فريد قادري
زغال سنگ را چيني ها بيش از ۳ هزار سال پيش مي شناختند و به كار مي بردند. اما پس از انقلاب صنعتي در اروپا اين ماده معدني، به مهمترين عامل تأمين انرژي براي فعاليت هاي صنعتي اروپا و آمريكا تبديل شد.
تمايز چشمگير انرژي حاصل از اين سوخت در مقايسه با سوخت هاي شناخته شده آن زمان مانند چوب و زغال چوب، باعث شد تا زمين هاي بيشتري به قصد يافتن معادن زغال سنگ كاويده شود و به اين ترتيب قرون ۱۸، ۱۹ و حتي در اوايل قرن بيستم، زغال سنگ همچنان يكه تاز توليد انرژي در دنياي صنعتي باشد. در هرحال نبايد فراموش كرد كه اين ماده معدني كه از اجزاي بي نهايت ريز گياهي تشكيل شده نقش بسزايي در حركت صنعتي دنيا ايفا كرده است.
زغال سنگ در جهان
الف: ذخاير تثبيت شده: براساس آخرين آمار منتشر شده در سال ۲۰۰۲ ذخاير تثبيت شده زغال سنگ جهان ۹۸۴ هزار و ۴۵۳ ميليون تن است كه از اين ميان ۵۱۹ هزار ميليون تن، آنتراسيت (زغال سنگ سخت) و بيتومينه و ۴۶۵ هزار ميليون تن نيز ليگنيت و نيمه بيتومينه (زغال سنگ قهوه اي) است.
در مناطق مختلف دنيا نيز بيشترين سهم از آن آسيا و اقيانوسيه بجز خاورميانه و آمريكاي شمالي است كه به ترتيب ۷/۲۹ و ۲/۲۶ درصد از كل ذخاير تثبيت شده زغال سنگ دنيا را در اختيار دارند.
ك-شورهاي مستقل مشترك المنافع نيز در مجموع ۴/۲۳ درصد از ذخاير را در اختيار دارند. اروپا ۷/۱۲ درصد، خاورميانه و آفريقا ۸/۵ درصد و آمريكاي مركزي و جنوبي نيز ۲/۲ درصد از كل ذخاير تثبيت شده زغال سنگ را در دل معادن خود جاي داده اند.
با بررسي وضعيت كشورها در حالت مجزا، ايالات متحده آمريكا با ۲۴۹ هزار و ۹۹۴ ميليون تن به تنهايي ۴/۲۵ درصد از كل ذخاير زغال سنگ دنيا را داراست. تمركز استفاده از اين ماده انرژي زا در آمريكا باتوجه به حجم عظيم ذخاير زغال سنگ بي ترديد از عوامل مهم و اثرگذار در جهش صنعتي اين كشور در سده هاي ۱۹ و ۲۰ ميلادي بوده است. روسيه نيز با ۱۵۷ هزار ميليون تن در رده بعدي دارندگان ذخاير تثبيت شده زغال سنگ دنيا است. سهم روسيه از كل ذخاير دنيا، ۹/۱۵ درصد است. چين با ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ ميليون تن ذخيره يا ۶/۱۱ درصد ذخاير دنيا در رديف سوم دارندگان قرار دارد، هندوستان، استراليا و آلمان نيز با
۶/۸، ۳/۸ و ۷/۶ درصد از كل منابع در رده هاي چهارم تا ششم دنيا قرار دارند.
در مجموع كشورهاي صنعتي ۳/۴۵ درصد از كل، كشورهاي۴/۲۳CIS درصد، و ساير كشورها ۴/۳۱ درصد از كل ذخاير تثبيت شده دنيا را در اختيار دارند.
ب: توليد زغال سنگ: آسيا و اقيانوسيه با سهمي ۹/۴۴ درصدي، يكه تاز توليد زغال سنگ در دنيا هستند. در اين ميان چين با توليد معادل ۵/۵۴۸ ميليون تن نفت خام، بيشترين سهم را به خود اختصاص داده است. استراليا، هندوستان و اندونزي با ۵/۷، ۲/۷ و ۵/۲ درصد از كل توليد زغال سنگ دنيا، در منطقه آسيا و اقيانوسيه در رديف بعدي قرار دارند.
