور تلويحي نشان دهنده نياز به كوشش براي آموزش، اطلاع رساني و كارآموزي است.
يونسكو تصميم گرفته است آب را به عنوان يكي از اولويتهاي اصلي خود در خلال چند سال آينده تعريف كند. در سال ميلادي جاري كه سال بين المللي آب شيرين نام گرفته است و با توجه به سومين اجلاس جهاني آب كه قرار است در كيوتو برگزار شود، مذاكرات قرن بيستم كه اخيراً در يونسكو با موضوع آينده آب ترتيب يافت، فرصتي براي تعيين رهنمودهايي براي انديشه و اقدام بود. در اين عرصه، توانايي ما سرمايه ماست.
اين سازمان مي تواند علاوه بر حمايت از مطالعات پيش نگرانه در زمينه آب، تحقيق در مورد آب و نوآوري، در سطح بين المللي پايبندي نسبت به آموزش را ترويج كند. اين امر براي فرايند توسعه پايدار حياتي است. اگر در زمينه ايجاد روحيه شهروندي زيست بومي از طريق صرفه جويي و توجه به منافع عمومي تعلل كنيم، شايد روزي فرا برسد كه ديگر نتوان زمين را «سياره آبي رنگ» خواند.
كوئي چيرو ماتسورا (مديركل يونسكو)
مترجم: وحيد رضانعيمي

محيط زيست
اجتماعي
اقتصادي
انديشه
خارجي
سياسي
شهر
شهري
علمي فرهنگي
ورزش
صفحه آخر
همشهري اقتصادي
همشهري جهان
|  اجتماعي   |   اقتصادي   |   انديشه   |   خارجي   |   سياسي   |   شهر   |   شهري   |   علمي فرهنگي   |  
|  محيط زيست   |   ورزش   |   صفحه آخر   |  
|   صفحه اول   |   آرشيو   |   شناسنامه   |   چاپ صفحه   |