در آمريكاي شمالي نيز كه ۲/۲۸ درصد از توليد زغال سنگ دنيا را به خود اختصاص داده است، ايالات متحده آمريكا سهمي ۳/۲۶ درصدي دارد. آمريكا در سال ۲۰۰۱، معادل ۵۹۰ ميليون تن نفت خام زغال سنگ توليد كرده است.
در ميان كشورهاي اروپايي نيز لهستان و آلمان به ترتيب ۲/۳ و ۴/۲ درصد از كل توليد ذغال سنگ دنيا را در اختيار دارند. كل اروپا در سال ۲۰۰۱ با توليد معادل ۴/۲۳۰ ميليون تن نفت خام، ۲/۱۰ درصد از كل زغال سنگ دنيا را توليد كرده است.
كشورهاي مجموعه شوروي سابق نيز ۲/۹ درصد از كل توليد را در اختيار دارند كه روسيه با ۴/۵ درصد و توليد معادل ۱۲۰ ميليون تن نفت خام رتبه اول را در ميان اين كشورها دارد.
درميان كشورهاي آفريقايي نيز آفريقاي جنوبي با توليد ۶/۵ درصد از كل توليد جهان، ۱۲۶ ميليون تن معادل نفت خام، زغال سنگ  توليد كرده است.
در بحث توليد اگرچه آمريكاي جنوبي و مركزي در مجموع ۶/۱ درصد از كل توليد را به خود اختصاص داده اند، خاورميانه سهمي نزديك به صفر را دارد.
در دهه ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۱، توليد زغال سنگ دنيا شاهد تغييرات محسوسي نبوده است، در حالي كه كل توليد دنيا از حدود ۲ هزار و ۲۱۴ ميليون تن معادل نفت خام در سال ۹۱ به ۲ هزار و ۳۲۰ ميليون تن معادل نفت خام در سال ۹۶ افزايش يافته است، در سال ۲۰۰۰، با اندكي كاهش به ۲ هزار و ۱۳۲ ميليون نفت خام و در سال ۲۰۰۱ به دو هزار و ۲۴۸ ميليون تن نفت خام افزايش يافته است.
در ميان كشورهاي توليدكننده كشورهاي توسعه يافته صنعتي ۲/۴۵ درصد، شوروي سابق ۲/۹ درصد و ساير كشورها ۶/۴۵ درصد از كل توليد دنيا را در سال ۲۰۰۱ به خود اختصاص داده اند.
ج: مصرف زغال سنگ: پرمصرف ترين كشور دنيا نيز همانند در اختيار داشتن ذخاير و توليد، ايالات متحده آمريكاست اين كشور با حدود ۲۵ درصد از كل مصرف دنيا در سال ۲۰۰۱، بيشترين سهم را داراست.
چين نيز پس از آمريكا با ۱/۲۳ درصد از كل مصرف دنيا در رديف دوم قرار دارد. هندوستان با
۷/۷ درصد، روسيه با ۱/۵ درصد، اندونزي با ۶/۴ درصد، آلمان با ۷/۳ درصد و آفريقاي جنوبي با ۶/۳ درصد در رده هاي بعدي قرار دارند.
در بعد منطقه اي نيز آسيا و اقيانوسيه در مجموع با هزار و ۲۰ ميليون تن معادل نفت، ۳/۴۵ درصد از كل مصرف دنيا را در اختيار دارد. آمريكاي شمالي با ۲/۲۶ درصد و اروپا با ۳/۱۵ درصد در رده هاي دوم و سوم قرار دارند.
در مجموع نوسانات كمي در بازار مصرف دنيا از سال ۹۱ تا ۲۰۰۱ مشاهده مي شود. در سال ۹۱، ۲ هزار و ۲۱۸ ميليون تن معادل نفت خام، در سال ۹۶ و ۲۰۰۰ به ترتيب ۲ هزار و ۳۳۵ و ۲ هزار و ۲۱۶ ميليون تن نفت خام و در سال ۲۰۰۱، هزار و ۲۰ ميليون تن معادل نفت خام، زغال سنگ در دنيا مصرف شده است.
د: واردات و صادرات: بزرگترين صادركنندگان زغال سنگ دنيا نيز در ميان كشورهاي اقيانوسيه و آمريكاي شمالي قرار دارند و بزرگترين واردكنندگان نيز در اروپا هستند. اما آنچه مشخص است حجم واردات و صادرات دنيا در حال افزايش است. نكته ديگر اين كه خاورميانه به دليل وجود منابع غني نفت و گاز از يك سو و نبود ذخاير زغال سنگ در اين منطقه سهم قابل توجهي از بازار ورود و صدور اين سوخت جامد ندارد.
زغال سنگ در ايران
پيش از جنگ جهاني دوم كارشناسان آلماني بر آن شدند تا براي تأمين سوخت موردنياز كارخانه ذوب آهن كرج ذخاير زغال سنگ ايران را شناسايي كنند. پس از آن كارشناسان روسي و ايراني به همين منظور و البته در مورد كارخانه ذوب آهن اصفهان بررسي هايي را در اين خصوص به انجام رساندند اما از آنجا كه تاكنون اكتشافات تفصيلي در مورد ذخاير زغال سنگ ايران صورت نگرفته است ميزان ذخاير زغال سنگ ايران با نوسانات زياد حدود ۷/۱۲ تا ۵۵ ميليارد تن برآورد مي شود.
ذخاير زغال سنگ ايران عمدتاً در سه حوزه زغالي طبس، البرز و كرمان قرار گرفته اند كه به ترتيب ۴ هزار و ۵۰۰، ۵۵۲ و ۳۱۵ ميليون تن زغال سنگ را در خود جاي داده اند.
ذخاير قطعي معادن زغال سنگ ايران كه در دست بهره برداري است نيز درجدول كاملاً قابل مشاهده است. استان كرمان در اين ميان بيشترين حجم ذخاير را داراست. در حال حاضر ۱۰۱ معدن زغال سنگ در ايران فعال است كه بيشترين تعداد معادن در استان مازندران واقع شده است. كل توليد كشور در سال ۱۳۸۰، ۷۶/۱ ميليون تن بوده است.
واردات و صادرات
برخي كارشناسان معتقدند كه كيفيت نازل زغال سنگ هاي كك شو توليد داخل باعث مي شود كه همه ساله مقادير قابل توجهي زغال سنگ كك شو به صورت كنسانتره وارد كشور شود.
در سال ۸۰ مجموع زغال سنگ كك شو وارداتي توسط گمرك ايران ۴۸۸ هزار تن بوده است، ضمن آن كه ذوب آهن اصفهان تنها مصرف كننده زغال سنگ وارداتي است.
در هر حال با توجه به ذخاير غني و قابل توجه نفت و گاز ايران در دنيا و پايين بودن قيمت فرآورده هاي نفتي و گاز طبيعي در كشور زغال سنگ در ايران عمدتاً براي تأمين نياز ذوب آهن اصفهان وارد يا توليد شده است، ضمن آن كه روند توليد زغال سنگ ايران نيز از سال ۷۵ تا ۸۰ تغيير محسوسي نداشته و حدود ۷/۱ ميليون تن ثابت باقي مانده است.
ذخاير قطعي معادن زغال سنگ در دست بهره برداري ايران  به تفكيك استاني در سال ۱۳۸۰

تعداد معادن فعال ذخاير(تن) استان خصوصي دولتي جمع حرارتي كك شو ۷ - ۴۷۲۰۰۰ ۴۱۶۵۰۰ ۵۵۵۰۰ آذربايجان شرقي ۵ - ۳۷۰۰۰ ۱۲۰۰۰ ۲۵۰۰۰ تهران ۱ ۱ ۴۴۴۵۰۰۰ ۴۵۰۰۰۰ ۳۹۹۵۰۰۰ گيلان ۱ ۱ ۲۰۰۰۰۰ - ۲۰۰۰۰۰ خراسان ۲۴ ۷ ۱۱۱۷۱۰۰۳۶ ۱۸۲۸۶۱۲ ۱۰۹۸۸۱۴۲۴ مازندران ۲۱ ۱ ۷۶۴۷۰۰۰ ۲۴۲۰۰۰۰ ۵۲۲۷۰۰۰ سمنان ۱ ۱۷ ۲۳۱۵۴۶۰۰۰ ۱۷۵۰۰۰۰۰ ۲۱۴۰۴۶۰۰۰ كرمان ۱ - ۱۸۲۰۰۰ - ۱۸۲۰۰۰ قزوين ۳ ۲ ۵۹۹۷۰۵۰ ۱۰۱۱۷۷۵ ۴۹۸۵۲۷۵ گلستان ۶ ۲ ۵۷۱۹۲۱۸۶ ۲۴۰۱۷۳ ۵۶۹۵۲۰۱۳ يزد (طبس) ۷۰ ۳۱ ۴۱۹۴۲۸۲۷۲ ۲۳۸۷۹۰۶۰ ۳۹۵۵۴۹۲۱۲ جمع

تعداد معادن و ميزان توليد زغال سنگ به تفكيك استاني در سال ۱۳۸۰

توليد زغال سنگ(تن) استان كل  توليد توليد زغال هاي  حرارتي توليد زغال هاي كك شو تعداد معادن فعال ۸۰۰۰ ۴۸۲۰ ۳۱۸۰ ۷ آذربايجان شرقي ۲۱۶۵ ۱۰۰۰ ۱۱۶۵ ۵ تهران ۱۵۰۰۰ - ۱۵۰۰۰ ۲ خراسان ۳۳۸۹۳۷ ۵۳۵۲۷ ۲۸۵۴۱۰ ۳۱ مازندران ۲۷۷۸۵۰ ۶۰۳۱۰ ۲۱۷۵۴۰ ۲۲ سمنان ۷۵۵۹۳۸ ۸۴۶۷۸ ۶۷۱۲۶۰ ۱۸ كرمان ۱۸۳۰۰۰ ۱۸۰۰۰ ۱۶۵۰۰۰ ۸ يزد (طبس) ۲۰۰۰ - ۲۰۰۰ ۱ قزوين ۵۲۰۰۰ ۳۰۰۰ ۴۹۰۰۰ ۲ گيلان ۱۳۰۰۴۰ ۱۷۲۵۷ ۱۱۲۷۸۳ ۵ گلستان ۱۷۶۴۹۳۰ ۲۴۲۵۹۲ ۱۵۲۲۳۳۸ ۱۰۱ كل كشور

برنامه توليد زغال سنگ و ميزان سرمايه گذاري در معادن كشور طي برنامه سوم توسعه

۱۳۸۳ ۱۳۸۲ ۱۳۸۱ ۱۳۸۰ ۱۳۷۹ سال ۵/۳ ۹/۲ ۲ ۲ ۲ توليد (ميليون تن) ۲۰۰ ۸۰۰ ۶۰۰ ۶۰۰ ۶۰۰ سرمايه گذاري(ميليارد ريال)

معاون وزير نيرو در امور برق و مديرعامل سازمان توانير گفت: بايد از تجربه حادثه قطع برق در اوايل امسال در بهبود فعاليت ها و ارتقاي شبكه استفاده كنيم.
دكتر محمد احمديان در ديدار با كاركنان مركز «ديسپاچينگ» ملي در اين باره افزود: بايد با شناخت علل حوادث براي برطرف كردن آنها و مهمتر از آن براي بازنگري بر كل وضعيت شبكه به منظور جلوگيري از تكرار اين گونه حوادث در ساير نقاط شبكه تلاش كنيم.
معاون وزير نيرو در امور برق، مسؤوليت ديسپاچينگ ملي را در اين رابطه حساس ارزيابي كرد و گفت: امكاناتي كه براي اداره مطمئن شبكه سراسري در اتاق فرمان وجود دارد، نسبت به آنچه مي تواند به كار گرفته شود، محدودتر است.
به گزارش ايسنا احمديان در ادامه افزود: يكي از جنبه هايي كه مي توانيم به طور جدي روي آن كار كنيم، توسعه امكانات مركز كنترل، متناسب با ايجاد يك شبكه فوق العاده مطمئن است.
وي همچنين خاطرنشان كرد: امكانات نرم افزاري و سخت افزاري بايد از چنان قابليتي برخوردار باشند كه بتوانيم جوابگوي خواست هاي مردم باشيم.
معاون وزير نيرو در امور برق عملكرد صنعت برق در سال گذشته را خوب ارزيابي كرد و گفت: با وجود تمامي محدوديت ها، تلاش كاركنان اين صنعت در مجموعه نيروگاه ها و قسمت اداره شبكه از آنچه انتظار داشتيم، بهتر بود.
مديرعامل سازمان توانير اظهار اميدواري كرد كه حادثه قطع برق در اوايل سال جاري به دقت بيشتر وزارت نيرو در انجام وظيفه در خصوص برق رساني منجر شود و عملكرد سال جديد در مقايسه با سال گذشته مطلوب تر شود.
مركز «ديسپاچينگ»، مجموعه اي از واحدهاي برنامه ريزي، نظارت راهبردي توليد و انتقال برق است كه بر كوچك ترين نقص و نارسايي در شبكه سراسري كنترل و نظارت مي كند و با بهره گيري از شبكه رايانه اي گسترده و توانمند خود قادر است كنترل و نظارت اساسي در مورد كيفيت توليد در تمامي نيروگاه هاي تحت پوشش وزارت نيرو و نحوه انتقال برق در پست ها و ايستگاه هاي برق را داشته باشد.
مسؤولان وزارت نيرو اشكال فني در سيستم اتصال و انتقال بخش هاي شمالي و جنوبي شبكه و ايراد در پست هاي برق را از دلايل قطع برق ۱۲فروردين امسال اعلام كرده بودند.

وزارت نفت با ارائه پيشنهادي خواستار آزادسازي قيمت محصولات پتروشيمي شد.
به گزارش خبرنگار ما، شركت ملي صنايع پتروشيمي كه تحت پوشش وزارت نفت فعاليت مي كند با ارائه پيشنهادي به شوراي اقتصاد خواستار آزادسازي قيمت محصولات پتروشيمي در بازار داخلي شد.
اين پيشنهاد در راستاي سودده كردن شركت هاي توليدكننده پتروشيمي ارائه شده است.
شركت ملي صنايع پتروشيمي در اين پيشنهاد اعلام كرده است در صورت نوسان قيمت فرآورده هاي پتروشيمي در بازارهاي داخلي متناسب با بازارهاي بين المللي بخش عمده اي از مشكلات فعلي اين واحدها حل خواهد شد چرا كه در اثر دستوري بودن تعيين قيمت در بسياري موارد واحدهاي پتروشيمي زيان ده شده اند و حتي در برخي موارد كه قيمت ها در بازارهاي بين المللي كاهش مي يابد، قيمت فرآورده هاي پتروشيمي در بازارهاي داخلي بيشتر از بازارهاي بين المللي است.
در صورت تصويب اين پيشنهاد در شوراي اقتصاد، تعيين قيمت فرآورده هاي پتروشيمي به حاشيه بازار واگذار خواهد شد.
سال گذشته تصميم مشابهي در خصوص قيمت گذاري مقاطع فولادي اتخاذ شد و به موجب آن مقرر گرديد كميته اي هر سه ماه يك بار محصولات فولادي را تعيين قيمت كند.
گزارش هاي رسيده حاكي است در سال جاري تعداد واحدهاي زيان ده پتروشيمي افزايش قابل توجهي يافته است، به طوري كه پتروشيمي تبريز نيز به واحدهاي زيان ده پيوست. با اين حال در صورتي كه شوراي اقتصاد پيشنهاد ارائه شده در اين خصوص را رد نمايد قيمت محصولات پتروشيمي رشد ۱۰ درصدي را همچون سال هاي گذشته تجربه خواهد كرد.
با آزادسازي قيمت محصولات پتروشيمي، يارانه اي كه در حال حاضر به برخي فرآورده هاي پتروشيمي تعلق مي گيرد حذف خواهد شد.
هنوز شوراي اقتصاد هيچ نظري مبني بر موافقت يا مخالفت با اين پيشنهاد اعلام نكرده است. كميسيون تخصصي شوراي اقتصاد هم اكنون بررسي اين پيشنهاد را در دستور كار قرار داده است.
طبق پيش بيني صورت گرفته، خوراك واحدهاي پتروشيمي نيز به قيمت هاي بين المللي به واحدهاي توليدكننده تعلق مي گيرد و در عوض عرضه محصولات نيز متناسب با قيمت هاي بين المللي خواهد بود.
در حال حاضر هشت دهم درصد از بازار جهاني محصولات پتروشيمي در اختيار ايران است.
درآمد ايران از محل صادرات محصولات پتروشيمي در سال گذشته به ۹۳۰ ميليون دلار رسيد اما پيش بيني مي شود امسال اين درآمد به يك ميلياردو ۲۰۰ ميليون دلار برسد.
در سال جاري ۱۶ ميليون تن فرآورده پتروشيمي در كشور توليد مي شود كه ۶ ميليون تن صرف خوراك واحدهاي توليدكننده مي شود.
صادرات محصولات پتروشيمي نيز ۷/۴ ميليون تن پيش بيني شده چرا كه نياز داخل حدود
۳/۵ ميليون تن است.

چهارمين همايش ملي انرژي در تاريخ هاي ۲۰ و ۲۱ ارديبهشت ماه سال جاري توسط كميته ملي انرژي ايران با شعار «انرژي براي توسعه پايدار در قرن ۲۱» در پژوهشگاه نيرو برگزار مي شود.
به گزارش معاونت انرژي وزارت نيرو، در اين همايش ۳۰ سخنران خارجي از ۱۵ كشور مختلف جهان حضور خواهند داشت و همچنين تعدادي از شخصيت هاي علمي و اجرايي كشور ازجمله وزير نيرو، رئيس سازمان محيط زيست، مهندس عبدالعلي زاده وزير مسكن و شهرسازي، مهندس تركان مديرعامل شركت پتروپارس، معاونان وزير نيرو و غيره از ديگر سخنرانان همايش مذكور هستند.
ضمناً ۱۱۵ مقاله ايراني و خارجي پذيرفته شده از متخصصان و محققان كشور در زمينه انرژي در اين همايش ارائه مي شود و حدود ۱۲۰۰ نفر از كارشناسان و متخصصان بخش انرژي كشور حضور دارند. موضوعاتي از قبيل راهبردهاي ميان مدت و بلندمدت بخش انرژي، اولويت ها و چشم انداز توسعه پايدار انرژي، انرژي و اقتصاد، توسعه منطقه اي بخش انرژي، ارتقاي بهره وري در بخش انرژي و فناوري هاي انرژي مورد بحث و بررسي كارشناسان و دست اندركاران مسائل انرژي كشور قرار خواهد گرفت.
همچنين در اين همايش ميزگردهايي توسط متخصصان و صاحب نظران مسائل انرژي كشور برگزار خواهد شد از جمله مهمترين آنها مي توان به ميزگردهاي نقش حوزه پارس جنوبي در تأمين انرژي كشور، افزايش نقش بخش خصوصي در عرضه انرژي، راهبردها و موانع، الحاق كشورهاي صادركننده نفت به پروتكل كيوتو كه به ترتيب با سخنراني دكتر آفريده رئيس كميسيون انرژي مجلس و مهندس داودي مديركل امور انرژي سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، دكتر آيت اللهي رئيس سازمان ثبت و احوال كشور و مهندس محمد خصالي و علي وفازاده از وزارت نفت و دكتر مجيد شفيع پور مطلق از سازمان محيط زيست برگزار خواهد شد.